Jerzyk zwyczajny (Apus apus) jest średniej wielkości ptakiem zaliczanym do rodziny jerzykowatych (Apodidae). Reprezentuje rząd jerzykowych, zwanych też krótkonogimi (Apodiformes). Ptak z wyglądu przypomina jaskółkę dymówkę lub jaskółkę oknówkę. Jednak zazwyczaj osiąga on nieco większe wymiary ciała niż przedstawiciele wymienionych gatunków. Jaskółki i jerzyki mimo podobnej budowy ciała nie są ze sobą spokrewnione. Zbliżony wygląd obu zwierząt w tym przypadku wynika z przystosowania się do życia w tym samym środowisku. Najbliższe pokrewieństwo jerzyki łączy z kolibrami, żyjącymi na kontynencie amerykańskim.
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech jerzyków są krótkie łapki, które służą ptakom głównie do przyczepiania się do ścian i innych pionowych powierzchni. Jerzyki zwyczajne rzadko siadają na ziemi, gdyż wówczas są najbardziej narażone na ataki ze strony drapieżników. Zdecydowaną większość czasu spędzają one w locie, szybując w powietrzu bez lądowania choćby na chwilę. Tylko w sezonie lęgowym przebywają w gniazdach, gdzie wysiadują jaja. W siedliskach jerzyków często można spotkać różnego rodzaju pasożyty. Zalicza się do nich głównie wszy Dennyus hirundinis oraz muchówki Crataerina pallida.
Taksonomia
Pierwszy opis jerzyka zwyczajnego powstał w 1758 roku. Opracował go szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, który umieścił przygotowaną przez siebie charakterystykę w dziele Systema Naturae. Badacz nazwał wówczas opisywanego ptaka Hirundo apus. Obecna terminologia obowiązuje od 1777 roku. Jej twórcą był włoski przyrodnik Giovanni Antonio Scopoli.
Opis
Jerzyki zazwyczaj dorastają do około 16-17 cm długości. Rozpiętość ich skrzydeł oscyluje na poziomie od 38 do 40 cm. Ptaki wyróżnia jednolite, ciemnobrązowe upierzenie występujące niemal na całym ciele. Jedyny wyjątek stanowi mała, biała lub szarawa plamka zlokalizowana w okolicach podbródka. Ogon jerzyka zwyczajnego jest krótki i rozwidlony. Długie skrzydła rozpostarte w locie kształtem przypominają bumerang albo półksiężyc.
Jerzyki wydają charakterystyczne, przenikliwe odgłosy. Dźwięki o wyższej intonacji są typowe zwłaszcza dla samic. W okresie letnim zwykle krążą w pobliżu miejsc gniazdowania. Przemieszczają się wówczas w stadach liczących kilkanaście osobników komunikujących się ze sobą za pomocą wydawanych okrzyków. W liczniejsze zgrupowania gromadzą się po zakończeniu okresu lęgowego. Latają wówczas na większych wysokościach. Zwykle śpią także w locie.
Zachowanie
Jerzyki gniazdują głównie pod dachami i gzymsami budynków, a także w opuszczonych dziuplach dzięciołów (na swoje siedliska wybierają zwłaszcza stare drzewa). Do budowy gniazd używają chwytanych w locie materiałów (np.małych liści, puchu), które zlepiają później w jedną całość przy pomocy śliny.
Jerzyki poza sezonem lęgowym pozostają w ciągłym ruchu. Podczas lotu zdobywają pokarm i piją wodę. W powietrzu także śpią i kopulują ze sobą. Ptaki latają z dużą prędkością wynoszącą do 111,6 km/h w trakcie lotu poziomego. W ciągu całego swojego życia są w stanie przemierzyć dystans kilku milionów kilometrów.
Rozród
Jerzyki zwyczajne na ogół starannie wybierają miejsca gniazdowania. Ich siedliska mogą znajdować się np. w szczelinach budynków albo dziuplach drzew. Gniazda tych ptaków często spotyka się również na klifach, w szczelinach skał, a nawet w specjalnie przygotowanych do tego celu budkach lęgowych. Jerzyki startujące do lotu z gniazda z reguły najpierw swobodnie opadają w kierunku ziemi, a następnie wzbijają się w powietrze.
