Szerszeń europejski (Vespa crabro) znany też jako szerszeń groźny albo szerszeń jest gatunkiem owada zaliczanego do rodziny osowatych (Vespidae). To największy przedstawiciel tej rodziny. Reprezentuje on grupę żądłowek (Aculeata). Zasięg naturalnego występowania szerszenia europejskiego (zgodnie z nazwą) rozciąga się na terytorium całej Europy. Jest to też jedyny przedstawiciel rodzaju Vespa żyjący w Ameryce Północnej. Jego obecność na tym kontynencie po raz pierwszy zaobserwowano w 1840 roku.
Szerszenie groźne zazwyczaj zakładają gniazda w ciemnych, osłoniętych od słońca, wiatru i deszczu miejscach. Do ich budowy wykorzystują specjalną masę papierową utworzoną ze zlepionych śliną cząsteczek próchniejącego drewna. Zazwyczaj unikają ludzi i nie atakują ich bez powodu. Mogą jednak wykazywać się agresją w trakcie żerowania albo obrony gniazda.
Szerszeń europejski preferuje pokarm mięsny. W skład jego diety wchodzą przede wszystkim duże owady, takie jak chrząszcze, osy czy ćmy. Odżywia się także owocami oraz sokami niektórych drzew.
Taksonomia
Szerszeń groźny jest przedstawicielem rodzaju Vespa, grupującego tzw. osy społeczne, czyli owady tworzące kolonie i wyposażone w żądła. Reprezentantów tego rodzaju łączy tendencja do konstruowania gniazd z przeżutych materiałów oraz karmienia larw pokarmem przetworzonym przez dorosłe osobniki. Niegdyś w obrębie gatunku Vespa crabro wydzielano kilka podgatunków. Obecnie jednak zrezygnowano z takiej klasyfikacji. Różniące się między sobą wyglądem osobniki zaliczono do regionalnych odmian kolorystycznych.
Opis
Oczy szerszenia europejskiego odznaczają się charakterystycznym kształtem przypominającym literę C.Odwłok owada pokrywają brązowo-żółte pasy, jego skrzydła natomiast wyróżniają się delikatnym pomarańczowym odcieniem.
Wielkość poszczególnych osobników zależy od ich funkcji pełnionych w społeczności owadów. Królowe z reguły dorastają do około 35 mm długości. Robotnice natomiast są mniejsze. Zazwyczaj osiągają one długość około 25 mm. Waga typowego przedstawiciela gatunku oscyluje na poziomie około 477,5 mg. W żądła wyposażone są jedynie samice. Służą im one do obrony gniazda w razie potrzeby. Samce natomiast nie mają żądeł.
Gniazda
Szerszenie budują gniazda w charakterystyczny sposób. Przy przygotowywaniu swoich siedlisk do zamieszkania najpierw wytwarzają specjalną masę papierową. Do tego celu wykorzystują fragmenty drewna i kory zmieszane ze śliną, która pełni funkcję cementu, stabilizując całą konstrukcję i skutecznie zabezpieczając ją przed szkodliwym oddziaływaniem wilgoci. Gniazda szerszeni europejskich mogą różnić się od siebie wielkością, kształtem lub kolorem. Ich wygląd zależy w głównej mierze od rodzaju użytych materiałów oraz miejsca lokalizacji danego siedliska.
Szerszenie na swoje siedliska wybierają zwłaszcza dziuple drzew. Preferują przede wszystkim otwory wykonane w korze dębów. Często osiedlają się także w opuszczonych ulach albo norach ziemnych. Gniazda szerszeni niekiedy można zaobserwować także w budkach lęgowych (owady często koegzystują w tych miejscach z ptakami). Siedliska szerszeni czasami znajdują się również pod okapami dachów lub w dziurach i zagłębieniach` w ścianach budynków.
Zasięg występowania
Zasięg naturalnego występowania szerszeni rozciąga się na teren całej Eurazji. W XIX wieku został też sztucznie wprowadzony na terenie Ameryki Północnej. Aktualnie jego duże populacje notuje się zwłaszcza w Kanadzie i USA. W ostatnich latach ich obecność zauważono także w Ameryce Środkowej. Naukowcy przypuszczają jednak, że we wspomnianym zakątku świata żyją jedynie nieliczne osobniki tworzące stosunkowo niewielkie kolonie.
