Konferencja naukowa z okazji Międzynarodowego Dnia Szczęścia z przedstawieniem tematów obu wystąpień

Dnia 20 marca 2025 r., w Międzynarodowy Dzień Szczęścia, odbyła się bezpłatna konferencja online nt. „Dobrostan Polaków 2025: Związek między pomaganiem innym a szczęściem osobistym – wyniki ogólnopolskiego badania”.

Wydarzenie zostało zorganizowane przez Polski Instytut Badawczo-Edukacyjny Ewolucja Myślenia (zwany dalej PIBE Ewolucja Myślenia) i odbyło się zarówno na platformie Zoom, jak i fanpage’u PIBE Ewolucja Myślenia.

Konferencja w całości poświęcona była prezentacji i omówieniu wyników raportu “Pomaganie innym a szczęście Polaków – badanie ogólnopolskie 2025”.

Paradoks homo ecnomicus – pomaganie a szczęście

W pierwszej części konferencji głos zabrał dr hab. Piotr Michoń, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, autor bloga Ekonomia Szczęścia. Swoją prelekcję zatytułował “Paradoks homo ecnomicus – pomaganie a szczęście”. Teoria homo economicus odnosi się do tego, co u ludzi jest egoistyczne, bardzo nastawione na własną korzyść, a także mocno skoncentrowane na tym, by cokolwiek robimy przynosiło nam samym jakieś korzyści. Profesor postanowił pokazać, że tak wcale nie jest, a dodatkowo, że nie stanowi to dobrej strategii. Co więcej, gdybyśmy wszyscy byli homo economicus, prawdopodobnie nie dotarlibyśmy do tego miejsca, w którym jesteśmy, do XXI wieku.

Gdyby porównać ludzi ze zwierzętami, to nie wypadlibyśmy nadzwyczajnie – pod względem np. szybkości,  sprawności, siły czy wytrzymałości człowiek nie jest w stanie konkurować ze zwierzętami. Mimo to ludzie są gatunkiem dominującym. Najpopularniejsza hipoteza badających tę kwestię badaczy mówi, że podstawowym powodem tego, że zdobyliśmy przewagę nad innymi gatunkami jest fakt, że nauczyliśmy się nawzajem o siebie troszczyć. Jesteśmy świadomi tego faktu, że troska o drugiego człowieka sprawia, że budują się więzi. Człowiek potrafi oddać innym swoje najcenniejsze zasoby – nie tylko pieniądze, czas, wiedzę, ale nawet krew i nerki. Oddajemy je, żeby ratować innego człowieka, często nie oczekując niczego w zamian. Oznacza to zatem, że wcale nie jesteśmy tacy egoistyczni, jakby to zakładała teoria homo economicus. Adam Smith pisał, że człowiek tak naprawdę chce pomagać innym. W swojej książce “The theory of sentiments” pokazuje, że kiedy człowiek podąża za szczęściem rozumianym jako robienie coś dla siebie, zwykle tego szczęścia nie osiąga. Natomiast kiedy dąży do tego, żeby czynić innych szczęśliwymi, jego szczęście jest trwałe i może je osiągnąć niejako bezwiednie.

Czy rzeczywiście tak jest, że dając, stajemy się szczęśliwsi? Według Profesora wydaje się, że tak. Istnieje bardzo silna więź między odczuwaniem pozytywnych emocji a pomaganiem innym. Mamy mnóstwo przykładów na to, że kupowanie czegoś dla siebie jest mniej produktywne i efektywne jeżeli chodzi o szczęście.

A jak to wygląda u Polaków? Co pokazało badanie? Czy jest związek między pomaganiem (rozumianym jako dawanie pieniędzy i jako czynne pomaganie bez dawania pieniędzy) a szczęściem?

Badanie ze stycznia 2025 r. dało następujące wyniki:

• 62% badanych (niemal ⅔ Polaków) pomaga finansowo – i wynik ten nie uwzględnia przekaznia 1,5% podatku;
• 39% respondentów pomaga niefinansowo (dając np. swój czas, energię);
• 33% pomaga zarówno finansowo, jak i niefinansowo – spośród tych pomagających niefinansowo wielu pomaga dodatkowo, dając pieniądze;
• 24% badanych w ostatnich miesiącach nikomu nie udzieliło pomocy.

Jak najczęściej pomagamy?

Wyniki badania pokazały, że ludziom łatwiej jest angażować się, kiedy mają coś zorganizowanego, w czym mogą wziąć udział. Oraz że łatwiej jest im angażować się w znane, rozpoznawalne, godne zaufania duże akcje, które są organizowane w całym kraju.

Pomagać chcemy raczej poprzez pieniądze, tj. poprzez dawanie, by potem mieć to z głowy.

Co warte podkreślenia, pomaganie finansowe daje szczęście, ale kiedy jest ukierunkowane – na konkretna osobę, potrzebę.

Z badania można wyciągnąć również jeszcze taki pozytywny wniosek, że tylko 6% badanych przyznało, że nie bierze udziału w żadnej akcji.

