Dlaczego się śmiejemy, czyli jak mózg przetwarza humor

Zwykło się mówić, że śmiech to zdrowie. Czy słusznie? Owszem. Gdyby tak nie było, nie powstałaby śmiechoterapia, wykorzystująca śmiech do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego. Zobaczmy zatem, jak śmiech wpływa na mózg.

Nim jednak do tego przejdziemy, sprawdźmy najpierw, czym jest śmiech i dlaczego czasami potrafi nas rozboleć brzuch i twarz, gdy ten uwidacznia się na twarzy. Według Wielkiego słownika języka polskiego śmiech to charakterystyczne odgłosy, połączone z ruchami mięśni twarzy i skurczami przepony, będące reakcją człowieka na sytuację, w której coś wzbudzi jego wesołość, a niekiedy również wyrazem innych stanów emocjonalnych¹. Pracująca przepona sprawia, że mięśnie brzucha poruszają się gwałtownie i rytmicznie. Szybki skurcz i rozkurcz niewyćwiczonych partii mięśni prowadzi do ich przemęczenia.

Śmiech a płaty mózgowe

Mózg podzielony jest na płaty mózgowe, są nimi m.in. płat czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny².

Płat czołowy znajduje się w przedniej części mózgu za czołem. Kontroluje on świadome ruchy mięśni, rozumowanie, planowanie, decyzyjność, przewidywanie, mowę, emocje, pamięć i reakcje społeczne.

Płat ciemieniowy umieszczony jest za płatem czołowym na górze mózgu. Dzięki niemu odbieramy informacje sensoryczne, czyli dotyk, temperaturę, ból. Odpowiada również za orientację przestrzenną, integralność sensoryczną, czyli łączenie różnych zmysłów, np. dotyk i wzrok, w spójną jedność.

Płat skroniowy znajdziemy po bokach mózgu, poniżej płata czołowego i ciemieniowego. Za jego pomocą przetwarzany jest dźwięk, rozumienie mowy, identyfikowane są przedmioty i ludzie, przechowywane są wspomnienia oraz tworzone nowe.

Płat potyliczny zlokalizowany jest w tylnej części mózgu. Ściśle współpracuje z okiem, odpowiada bowiem za interpretację wzrokową, kształt, głębię, kolor i ruch.

Z powyższego daje się zauważyć, że płaty mózgowe nie działają w pojedynkę. Jeden odbierze wzrokowo to, kto do nas mówi (potyliczny), inny przetworzy mowę (skroniowy), następny będzie prowadził rozmowę (czołowy), a kolejny pomoże połączyć zmysły w całość (ciemieniowy).

Podobnie będzie ze śmiechem. Śmianie się będzie wymagało pracy różnych części mózgu, a nie tylko jednego płata. Zobaczmy to na przykładzie – co się stanie, gdy ktoś opowie nam żart:

Płat czołowy pomoże nam z interpretacją, z czym mamy do czynienia, czy jest to w ogóle żart, a jeśli tak, to jak bardzo jest on śmieszny. Płat skroniowy przetworzy dźwięk i mowę – zrozumiemy, co się do nas mówi. Płat ciemieniowy zintegruje informacje z różnych zmysłów, pomagając nam lepiej zrozumieć żart. A płat potyliczny przetworzy widziany obraz – często nim ktoś coś powie, śmiejemy się chociażby tylko z czyjejś mowy ciała.

Kanadyjskie badania nad mózgiem

W Journal of Neuroscience w 2023 roku ukazał się wynik badania z ustalenia roli prążkowia grzbietowego i brzusznego w rozumieniu i docenianiu humoru za pomocą fMRI³. Badania przeprowadzone były w Kanadzie przez zespół naukowców pod przewodnictwem Penny A. MacDonald. Projekt wspierały Kanadyjskie Katedry Badawcze oraz Kanadyjskie Instytuty Badań nad Zdrowiem.

Prążkowie to część układu nerwowego w mózgu, znajdujące się w półkulach mózgowych⁴. Odpowiada za kontrolę ruchów, uczenie się, proces poznawczy oraz emocje.

W badaniu wzięło udział 26 osób. Uczestnicy słuchali 40 losowo wybranych klipów audio zawierających dowcipy oraz 40 klipów neutralnych, niebędących żartami. Po każdym klipie uczestnicy mieli ocenić, czy był on żartem. Dodatkowo w 4-punktowej skali oceniali, na ile był on śmieszny (od „w ogóle nieśmieszny”, do „bardzo zabawny”).

W drugiej części eksperymentu uczestnicy mieli oglądać odcinek serialu komediowego „Kroniki Seinfelda”. Reakcje mózgu na humor badano za pomocą rezonansu magnetycznego.

