Nicienie (Nematoda) to bardzo zróżnicowana grupa zwierząt bezkręgowych, która zasiedla rozmaite środowiska. Niektóre z nich żyją swobodnie w wodzie bądź w glebie, żywiąc się różnymi mikroorganizmami. Inne natomiast prowadzą pasożytniczy tryb życia. Nicienie będące pasożytami mogą mieć zarówno żywicieli pośrednich, jak i ostatecznych. Zainfekowane nimi organizmy często zapadają na różnego rodzaju choroby pasożytnicze.
Z taksonomicznego punktu widzenia, nicienie zaliczane są do grupy Ecdysozoa. Do tej samej grupy należą też stawonogi oraz niesporczaki. Charakterystyczną cechą nicieni odróżniającą ją od innych grup zwierząt jest układ pokarmowy w postaci przewodu otwierającego się na obu końcach ciała.
Zróżnicowanie gatunków
Przedstawiciele poszczególnych gatunków nicieni zazwyczaj są bardzo podobni do siebie. Dlatego trudno jest oszacować dokładną liczbę tych gatunków. W 2013 roku opublikowano badania, na podstawie których ustalono ilość gatunków nicieni na około 25 tysięcy. Wielu naukowców uważa jednak, że podana liczba jest znacznie zaniżona. Niektórzy badacze wskazują, że wszystkich gatunków nicieni może być nawet milion.
Siedliska
Nicienie są doskonale przystosowane do życia w różnych warunkach środowiskowych. Występują zarówno w wodach słonych, jak i słodkich, w głębinach oraz strefach przybrzeżnych. Szacuje się, że aż 90% organizmów na dnie oceanicznym to właśnie nicienie. Przedstawiciele tej gromady zwierząt zasiedlają gleby oraz lodowce, a także góry, pustynie i rowy oceaniczne. Można je spotkać na terenach polarnych i tropikalnych. Zamieszkują zarówno tundrę, jak i tajgę. Przedstawiciele niektórych gatunków żyją 3,6 km pod ziemią.
Znaczenie w ekosystemach
Różnorodność gatunków nicieni oraz ich ogromna liczba, sięgająca nawet milion osobników na każdy metr kwadratowy, przekłada się na kluczowe znaczenie tych organizmów dla różnych ekosystemów. Ogromną grupę nicieni stanowią pasożyty roślin i zwierząt. Dla wielu przedstawicieli grupy Nematoda ostatecznymi żywicielami są kręgowce. Część z tych nicieni atakuje też ludzi.
Taksonomia i systematyka
Pierwszy opis nicieni powstał w 1758 roku, Opracował go szwedzki badacz Karol Linneusz, który zaliczył te organizmy do grupy robaków (Vermes). W 1808 roku niemiecki zoolog Karl Rudolphi zaklasyfikował nicienie do grupy Nematoda. Podział ten jest powszechnie używany do dnia dzisiejszego.
Anatomia
Ciała większości nicieni zazwyczaj są krótkie i cienkie. Ich przeciętne wymiary z reguły oscylują na poziomie od 5 do 100 mikrometrów grubości i od 0,1 do 2,5 mm długości. Przedstawicieli najmniejszych gatunków można zobaczyć jedynie pod mikroskopem. Zdarzają się jednak znacznie większe okazy zwłaszcza wśród gatunków pasożytniczych. Te mogą dorastać nawet do 1 metra.Ciała niektórych robaków pokrywa charakterystyczna szczecina.
Głowa nicieni z reguły jest wyraźnie wyodrębniona od reszty ciała. Powłoka zewnętrzna składa się z kutykuli (oskórka), hipodermy (nabłonka) oraz warstwy mięśniowej. Jama ciała przeważającej liczby nicieni wypełniona jest płynem surowiczym służącym do rozprowadzania substancji odżywczych po całym organizmie.
Układ trawienny
Układ pokarmowy nicieni charakteryzuje się uproszczoną budową. Z wyglądu przypomina on prostą rurę. Wnętrze otworu gębowego wyścieła kutykula, z której u drapieżnych gatunków wyrastają zęby lub styliki służące zwierzętom do chwytania ofiar. Pokarm trafia do jelita poprzez mięśniową gardziel, gdzie wytwarzane są różne enzymy trawienne. Ruchy wykonywane przez nicienia przyczyniają się do przesuwania się jedzenia w głąb ciała nicienia.
Układ wydalniczy
W skład układu wydalniczego nicieni wchodzą przewody albo gruczoły wydzielające sole. Azotowe produkty przemiany materii wydostają się poza ciało robaka poprzez hipodermę i kutykulę.
Układ nerwowy
W przedniej części ciała typowego nicienia zazwyczaj zlokalizowany jest pierścień nerwowy, który pełni funkcję prymitywnego mózgu. Od tego pierścienia odchodzą różne nerwy, w tym największy, brzuszny, który odpowiada za regulację poszczególnych funkcji życiowych. Inne nerwy natomiast kontrolują ruchy wykonywane przez zwierzę oraz umożliwiają mu odbiór różnych wrażeń zmysłowych.
Rozmnażanie
Nicienie zazwyczaj są rozdzielnopłciowe. W tej grupie zwierząt zdarzają się jednak również gatunki obojnacze. U większości nicieni występuje wyraźnie zaznaczający się dymorfizm płciowy. Samce z reguły są mniejsze od samic. W trakcie kopulacji osobniki płci męskiej przekazują swoim partnerkom plemniki przy użyciu specjalnych struktur. Nicienie najczęściej rozmnażają się płciowo. U gatunków hermafrotydycznych często występuje samozapłodnienie.
Wolno żyjące nicienie
W skład diety wolno żyjących nicieni wchodzą bakterie, glony, grzyby, algi morskie, a także resztki organiczne. Organizmy te odgrywają niebagatelną rolę w procesie rozkładu materii organicznej, pomagają też w recyklingu składników odżywczych występujących w środowisku morskim. Pełnią one także funkcję wskaźnika czystości zbiorników wodnych. Nicienie są bowiem bardzo wrażliwe na zmiany w środowisku spowodowane zanieczyszczeniami.
Pasożytnicze nicienie
Do nicieni atakujących ludzi zalicza się m.in. glisty, filarie, tęgoryjce dwunastnicy, owsiki i włosogłówki.Przedstawiciele tych gatunków wywołują różne choroby pasożytnicze, np. włośnicę, owsicę.
Nicienie pasożytnicze poważnie zagrażają też dobrostanowi zwierząt domowych i hodowlanych. Dla niektórych gatunków głównymi żywicielami są owady.
Rola w rolnictwie i ogrodnictwie
W zależności od gatunku, nicienie mogą być korzystne albo szkodliwe dla roślin. Do tych pierwszych zaliczają się drapieżne osobniki, które przyczyniają się do zmniejszenia populacji owadów uważanych za szkodniki ogrodowe. Drugą grupę reprezentują natomiast nicienie atakujące rośliny lub rozprzestrzeniające choroby wirusowe między uprawami.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Nematode [dostęp: 12.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
