Alka olbrzymia (Pinguinus impennis) to gatunek nielotnego ptaka z rodziny alkowatych, który wyginął w połowie XIX wieku. Był jedynym współczesnym przedstawiciel rodzaju Pinguinus.
Ptak ten zamieszkiwał trudno dostępne, skaliste wyspy z dogodnym dostępem do oceanu i obfitością pożywienia. Takie warunki były rzadkością, co ograniczało liczbę miejsc lęgowych. Poza sezonem lęgowym ptaki żerowały na wodach północnego Atlantyku. Docierały aż do północnej Hiszpanii, a także wybrzeży Kanady, Grenlandii, Islandii, Wysp Owczych, Norwegii, Irlandii i Wielkiej Brytanii.
Alka olbrzymia osiągała 75–85 cm wysokości i ważyła około 5 kg. Czyniło ją to największym przedstawicielem rodziny alkowatych. Pinguinus impennis wyróżniał się czarno-białym kolorem. Masywny dziób z charakterystycznymi rowkami nadawał mu groźnego wyglądu. Latem na piórach wokół oczu pojawiały się białe plamy, które zimą zanikały, ustępując miejsca białej przepasce. Skrzydła o długości zaledwie 15 cm nie pozwalały na lot, ale były doskonale przystosowane do pływania. Umiejętność tę ptaki wykorzystywały, polując na ryby oraz skorupiaki. Na lądzie alka olbrzymia poruszał się niezgrabnie. Pinguinus impennis tworzyły zwarte kolonie lęgowe, w których każda para, łącząca się na całe życie, składała jedno jajo na nagiej skale. Oboje rodzice wysiadywali jajo przez sześć tygodni. Młode opuszczało gniazdo po dwóch do trzech tygodniach.
Alki olbrzymie odgrywały ważną rolę w kulturach rdzennych Amerykanów – zarówno jako źródło pożywienia, jak i symbol. W jednym z odkrytych pochówków znaleziono ponad 200 dziobów tych ptaków, co może wskazywać, że skórę alk użyto do stworzenia płaszcza, a dzioby pozostawiono jako ozdobę lub element konstrukcyjny. To jednak europejscy odkrywcy doprowadzili do drastycznego spadku populacji tych zwierząt, polując na nie dla ich mięsa oraz puchu, który ceniono w Europie. Już w XVI wieku ptaki te niemal całkowicie zniknęły ze Starego Kontynentu.
Malejąca liczba alk olbrzymich wzbudziła zainteresowanie kolekcjonerów i muzeów, co paradoksalnie przyczyniło się do ich wyginięcia. Ostatnie dwa potwierdzone osobniki zabito 3 czerwca 1844 roku na wyspie Eldey u wybrzeży Islandii. Choć pojawiały się późniejsze relacje o rzekomych obserwacjach, uznaje się je za niepotwierdzone. Alka olbrzymia na zawsze pozostaje symbolem utraconego bogactwa przyrody.
Opis
Alka olbrzymia, osiągała 75–85 cm wysokości i ważyła około 5 kg. Była drugim co do wielkości przedstawicielem rodziny alkowatych oraz rzędu siewkowców. Populacje północne były średnio większe od południowych. Ptaki te wyróżniały się kontrastowym upierzeniem – błyszcząco czarnym grzbietem i białym brzuchem. Latem pojawiały się u nich charakterystyczne białe plamy wokół oczu, które zimą zastępował biały pas i szary ślad piór biegnący od oka do ucha. Dziób mierzył około 11 cm. Był zakrzywiony i miał wyraźne białe rowki, liczniejsze w okresie letnim. Skrzydła były wyjątkowo krótkie. Mierzyły zaledwie 15 cm, co czyniło tego ptaka nielotnym. Był on za to doskonałym pływakiem i nurkiem.
Pisklęta opisywano jako szare i pokryte puchem. Ich dokładny wygląd pozostaje jednak nieznany z powodu braku zachowanych okazów. Młode osobniki różniły się od dorosłych. Ich szyje były nakrapiane bielą i czernią, a rowki na dziobach były mniej wyraźne.