Jak wykazano, w rozumieniu i docenieniu humoru zaangażowanych zostało wiele obszarów mózgu, które są związane z przetwarzaniem języka, pamięcią, uwagą, emocjami i funkcjami poznawczymi. Analizy mózgu wykazały aktywację m.in. w dolnym zakręcie czołowym, środkowym zakręcie czołowym, dodatkowym obszarze ruchowym, środkowym zakręcie skroniowym, biegunach skroniowych i śródmózgowiu.

W humorze werbalnym (żarty) zaobserwowano zwiększoną aktywność w lewej półkuli mózgu. W humorze wzrokowym/sytuacyjnym (komedia) bardziej aktywna była prawa półkula.

Wykazano ponadto, że prążkowie grzbietowe odgrywa istotną rolę w procesach poznawczych związanych z rozumieniem humoru. Jest ono powiązane z funkcjami społecznymi i poznawczymi.

Prążkowie brzuszne zaangażowane było zarówno w rozumienie humoru, jak i jego docenienie. Naukowcy uważają, że może to mieć związek z obszarami mózgu odpowiedzialnymi za przetwarzanie nagrody. Rozumienie humoru to proces. Prążkowie brzuszne przetworzyło daną sytuację, uznając, że jest to humor, a następnie, doświadczając bodźców humorystycznych jako nagradzających, doceniło go.

Wspomniano również o tym, że badania behawioralne u pacjentów dotkniętych chorobą Parkinsona, pozbawionych normalnej produkcji dopaminy, wykazały, że mogą oni doświadczać problemów z rozumieniem żartu.

Śmiechoterapia

Śmiechoterapia, zwana również terapią śmiechu, to technika, która wykorzystuje śmiech do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego, poprawiając tym samym nasz dobrostan. Polega ona na celowym wywoływaniu śmiechu. Wykorzystuje się do tego ćwiczenia śmiechowe, dowcipy, filmy komediowe, zabawy grupowe angażujące do śmiechu.

Korzyścią śmiechoterapii jest poprawa pamięci, nastroju, wzrost odporności, redukcja stresu, poczucie wspólnoty czy zmniejszenie odczuwania bólu⁵. Podczas śmiechu w mózgu wydzielane są endorfina i serotonina, zwane hormonami szczęścia, i to one w głównej mierze odpowiadają za radość oraz zmniejszenie odczuwania bólu.

Na zakończenie ciekawostka. Podczas śmiechu uruchomionych może zostać aż 200 różnych mięśni (twarz, brzuch i kończyny)⁶. Minuta śmiechu spowoduje spalenie około 10-12 kalorii. Ile więc spalimy w ciągu godziny? Wyjdzie nam 600-720 kalorii. Obejrzenie dobrej komedii, bez podjadania i popijania słodkich napojów, może co niektórym pomóc w walce ze zrzuceniem zbędnych kilogramów.

Śmiech i mózg – podsumowanie

Z powyższego wynika, że podczas śmiechu aktywowanych jest wiele obszarów mózgu. Działa on na wzór dobrze prosperującej fabryki, w której wiele działów komunikuje się z innymi, by nie przerwać procesu produkcji. Badania naukowe dowiodły, że istotną rolę odgrywa tu prążkowie grzbietowe i brzuszne. Śmiech działa na tyle korzystnie, że powstała nawet terapia lecząca śmiechem.

Zapraszamy do lektury powiązanych tematycznie artykułów:

• Po co ewolucji uśmiech?
• Psychosomatyczne objawy depresji i lęku
• Wpływ gier komputerowych na mózg
• Jak mózg radzi sobie z bólem
• Emocje a ból

Przypisy

1. Śmiech, Wielki słownik języka polskiego, https://wsjp.pl/haslo/podglad/41097/smiech/4066592/czlowieka [dostęp: 09.07.2024].
2. B. Kłosiński, Płaty mózgu – najważniejsze funkcje, Jak Się Uczyć, https://jaksieuczyc.pl/platy-mozgu/ [dostęp: 09.07.2024].
3. M. Prenger, M. Gilchrist, K. Van Hedger, K. N. Seergobin, A. M. Owen, P. A. MacDonald, Establishing the Roles of the Dorsal and Ventral Striatum in Humor Comprehension and Appreciation with fMRI, „Journal of Neuroscience”, 43(49), 2023, s. 8536-8546, https://www.jneurosci.org/content/43/49/8536 [dostęp: 09.07.2024].
4. Prążkowie, NeuroExpert, https://neuroexpert.org/encyklopedia/prazkowie/ [dostęp: 09.07.2024].
5. Śmiechoterapia – lek na ból, IMC Centrum Zdrowia, https://centrumimc.pl/baza_wiedzy/smiechoterapia-lek-na-bol/ [dostęp: 09.07.2024].
6. O. Janota, Terapia śmiechem – geloterapia, Doz.pl, 31.01.2023, https://www.doz.pl/czytelnia/a17368-Terapia_smiechem__geloterapia [dostęp: 09.07.2024].