Jeżeli chodzi o czas przeznaczony na pomaganie innym, wyniki przedstawiają się następująco:

• 34% (⅓) badanych pomaga innym mniej niż 1 godzinę tygodniowo;
• 41% badanych pomaga innym 1-3 godziny tygodniowo;
• 14% badanych pomaga innym 4-6 godzin tygodniowo;
• 5% badanych pomaga innym 7-10 godzin tygodniowo;
• 4% badanych pomaga innym powyżej 10 godzin w tygodniu.

W następnej kolejności rozważana była kwestia, czy to, dlaczego pomagamy (jaka jest nasza motywacja) ma znaczenie dla naszego szczęścia i odczuwanego sensu życia? Co zaskakujące, najszczęśliwsze wśród ogółem pomagających były osoby twierdzące, że pomaganie innym wynika z czynników społecznych. Krótko mówiąc: jeżeli ludzie wokół nas też pomagają, jeżeli bliscy zachęcają nas do pomagania, jeżeli ludzie wokół nas podzielają te same wartości, tj. uznają, że pomaganie jest czymś ważnym dla nas.

Inne czynniki grają jednak rolę, gdy chodzi o sens życia. W tym przypadku najszczęśliwsze są osoby:

• które martwią się losem innych;
• które dzięki pomaganiu mogą zapomnieć o swoich problemach;
• ci, u których pomaganie prowadzi do podwyższenia samooceny.

Jak podkreślił prowadzący, nasze życie ma być warte przeżycia.

Zgodnie z wynikami badania 50% badanych jest (bardzo) zadowolonych ze swojego życia – co zostało zmierzone przy użyciu tzw. skali Dienera. W ocenie Profesora nie jest to wysoki poziom i szczególnie dobry wynik.

Co jednak okazało się pozytywnie zaskakujące, 87% badanych deklaruje (bardzo) silne poczucie sensu życia. Zostało to zmierzone skalą służącą do mierzenia sensu życia, na którą składało się 10 pytań.

Róznica między pomagającymi a niepomagającymi (zarówno finansowo, jak i niefinansowo) jest na korzyść pomagających: 56% pomagających do 47% niepomagających. Osoby pomagające mają wyższą średnią satysfakcję z życia od niepomagających – jest to różnica istotna statystycznie.

Pojawia się pytanie, czy z tego płynie wniosek że jak teraz zaczniemy pomagać, to będziemy szczęśliwsi? Nie. Wiele jest tego powodów, ale najważniejszy z nich jest taki, że wszystko zależy od intencji, jaką się kierujemy, pomagając innym.

Wnioski te idealnie wpisują się we wcześniejsze badania pokazujące, że altruizm i hojność mogą pozytywnie wpływać na nasze samopoczucie i przyczyniać się do wzrostu osobistego dobrostanu. Altruizm jest przyjemny. Przeprowadzono mnóstwo badań które potwierdziły, że dzięki pomaganiu stajemy się zdrowsi, bardziej produktywni i bogatsi, mamy też silniejsze poczucie sensu życia, co widać zwłaszcza u osób starszych.

Przyczyny angażowania się w pomoc innym lub jego braku oraz implikacja dla sektora pozarządowego

W drugiej części konferencji głos zabrał dr Piotr Nowacki, kierownik Polskiego Instytutu Badawczo-Ewolucyjnego, który swoją prelekcję zatytułował “Przyczyny angażowania się w pomoc innym lub jego braku oraz implikacja dla sektora pozarządowego”. Ta część prezentacji była w większym stopniu oparta na cyfrach.

Pierwszą poruszoną kwestią był powód angażowania się Polaków w pomaganie innym. Wyróżniamy tu cztery główne przesłanki:

1. Motywy emocjonalne i moralne:

• współczucie – 76% badanych czuje współczucie wobec osób potrzebujących pomocy;
• zmartwienie – 59% osób martwi się losem tych, którzy mieli mniej szczęścia od nich;
• troska – 47% naprawdę troszczy się o konkretną grupę, której służy/pomaga;
• poczucie winy – 34% respondentów wykonywanie pracy wolontariackiej/pomaganie innym pozwala złagodzić poczucie winy z powodu tego, że mieli więcej szczęścia od innych ludzi.

2. Motywy zawodowe:

• testowanie opcji zawodowych – 54% badanych twierdzi, że wolontariat/pomaganie innym pozwala im testować różne opcje zawodowe;
• networking – 51% w pomaganiu widzi możliwość nawiązania nowych kontaktów, które mogą pomóc im w karierze zawodowej;
• zatrudnienie – 34% uważa, że wolontariat/pomaganie innym może pomóc im dostać pracę tam, gdzie chcieliby pracować.

3. Motywy społeczne:

• samotność – 49% badanych mówi, że dzięki wolontariatowi/pomaganiu innym czują się mniej samotni;
• wspólne wartości – 41% deklaruje, że ludzie, których znają, podzielają ich zainteresowanie działalnością na rzecz społeczności;
• wpływ bliskich – 40% pomaga, ponieważ inni, bliscy im ludzie, przywiązują dużą wagę do działalności na rzecz społeczności;
• zaangażowanie przyjaciół – dla 36% motywem jest to, że ich przyjaciele angażują się w wolontariat/pomaganie innym;
• zachęta od bliskich – 30% badanych twierdzi, że osoby im bliskie zachęcają ich do wolontariatu/pomagania innym ludziom.

