Wirusy a nasze organizmy – cz. 2

Istnieje dość duża grupa wirusów, które wywołują reakcje chorobowe w sytuacji obniżenia odporności. Są to tzw. wirusy oportunistyczne. Ich znaczenie rośnie w dobie przeszczepów oraz wydłużenia średniej długości życia, z czym związane są przewlekłe procesy chorobowe prowadzące do niewydolności narządowych powodowanych a propos m.in. infekcjami wirusowymi.

Istnieje też wiele chorób przewlekłych oraz leków podawanych przewlekle, które ostatecznie przyczyniają się do osłabienia mechanizmów odpornościowych. Oczywistymi tutaj są:

• leczenie tzw. immunosupresyjne, czyli hamujące odpowiedź immunologiczną w celu chronienia przeszczepionego narządu,

• osłabienie reakcji immunologicznych będących przyczyną chorób tzw. autoimmunologicznych,

• leczenie przeciwnowotworowe.

Mniej oczywistymi są stany chorobowe również negatywnie wpływające na komórki immunologiczne, takie jak cukrzyca, niewydolność nerek czy przewlekłe zatrucia alkoholem i/lub narkotykami. W takich warunkach liczbę wirusów mogących wywołać reakcję chorobową musimy zwiększyć o te, które nazywamy oportunistycznymi.

Granicy między wirusami oportunistycznymi a chorobotwórczymi u osób zdrowych nikomu jeszcze nie udało się ustalić. Ten sam wirus w zależności od sytuacji może być traktowany albo jako chorobotwórczy, albo jako oportunistyczny.

W zasadzie, biorąc pod uwagę potencjalną pełnię możliwości układu immunologicznego w maksymalnie korzystnych warunkach środowiskowych, żaden wirus nie powinien powodować reakcji chorobowych, a więc konsekwentnie wszystkie powinny być traktowane jako oportunistyczne i każde zachorowanie z powodu wirusa powinno być uważnie przebadane w kierunku wyjaśnienia, dlaczego doszło do tej infekcji.

Zauważmy, że nawet w obecnych warunkach dorosła zdrowa osoba prawie nie choruje z powodu infekcji wirusowych. Infekcje wirusowe to domena dzieci i osób starszych. Dlatego nawet i dzisiaj, jeśli dorosła zdrowa osoba zachoruje z powodu jakiejś choroby wirusowej, to właściwie powinniśmy się zastanowić, a być może i próbować szukać odpowiedzi na pytanie: dlaczego?

Jednak w obecnych warunkach środowiskowych oraz przy obecnym stanie naszego układu immunologicznego godzimy się na to, że część wirusów „ma prawo” wywoływać choroby i dlatego nazywamy je chorobotwórczymi. Oczywiście wirusy oportunistyczne powodując chorobę, też są chorobotwórcze, ale ich chorobotwórczość wynika z obecności jasnej i oczywistej dla nas przyczyny powodującej upośledzenie odporności danej osoby, dlatego nazywamy je oportunistycznymi.

Na szczęście nie wszystkie infekcje (zatrucia) wirusowe, nawet jeśli są przetrwałe, przejdą do fazy przewlekłej. Większość infekcji (zatruć) rozstrzyga się jako ostre lub podostre. Wirusów dających wyraźne i ostre objawy chorobowe jest znacznie więcej. Wyraźnie mniejsza część wirusów daje infekcje latentne lub przewlekłe, co jest zaliczane do powikłań infekcyjnych. Fazę przewlekłą rozwija zwykle kilka procent zainfekowanych wirusowo pacjentów.

Z wirusów, które mogą dać ostre objawy chorobowe, nawet u immunokompetentnych osób, należy wymienić:

Co do części DNA powyższej tabelki konieczne jest pewne wyjaśnienie. Zaliczając powyższe wirusy DNA do powodujących ostre stany chorobowe, należy pamiętać, że wszystkie wirusy DNA mają tendencję do powodowania infekcji przetrwałej we wszystkich jej formach. Ostre reakcje chorobowe zwykle dotyczą pierwszego kontaktu z wirusem, a potem ewentualnych zaostrzeń infekcji przetrwałej.

Wirus, a właściwie wiroid, według ustaleń na potrzeby cyklu artykułów w fazie latencji oznacza obecność nici wirusowej na terenie komórki albo w formie tzw. episomu, czyli bez integracji z komórkowym DNA, albo z powodu wbudowania się wirusowego DNA do naszego DNA jądrowego. Pierwszy wariant latencji jest w zasadzie co do istoty tożsamy z obecnością plazmidu w komórce bakteryjnej. Zresztą pojęcia episom i plazmid są właściwie synonimami. Zamienne wykorzystywanie tych pojęć jest wymuszane kontekstem, a nie istotą zjawiska [1].

Druga forma obecności wiroida w komórce to „ciche” wbudowanie go do DNA jądrowego. Nić wirusowa może zostać kiedyś uaktywniona przez komórkę i dać objawy chorobowe nawet u osób o prawidłowej odporności, lecz w fazie latencji nie powoduje ona żadnych reakcji organizmu, czasami przez całe życie. Latencja trwająca całe życie jest tożsama z nosicielstwem.

Wirusy RNA mają dużo mniejszą tendencję do tworzenia infekcji przetrwałych, szczególnie nawrotowych, u człowieka. Z ponad 180 gatunków znanych jest kilkanaście takich wirusów:

Z wiekiem spada wydolność układu immunologicznego, spada dbałość o nawyki higieniczne, spada wydolność narządowa (w tym szpiku kostnego), co powoduje zwiększanie się liczby gromadzonych wirusów. Dotyczy to nie tylko liczby wirusów normalnie chorobotwórczych, ale i tych, które normalnie nie wywołują chorób, czyli wirusów oportunistycznych.

O autorze:

Dariusz Struski – lekarz medycyny, specjalista w dziedzinie medycyny rodzinnej z trzydziestodwuletnim stażem pracy w Polsce, Szwecji, Norwegii. W przeszłości kierownik Ośrodka Kształcenia Lekarzy Rodzinnych we Wrocławiu. Obecnie wykładowca z zakresu Evidence Based Medicine (Medycyny opartej na faktach) oraz medycy rodzinnej, ze szczególnym zainteresowaniem dotyczącym chorób zakaźnych.

Przypisy

[1] Morange M (December 2009). „What history tells us XIX. The notion of the episome” (PDF). Journal of Biosciences. 34 (6): 845–48. doi:10.1007/s12038-009-0098-z. PMID 20093737. S2CID 11367145.