Grabarz żółto-czarny (Nicrophorus vespilloides) to gatunek chrząszcza z rodziny omarlicowatych, po raz pierwszy opisany przez Johanna Friedricha Wilhelma Herbsta w 1783 roku.
Wygląd
Chrząszcze te są zróżnicowane pod względem wielkości – mogą mieć od 12 do 20 mm długości. Charakterystyczne są dla nich dwie żółtopomarańczowe przepaski na pokrywach skrzydeł oraz całkowicie czarne czułki, co pozwala je łatwo odróżnić od innych gatunków. Kolorowe wzory na ich ciele nie tylko je wyróżniają, ale pełnią też funkcję ostrzegawczą wobec drapieżników, zwłaszcza ptaków.
Skrzydła tych chrząszczy mają kwadratowawy kształt i są krótsze niż ich odwłok, co jest typowe dla tego gatunku. Zauważono również różnice w ubarwieniu i chemicznej obronie pomiędzy samcami i samicami, co może być wynikiem odmiennych presji ewolucyjnych.
Gdy czują się zagrożone, wydzielają z odwłoka płyn analny, który dodatkowo pełni funkcję ochronną – ma działanie przeciwdrobnoustrojowe.
Zasięg geograficzny i środowisko życia
Grabarz żółto-czarny występuje na rozległych obszarach – od północnej Skandynawii, przez Syberię, aż po Chiny i Japonię. Spotkać go można także w Ameryce Północnej – od północnych Stanów Zjednoczonych po południową Kanadę. Ich szeroki zasięg świadczy o wyjątkowej zdolności do przystosowania się do różnych środowisk.
W Europie i Azji zasiedlają zarówno niziny, jak i rejony górskie – od gęstych lasów, przez wrzosowiska, po przydomowe ogrody. Natomiast w Ameryce Północnej preferują bardziej wyspecjalizowane siedliska – torfowiska, bagna i obrzeża terenów wyżynnych.
Grabarz żółto-czarny – aktywność i cykl życia
Chrząszcze te wykazują sezonową aktywność. Najczęściej można je zaobserwować od wiosny do późnej jesieni, z dwoma wyraźnymi szczytami aktywności – w maju oraz pod koniec lata. Ten rytm jest dostosowany do warunków środowiskowych i sprzyja rozmnażaniu grabarzy żółto-czarnych.
Opieka rodzicielska
Grabarz żółto-czarne znane są z unikalnej strategii rozrodczej – oboje rodzice aktywnie opiekują się potomstwem. Samiec i samica wspólnie przygotowują miejsce lęgowe, zakopując małe martwe zwierzę i przekształcając je w źródło pożywienia dla larw. Usuwają z niego sierść lub pióra, formują w kulę i zabezpieczają antybakteryjnymi wydzielinami, spowalniając rozkład. Larwy wykluwają się w pobliżu i są karmione przez rodziców strawionym wcześniej pokarmem. Jeśli jeden z rodziców opuści gniazdo, drugi zwykle zwiększa swoją opiekę.
To zachowanie wskazuje na wysoki poziom współpracy i zdolność do negocjacji pomiędzy partnerami, co jest rzadkością wśród owadów.
Zachowanie grabarzy żółto-czarnych
Zarówno grabarz żółto-czarny, jak i ich blisko spokrewniony gatunek N. nepalensis, wykorzystują małe padliny kręgowców do rozmnażania. Zakopują je, by służyły jako pokarm dla larw. Choć technika może się różnić w zależności od środowiska, schemat działania jest podobny.
Gatunek siostrzany
Do 2016 roku populacje N. vespilloides z wschodniej Kanady i północno-wschodnich USA były uważane za ten sam gatunek. Badania wykazały jednak, że to osobny gatunek – Nicrophorus hebes, opisany w 1837 roku. Występuje on tylko w torfowiskach, ponieważ w pobliskich lasach konkurencję stanowi pokrewny gatunek N. defodiens.
Relacje z roztoczami
Grabarze żółto-czarne żyją w symbiozie z wieloma gatunkami roztoczy, m.in. Poecilochirus carabi, który podróżuje na ich ciele w poszukiwaniu nowych padlin. Początkowo uważano, że roztocze te pomagają chrząszczom, zjadając jaja much – konkurencję dla larw chrząszczy. Jednak późniejsze badania pokazały, że dorosłe osobniki P. carabi zjadają także jaja chrząszczy, co negatywnie wpływa na ich rozród.
Rozród i opieka
Znalezienie padliny uruchamia u chrząszczy wzrost poziomu hormonu juwenilnego (JH), co wspiera rozród, ale może tłumić odporność. Dlatego inwestycja w rozmnażanie odbywa się kosztem układu odpornościowego.
Po przygotowaniu padliny samica składa jaja w pobliżu, a rodzice aktywnie karmią larwy i ich chronią. Jakość padliny znacząco wpływa na zdrowie i rozwój potomstwa – lepiej rozwijają się młode wychowane na świeższych szczątkach.
Grabarz żółto-czarny – odporność
Układ odpornościowy chrząszczy opiera się na enzymie fenolooksydazie (PO), który powoduje twardnienie oskórka i zwalcza infekcje. W czasie rozrodu aktywność PO wzrasta, ale gdy larwy się wykluwają – poziom PO spada, co może świadczyć o kompromisie pomiędzy rozrodem a odpornością. Jednak w razie urazu chrząszcze są zdolne do szybkiej reaktywacji PO, co pokazuje ich elastyczność biologiczną.
Geny i mikrobiom
Choć chrząszcze te nie żywią się roślinami, ich genom zawiera jedynie podstawowe geny do trawienia lignocelulozy. Kluczową rolę odgrywa za to mikrobiom jelitowy, który wspomaga trawienie padliny i chroni ją przed rozkładem oraz konkurencyjnymi drobnoustrojami.
Przyszłość badań
Grabarz żółto-czarny jest jednym z najlepiej przebadanych chrząszczy grabarzy. Jest organizmem modelowym w badaniach nad odpornością społeczną, opieką rodzicielską, konfliktami między rodzeństwem, doborem płciowym i podstawami genetycznymi zachowań społecznych.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Ryjówek etruski – ryjówka etruska
- Owczarek kaukaski
- Jakie zwierzęta żyją najdłużej, a jakie najkrócej?
- Pomaganie innym a dobrostan człowieka – wyniki badania 2025
- Konferencja naukowa z okazji Międzynarodowego Dnia Szczęścia
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Nicrophorus_vespilloides [dostęp: 28.04.2025].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Holger Gröschl. Licencja: CC BY-SA 2.0 DE.