Alki olbrzymie wydawały różnorodne dźwięki, w tym niskie pomruki oraz ochrypłe, gardłowe okrzyki. Zaobserwowano również, że udomowiony osobnik wydawał bulgoczące dźwięki w sytuacjach stresowych. Choć szczegóły ich komunikacji pozostają tajemnicą, opisy te rzucają światło na życie tych niezwykłych ptaków, które niestety na zawsze zniknęły z naszej planety.
Ekologia i zachowanie
Alka olbrzymia nigdy nie została bezpośrednio opisana przez współczesnych naukowców. Wiedza o jej zachowaniu pochodzi jedynie z relacji żeglarzy i innych laików, co utrudnia dokładną rekonstrukcję. Pewne wnioski można jednak wyciągać na podstawie analizy zachowań bliskiego krewnego alki olbrzymiej – nurzyka – oraz zachowanych fragmentów tkanek miękkich.
Ptaki te poruszały się powoli, a na trudnym terenie pomagały sobie skrzydłami. Biegały niezgrabnie. Wykonywały krótkie kroki w linii prostej. Ich naturalnymi wrogami były duże ssaki morskie, takie jak orki oraz bieliki. Na kolonie lęgowe polowały również niedźwiedzie polarne. Człowiek okazał się jednak najgroźniejszym drapieżnikiem. Alki były masowo zabijane dla mięsa, piór oraz jako eksponaty dla muzeów i kolekcjonerów.
Otto Fabricius, jedyny przyrodnik, który zaobserwował te ptaki, zauważył, że jedne były „oswojone i niemądre”, inne zaś trudne do podejścia. Mogło to zależeć od ich wieku. Alki olbrzymie reagowały na dźwięki, ale rzadko wykazywały strach. W obliczu niebezpieczeństwa używały swoich masywnych dziobów do zaatakowania agresora – zarówno w koloniach lęgowych, jak i w starciu z człowiekiem. Żyły około 20–25 lat. Zimą migrowały na południe, najczęściej w parach lub małych grupach.
Alka olbrzymia była doskonałym pływakiem. Podczas pływania trzymała głowę wysoko, ale szyję miała schowaną. Potrafiła skręcać, nurkować i przyspieszać w wodzie, osiągając głębokość nawet 75 metrów. Ptak potrafił wstrzymać oddech na 15 minut, co czyniło go bardziej wytrzymałym niż foki.
Dieta
Alka olbrzymia żerowała głównie w płytkich wodach przybrzeżnych. Preferowała miejsca, które nie były często odwiedzane przez inne alkowate. Po zakończeniu sezonu lęgowego zdarzało się jednak, że ptaki te oddalały się od lądu nawet na 500 km. Polowały zazwyczaj w stadach, współpracując podczas żerowania.
Podstawowym pokarmem tych ptaków były ryby o długości od 12 do 20 cm i wadze 40–50 g. Zdarzało im się jednak chwytać także ofiary sięgające połowy długości ich ciała. Analizy szczątków alk olbrzymich znalezionych na Funk Island wskazują, że ich ulubionym pokarmem były stynki. Możliwe, że żywiły się także innymi rybami, takimi jak kulbaki, cierniki, dorsze czy piaskówki, a także skorupiakami.
Młode alk olbrzymich przypuszczalnie żywiły się planktonem oraz pokarmem wstępnie przetworzonym przez dorosłe osobniki, w tym drobnymi rybami i skorupiakami. Zdolność do skutecznego żerowania w grupie oraz różnorodność diety czyniły alkę olbrzymią znakomicie przystosowanym łowcą w środowisku północnego Atlantyku.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Długoszpar – rekin olbrzymi – żarłacz olbrzymi – rekin gigantyczny
- Białorzytka płowa
- Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba i jego zaskakujące odkrycia
- Fukuipteryx prima – ptak, który podciął skrzydła naukowcom
- Wieża Babel – świadectwa pozabiblijne
Źródło
1.https://en.wikipedia.org/wiki/Great_auk [dostęp: 25.11.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: John James Audubon. Licencja: Domena Publiczna.
