Bażant (zwyczajny) (Phasianus colchicus) należy do rodziny kurowatych (Phasianidae). Nazwa rodzajowa Phasianus pochodzi z łaciny. Oznacza „bażant”. Epitet gatunkowy colchicus odnosi się do Kolchidy (współczesna Gruzja), regionu nad Morzem Czarnym. Choć wcześniej sądzono, że ptaki są blisko spokrewnione z rodzajem Gallus (kury i kurczaki), najnowsze badania wskazują, że należą do różnych podrodzin.
Bażant zwyczajny pochodzi z Azji, gdzie jest szeroko rozpowszechniony oraz z południowo-wschodnich krańców Europy, głównie z podnóży Kaukazu. Jako ptak łowny został wprowadzony na wielu obszarach świata. W miejscach pozbawionych naturalnych konkurentów przyjął się na stałe, np. w Europie. W Ameryce Północnej gatunek, znany jako ring-necked pheasant, obejmuje liczne podgatunki i ich krzyżówki. Charakteryzują się one białymi obrożami na szyi.
Bażant zwyczajny jest jednym z ptaków, na które najczęściej organizowane są polowania. W wielu regionach jego hodowla stała się ważnym elementem gospodarki łowieckiej. Na fermach myśliwskich zwierzęta są hodowane w półudomowionych warunkach. W szczególności podgatunki obrożne wprowadzono do wielu krajów. Warto dodać, że bażant obrożny to oficjalny ptak stanowy Dakoty Południowej, będąc jednym z zaledwie dwóch gatunków ptaków stanowych USA, które nie są rodzime dla tego kraju.
W Japonii blisko spokrewniony z bażantem zwyczajnym bażant pstry (P. versicolor) bywa traktowany jako jego podgatunek. Oba gatunki tworzą płodne hybrydy tam, gdzie ich zasięgi się pokrywają. Jest to typowe dla ptaków z rzędu Galloanseres. Różnice ekologiczne powodują jednak, że w typowych dla siebie środowiskach bażant pstry skutecznie wypiera bażanta zwyczajnego. Z tego powodu próby introdukcji tego ostatniego w Japonii zakończyły się niepowodzeniem.
Opis
Samce bażanta zwyczajnego wyróżniają się niezwykłą różnorodnością barw. Ich upierzenie może wahać się od białego po niemal czarne. Ta zmienność wynika z hodowli w niewoli oraz krzyżowania podgatunków. Różnorodność tę dodatkowo zwiększa nieustanne wprowadzanie różnych linii hodowlanych do środowiska naturalnego. Przykładem są bażanty obrożne występujące w Europie, Ameryce Północnej i Australii. Nie należą one do żadnego konkretnego taksonu. Stanowią typowy przykład hybrydowego roju genów.
Bażant zwyczajny osiąga masę ciała od 0,5 do 3 kg. Samce średnio ważą 1,2 kg, a samice 0,9 kg. Rozpiętość skrzydeł wynosi od 56 do 86 cm. Samce podgatunku nominatywnego (Phasianus colchicus colchicus) mierzą 60–89 cm długości, z czego niemal 50 cm przypada na długi, brązowy ogon z czarnymi prążkami.
Upierzenie ptaków jest niezwykle efektowne. Tułów pokrywają złote lub miedzianoczerwone pióra z kasztanowymi akcentami, połyskujące zielenią i fioletem. Zad często przybiera jednolicie niebieski kolor. Pokrywy skrzydeł są białe lub kremowe. Na ogonie widoczne są czarne prążki. Głowa ma intensywnie butelkowozielony odcień. Ozdobiona jest niewielkim czubkiem i charakterystycznym czerwonym koralem. U podgatunku nominatywnego oraz kilku innych brakuje białej obroży na szyi. Za oczami znajdują się niewielkie pióra przypominające uszy, Nadają one ptakowi czujnego wyglądu.
Samice oraz młode bażanty są znacznie mniej efektowne. Ich upierzenie jest matowo brązowe z plamkami. Długość ciała wynosi od 50 do 63 cm, w tym około 20 cm przypada na ogon. Młode samce zaczynają wyrastać z „młodzieńczego” wyglądu po 10 tygodniach od wyklucia. Wówczas pojawiają się pierwsze jaskrawe pióra na piersi, głowie i grzbiecie.