Migracja
Jerzyki zalicza się do ptaków wędrownych. W okresie letnim przebywają głównie w Europie, a także w Chinach i na Syberii. Na Starym Kontynencie zasięg ich naturalnego występowania rozciąga się od Portugalii i Irlandii na zachodzie aż do Norwegii, Finlandii i subarktycznej części Rosji. Ich gniazda spotyka się także w północnej Afryce (m.in. w Maroku oraz Algierii), a także na Bliskim Wschodzie, m.in. w Izraelu, Libanie, Syrii i Turcji. Na zimę migrują do Afryki, zwłaszcza do regionów równikowych i podzwrotnikowych.
Jerzyki spędzają w ciepłych krajach około trzech miesięcy. Na wiosnę wracają natomiast do swoich miejsc lęgowych. Ptaki w locie nie tylko wędrują, ale także polują na owady i zbierają materiał potrzebny do budowy gniazd.
Poszczególne osobniki odlatują do ciepłych krajów w różnym czasie. Jako pierwsze do Afryki odlatują młode ptaki oraz osobniki, które nie wychowywały piskląt w danym sezonie. Później w drogę powrotną wyruszają samce, a na końcu samice. Ptaki gniazdujące w północnej Europie zazwyczaj migrują na południe w połowie sierpnia. Osobniki lecące z Europy Zachodniej i Środkowej z reguły w trakcie migracji obierają drogę nad Półwyspem Iberyjskim. Jerzyki z Rosji natomiast lecą do Afryki nad Morzem Śródziemnym.
W trudnych warunkach pogodowych jerzyki przemierzają w locie trasy biegnące wzdłuż rzek. Tam można bowiem łatwiej znaleźć pokarm. Do Europy wracają na przełomie kwietnia i maja. Zazwyczaj można je spotkać na nizinnych terenach zlokalizowanych w sąsiedztwie zbiorników wodnych.
Różnice między jerzykami a jaskółkami
Jerzyki z uwagi na podobny wygląd często mylone są z jaskółkami dymówkami i oknówkami. Jednak pomiędzy przedstawicielami wspomnianych gatunków zachodzi kilka istotnych różnic. Jedną z najważniejszych są wydawane odgłosy. Śpiew jaskółek z reguły jest cichy i melodyjny, jerzyki wydają natomiast bardziej przenikliwe dźwięki. Ponadto oknówki i dymówki spędzają mniej czasu w locie, częściej też trzepoczą skrzydłami.
Ogony jaskółek są też bardziej rozwidlone niż u jerzyków, a ich brzuchy wyróżniają się beżowym lub białym upierzeniem. Spód ciała jerzyka zwyczajnego na ogół jest natomiast ciemnobrązowy.
W kulturze
W okresie średniowiecznym obecność jerzyków w okolicach domostw i siedzib ludzkich zlokalizowanych na terenie Włoch uważano za bardzo pożądaną. W ścianach wzniesionych budynków wykuwano specjalne otwory, które miały służyć ptakom do zakładania gniazd. Pisklęta uznawano za przysmak. Jednak zawsze pozostawiano przynajmniej jednego młodego osobnika w gnieździe.
Jerzyki zwyczajne znalazły też swoje miejsce w heraldyce. Zazwyczaj ich wizerunki były jednym z elementów herbów młodszych synów możnych rodów. Uznawano bowiem, że potomkowie, którzy nie dziedziczą ziemi, podobni są do ptaków wędrownych.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Ruchy tektoniczne – czym są i jak kształtują nasz świat? Co czeka na nas w przyszłości?
- Kataklizm na Górze St. Helens świadczy o potopie
- Węgiel – skąd się wziął?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Common_swift [dostęp: 14.10.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: pau.artigas. Licencja: CC BY SA 2.0.
 jest średniej wielkości ptakiem zaliczanym do rodziny jerzykowatych (Apodidae).){kind=link}