W tym artykule prezentujemy trzy miasta z czasów biblijnych: Sychem, Samarię i Bet-Szean. Rozegrały się w nich wydarzenia opisane zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie, które zostały poparte poprzez wykopaliska archeologiczne i zapiski historyczne.
Sychem
Nablus to dzisiejsza nazwa starożytnego Sychem, gdzie rozegrało się wiele scen biblijnych. W tej dolinie, pomiędzy górami Ebal i Garizim, Abraham wybudował ołtarz Bogu po przybyciu do Kanaanu. Jakub, wnuk Abrahama, również obozował w pobliżu Sychem. W mieście została zgwałcona przez księcia tej ziemi jego córka Dina. W rewanżu jej bracia w podstępny sposób wymordowali mieszkańców miasta.
Kiedy Izraelici pod wodzą Jozuego zdobywali Kanaan, zajęli Sychem bez walki. Później odbyła się tam interesująca uroczystość. Sześć pokoleń izraelskich stanęło na zboczach góry Ebal, na północ od Sychem, natomiast sześć pozostałych na stokach góry Garizim, na południe od miasta. Jozue, zgodnie z życzeniem Mojżesza, wzniósł ołtarz na górze Ebal i wyrył na kamieniu Prawo Boże, a potem odczytał słowa błogosławieństwa i przekleństwa. Izraelici na przemian, z dwóch gór, akceptując słowa Jozuego, wypowiadali słowo „amen”.
W czasach sędziów Sychem było siedzibą Abimelecha, syna Gedeona, który je w końcu zniszczył. Po śmierci Salomona, podczas zgromadzenia ludu izraelskiego, doszło tam do podziału królestwa za Rechabeama.
W czasach rzymskich miasto nazywało się Sychar i zamieszkane było przez Samarytan. W pobliżu miasta Jezus odbył interesującą rozmowę z Samarytanką, co jest odnotowane na kartach Nowego Testamentu. Później został zaproszony przez mieszkańców, aby zatrzymał się w Sychar przez dwa dni.
Wykopaliska archeologiczne po raz pierwszy były prowadzone w Sychem przez ekipę niemiecką w latach 1913-1934, jednak bez większych rezultatów. Dopiero w latach 1956-1972 Amerykanie pod kierownictwem prof. G. E. Wrighta odkopali system fortyfikacyjny. Mury osiągają wysokość 10 m, a posiadają 4,5 m grubości. Znaleziono również dwie bramy miejskie, a także fundamenty świątyni Baala, która została zburzona prawdopodobnie w XII wieku p.n.e. Obok świątyni znaleziono kamienny słup, przy którym prawdopodobnie obwołano Abimelecha królem.
W IV wieku p.n.e. Samarytanie wybudowali świątynię na górze Garizim. I mimo że dwa wieki później została zburzona przez Jana Hirkana, do dnia dzisiejszego zbierają się przy ruinach i składają na ofiarę baranka paschalnego.
Samaria
Samaria była drugim co do wielkości miastem starożytnej Palestyny i stolicą państwa północnego, założoną przez króla Omriego, ojca Achaba, który kupił miejsce pod budowę miasta od Szemera za dwa talenty srebra. Miejsce było wyborne, bowiem wzgórze, na którym zbudowano miasto, leży z dala od gór, trudne więc było do zdobycia. Nie potrafił tego uczynić nawet Ben Hadad, król Damaszku. Udało się to dopiero Asyryjczykom tylko dlatego, że Izraelitom zabrakło żywności i wody.
Pierwsza ekspedycja archeologiczna pojawiła się w Samarii w roku 1908. Byli to naukowcy z Uniwersytetu Harwardzkiego, którzy w ciągu trzech lat odkopali pozostałości pałacu Omriego i Achaba, mury obronne i zbiornik wodny, w którym był myty pokrwawiony rydwan Achaba. Znaleźli również dużą ilość zapisanych ułamków ceramicznych, zwanych ostrakami. Są to notatki królewskich poborców podatków, którzy rejestrowali przypływ wina i oleju z różnych części królestwa.
Najcenniejszym odkryciem dokonanym w Samarii jest bez wątpienia znalezienie kunsztownych wyrobów z kości słoniowej w pałacu Achaba. W roku 722 p.n.e. Asyryjczycy wywieźli większość tych ozdób do swojego kraju. Sargon II, który dokonał inwazji na Samarię i uprowadził do niewoli 27 900 Izraelitów, umieścił ozdoby z kości słoniowej w swoim pałacu w Kalach. Wyroby te przeważnie były płaskorzeźbami, które po osadzeniu w drewnianej ramie stanowiły dekorację. Rzeźby wykazują wyraźne wpływy egipskie. Spotykamy tam sfinksy, liście palm i kwiaty lotosu oraz bóstwa egipskie. W Samarii znaleziono w sumie ponad 500 kawałków kości słoniowej, połamanych i porozrzucanych po ziemi. Resztę odnaleziono w Asyrii.
Wzbudzające podziw ruiny, które dziś można oglądać w Samarii, pochodzą głównie z czasów Heroda i Septymiusza Sewera. Cesarz August podarował Samarię Herodowi, a ten w podzięce nazwał je Sebaste, jako że greckie sebastos odpowiada łacińskiemu augustus, i wybudował nad starą świątynią Baala świątynię Augusta. W Samarii Herod poślubił najbardziej ukochaną ze wszystkich żon, Mariamme, i tutaj też kazał ją później zgładzić.
Bet Szean
Początki Bet Szean – jak wykazały badania archeologiczne – sięgają kilku tysięcy lat wstecz. Od ok. 1550 roku p.n.e. miastem zawładnęli Egipcjanie, potem w roku 1250 p.n.e. Filistyni. To oni zabili pierwszego króla izraelskiego, Saula, i jego zwłoki powiesili na murach Bet Szean (1 Sm 31,8-10). Później Dawid włączył miasto do swojego królestwa.
Najtrwalszymi konstrukcjami odnalezionymi przez archeologów okazały się pozostałości świątyń, które użytkowano przez ok. 500 lat. W roku 63 p.n.e. Pompejusz przemianował miasto na Scytopolis i włączył do Dekapolu, związku dziesięciu miast. Wtedy powstał akropol i świątynia poświęcona Zeusowi. Poza miastem wzniesiono amfiteatr. Już w czasach bizantyjskich zbudowano termy. Z tego okresu odkryto nimfeum i bazylikę, w której najcenniejszymi pamiątkami są przepiękne mozaiki, m.in. z motywami starotestamentowymi.
Autor jest emerytowanym profesorem zajmującym się historią i kulturą krajów biblijnych.
© Zdjęcie główne: Samaria. Autor: Bernard Koziróg.