Bażant pstry jest bardzo podobny do bażanta zwyczajnego. Często utrudnia to identyfikację ptaków z ferm hodowlanych, zwłaszcza że oba gatunki łatwo się krzyżują. Samce bażanta pstrego mają krótszy ogon, ciemniejsze upierzenie oraz jednolicie zieloną pierś i brzuch, zawsze bez białej obroży. Samice są również ciemniejsze, z licznymi czarnymi kropkami na piersi i brzuchu.
Na wolności i w hodowli można spotkać różne mutacje barwne bażanta zwyczajnego, w tym melanistyczne (czarne) i flawistyczne (izabelinowe lub płowe). Melanistyczne osobniki, nazywane czasem „bażantami tenebrosus” lub „melanistycznymi mutantami”, są regularnie wypuszczane w niektórych rejonach.
Taksonomia i systematyka
Bażant zwyczajny po raz pierwszy został opisany naukowo przez Karola Linneusza w przełomowej, dziesiątej edycji Systema Naturae z 1758 roku. Szwedzki przyrodnik zastosował aktualnie obowiązującą nazwę naukową. Jego opis ograniczył się do lapidarnego „[Phasianus] rufus, capîte caeruleo” – „bażant czerwony z niebieską głową”. Ptaka znano jednak na długo przed formalnym wprowadzeniem nomenklatury binominalnej. Informacje o nim można znaleźć w dziełach takich jak Ornithologia Ulissesa Aldrovandiego, Uccelliera Giovanniego Pietro Oliny, Synopsis methodica Avium & Piscium Johna Raya czy A Natural History of the Birds Eleazara Albina. W tamtych czasach był on po prostu nazywany „bażantem” w różnych językach.
Linneusz, zazwyczaj dokładnie opisujący szczegóły upierzenia ptaków, w przypadku bażanta ograniczył się do wskazania powodu jego popularności: „principum mensis dicatur” (tłum. „stół książąt”), nawiązując do roli ptaka jako ozdoby królewskich stołów.
Choć Szwed początkowo podał jako typową lokalizację „Afrykę i Azję”, to bażant zwyczajny naturalnie nie występuje w Afryce. W czasach rzymskich mógł być introdukowany na wybrzeża Morza Śródziemnego. Później typowa lokalizacja została skorygowana na rzekę Rioni w zachodniej Gruzji (dawna Kolchida, znana starożytnym Grekom jako Phasis). To właśnie od tej rzeki pochodzi zarówno łacińska nazwa colchicus („z Kolchidy”), jak i greckie Phasianos ornis (Φασιανὸς ὂρνις) – „ptak znad rzeki Phasis”.
W czasach Linneusza wiele kuraków (Galliformes) zaliczano do rodzaju Phasianus, w tym kury domowe. Obecnie w tym rodzaju pozostają jedynie bażant zwyczajny i pstry. Ten ostatni nie był znany Linneuszowi w 1758 roku. Czyni to bażanta zwyczajnego gatunkiem typowym dla rodzaju.
W Ameryce Północnej bażant zwyczajny znany jest jako „ring-necked pheasant”. Potocznie nazywany bywa „chinks” lub „phezzens” (np. w stanie Montana). W Chinach określany jest jako zhi ji (雉鸡), czyli „kurak-bażant”. Oddaje to sens angielskiego terminu „common pheasant”. W Chinach jest tak dobrze znany, że często nazywa się go po prostu shan ji (山雞), czyli „kurą górską” – terminem stosowanym dla bażantów w ogóle.
W 2005 roku bażant zwyczajny został uznany za gatunek z najmniejszym znanym genomem wśród amniotów, wynoszącym jedynie 0,97 pg (970 milionów par zasad). Stanowi to około jedną trzecią genomu człowieka. Obecnie tytuł ten należy do kolibra czarnobrodego, który ma jeszcze mniejszy genom.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Chełbia modra
- Bąk zwyczajny – bąk
- Wirus RSV – wszystko co powinniśmy o nim wiedzieć
- Grzyby, które potrafią przejąć kontrolę nad życiem całego organizmu
- O tym, jak technologia z pomocą nauki wpływa na nasz świat
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Common_pheasant [dostęp: 08.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.