4. Korzyści osobiste i rozwój:

• nowe spojrzenie – 75% respondentów twierdzi, że wolontariat/pomaganie innym pozwala im zdobyć nowe spojrzenie na różne sprawy;
• poczucie własnej wartości – w opinii 68% osób wolontariat/pomaganie innym zwiększa ich poczucie własnej wartości;
• samoocena – 60% badanych dzięki pomaganiu innym czuje się ważna;
• oderwanie od własnych problemów – 42% osób twierdzi, że niezależnie od tego, jak źle się czuje, wolontariat/pomaganie innym pomaga im o tym zapomnieć;
• zdobywanie wiedzy – 42% może dowiedzieć się więcej na temat przyczyny, dla której pracuje.

Do najważniejszych powodów angażowania się w pomaganie innym należą:

• współczucie i troska o potrzebujących (76%);
• możliwość zdobycia nowego spojrzenia na życie (75%);
• budowanie poczucia własnej wartości (68%).

45% Polaków deklaruje, że chciałoby więcej angażować się w pomaganie.

Jeżeli chodzi o przyczyny braku zaangażowania w pomoc, do najczęściej udzielanych odpowiedzi należała ta o nie posiadaniu wystarczająco dużo pieniędzy, by móc komuś pomagać (40,5%), a także o braku czasu na pomaganie (28,2%). Badani wskazywali też dość często (22,4%) brak sił/energii (np. z powodu pracy, opieki nad dzieckiem) oraz nie pozwalający na zaangażowanie się w pomoc stan zdrowia (20,4%).

A jak Polacy postrzegają wolontariat? W opinii:

• 51% daje radość i satysfakcję;
• 39% to zajęcie dla osób z powołaniem;
• 34% wiąże się z poświęceniem;
• 31% wymaga kontaktu z cierpieniem lub problemami;
• 30% wiąże się z dużą odpowiedzialnością wobec innych;
• 24% wymaga systematyczności w działaniu;
• 21% to zajęcie dla osób dobrze zorganizowanych;
• 7% jest trudny i męczący;
• 6% sprzyja wyzyskowi przez innych;
• 3% żadne z powyższych.

Podsumowując, społeczeństwo polskie w większości pozytywnie odbiera wolontariat, postrzegając go jako przynoszący radość i satysfakcję.

W ostatniej części wystąpienia dr Piotr Nowacki rozważał, jaka jest z tego implikacja dla sektora trzeciego, który z definicji bazuje na wolotariacie.

Według danych z GUS-u organizacje pozarządowe zrzeszają 8,3 mln osób, natomiast liczba wolontariuszy zaangażowanych w pracę na rzecz organizacji pozarządowych osiąga ok. 3 mln osób.

Wyniki przeprowadzonego badania pokazują, że 40% populacji pomaga niefinansowo, co znaczy, że tylko co piąta osoba pomagająca w ten sposób jest wolontariuszem. Widać tu zatem ogromną przestrzeń do zagospodarowania przez środowisko organizacji pozarządowych.

Według danych GUS-u w Polsce zarejestrowanych jest 300 tysięcy organizacji pozarządowych. Generują one dla PKB ok. 1% – w takim procencie sektor ten wspiera naszą gospodarkę. Dla porównania w innych krajach rozwiniętych organizacje sektora trzeciego generują nawet do 8% PKB, w związku z czym widać tu duży potencjał do wzrostu dla NGO-sów w Polsce.

Wyniki badania pokazują, że co 8 osoba wskazuje jako przyczynę zbyt małego zaangażowana w pomaganie innym niechęć do członkostwa w organizacjach pozarządowych. Stanowi to dla tychże organizacji istotną kwestię do rozważenia.

Z kolei co 5-6-ta osoba wskazuje brak umiejętności i wiedzy, co może świadczyć o tym, że być może oferta organizacji pozarządowych dla osób chcących pomagać jest niewystarczająco różnorodna. Możliwe też, że brakuje odpowiedniej promocji.

Co ciekawe, co 10 osoba nie dostrzega wokół siebie potrzebujących. Może to świadczyć o braku adekwatnej promocji działań organizacji pozarządowych.

Z pewnością warto zatem zastanowić się nad kwestią, jak można poprawić tę relację, odpowiedzieć na chęć do pomagania.

Raport i zapis konferencji

Raport z badania został wydany przez PIBE Ewolucja Myślenia oraz Ekonomię Szczęścia, blog i podcast, i jest dostępny pod linkiem:

https://ewolucjamyslenia.pl/spoleczenstwo/zdrowie/pomaganie-innym-a-dobrostan-czlowieka-wyniki-badania-2025/.

Zapraszamy również do obejrzenia zapisu konferencji, który znajduje się pod linkiem: https://www.facebook.com/EwolucjaMyslenia/videos/1353409882671403.