Cykl życiowy
Samice szerszeni europejskich budują gniazda w zacisznych, ciemnych miejscach, doskonale zabezpieczonych przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Po uformowaniu kilku pierwszych plastrów królowa składa do nich jaja, z których wylęgają się później larwy. Po osiągnięciu dojrzałości przekształcają się one w robotnice. Po pojawieniu się robotnic w gnieździe przejmują one wszystkie obowiązki związane z rozbudową gniazda, jego obroną, a także opieką nad larwami. Królowa natomiast zajmuje się wyłącznie składaniem jaj. Ostatnie pokolenie larw składa się z płodnych samców i samic. Po odbyciu lotów godowych osobniki płci męskiej giną, a zapłodnione samice przenoszą się do miejsc zimowania, gdzie zapadają w stan diapauzy.
Szerszenie wykazują się wzmożoną aktywnością w okresie wiosennym i letnim. Wówczas polują na inne owady oraz zbierają soki z owoców i drzew. W miesiącach jesiennych natomiast częściej poszukują pożywienia w pobliżu siedzib ludzkich (np. w koszach na śmieci).
Policja robotnic
Większość jaj, którymi opiekują się robotnice w kolonii, pochodzi od królowej. Robotnice czasem składają niezapłodnione jaja, jednak nie mają one szansy się rozwinąć. Są one bowiem systematycznie niszczone przez inne robotnice. Sprawowana przez samice kontrola nad tym aspektem nosi nazwę policji robotnic. Ma ona ogromne znaczenie dla zachowania równowagi w kolonii.
Zachowania alarmowe
Szerszenie do komunikowania się ze sobą wykorzystują feromony. Jeśli gniazdo jest zagrożone, wówczas jego obrońcy wykonują charakterystyczny taniec alarmowy. W trakcie tego tańca z woreczków jadowych owada wydziela się specjalna substancja zapachowa, której woń mobilizuje inne robotnice do obrony gniazda.
Kleptopasożytnictwo
Szerszenie europejskie wykazują skłonności do zachowań noszących miano kleptopasożytnictwa. Ich zasadnicza istota sprowadza się do podkradania zdobyczy innym owadom oraz pająkom. Do takich zdarzeń szczególnie często dochodzi w okresie jesiennym, kiedy to szerszenie rezygnują z aktywnego polowania na rzecz łatwiejszych i mniej wymagających sposobów zdobywania pożywienia.
Relacje z ludźmi
Zagrożone gatunki i ochrona prawna
Ludzie na ogół boją się szerszeni groźnych. Dlatego ich gniazda – zwłaszcza te zlokalizowane w pobliżu domostw i budynków gospodarczych – są często niszczone. W niektórych krajach (np. w Niemczech) gatunek ten jest jednak objęty ochroną prawną. W jej ramach mieści się zakaz zabijania szerszeni i likwidowania ich siedlisk, a takie działania zagrożone są karami finansowymi o wysokości nawet 50 000 euro. W praktyce w takich sprawach jednak rzadko zapadają wyroki sądowe na niekorzyść sprawców.
Problemy związane z szerszeniami
Szerszenie europejskie są naturalnymi wrogami zarówno insektów uważanych przez ludzi za szkodniki, jak i pszczół miodnych (Apis mellifera). Owady te często obgryzają także gałęzie drzew, co może prowadzić do obumierania roślin. Dlatego też niektórzy pszczelarze i sadownicy wskazują na konieczność podejmowania działań służących ograniczeniu populacji szerszeni.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Pudu północny – pudu ekwadorski – pudu szatanek
- Tajpan australijski – tajpan nadbrzeżny
- Ptasia mądrość – przypadkowa czy celowa?
- Antymateria – zagadka dla teorii Wielkiego Wybuchu
- Hybryda, która nigdy nie miała powstać
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/European_hornet [dostęp: 23.10.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Niek Willems. Licencja: CC BY-SA 2.5.
