Zdrowie psychiczne i technologia: jakie są najnowsze postępy w leczeniu lęku i depresji?

W ostatnich latach wyzwania związane ze zdrowiem psychicznym, takie jak lęk i depresja, stają się coraz bardziej powszechne. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest główną przyczyną niepełnosprawności na całym świecie, dotykającą ponad 280 milionów ludzi rocznie. Podobnie zaburzenia lękowe dotyczą prawie 301 milionów osób na całym świecie, prowadząc do znacznych obciążeń osobistych i społecznych¹. Postęp technologiczny zmienia jednak sposób, w jaki te schorzenia są rozumiane, diagnozowane i leczone. Od terapii cyfrowych po interwencje w wirtualnej rzeczywistości (VR) innowacje torują drogę do bardziej dostępnej, spersonalizowanej i skutecznej opieki w zakresie zdrowia psychicznego.

Terapia cyfrowa: interwencje oparte na dowodach

Terapia cyfrowa (DTx) to rozwijająca się dziedzina leczenia zdrowia psychicznego. Są to interwencje oparte na oprogramowaniu, które oferują klinicznie potwierdzone terapie za pośrednictwem smartfonów, tabletów lub komputerów. Jednym z najczęściej badanych podejść jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT) dostarczana cyfrowo (iCBT). Badania wykazały, że iCBT jest równie skuteczna jak terapia twarzą w twarz w przypadku łagodnego do umiarkowanego lęku i depresji².

Niektóre aplikacje wykorzystują sztuczną inteligencję (AI) do prowadzenia użytkowników przez ćwiczenia terapeutyczne i monitorowania postępów. W przeglądzie opublikowanym w JMIR Mental Health oceniono długoterminową skuteczność programów samopomocy iCBT. Okazało się, że interwencje te miały statystycznie istotny wpływ na zmniejszenie objawów depresji w porównaniu z grupami kontrolnymi. Ponadto zaobserwowano poprawę jakości życia, co wzmocniło opłacalność iCBT jako długoterminowego rozwiązania w zakresie wsparcia zdrowia psychicznego³.

Cyfrowe interwencje w zakresie zdrowia psychicznego (DMHI), w tym iCBT, zostały również poddane przeglądowi pod kątem ich roli jako opcji wstępnego leczenia w oczekiwaniu na tradycyjną psychoterapię. Chociaż skuteczne w łagodzeniu objawów, wysoki odsetek osób rezygnujących z nauki pozostaje wyzwaniem, co podkreśla znaczenie poprawy zaangażowania użytkowników poprzez bardziej spersonalizowane podejścia⁴.

Wirtualna rzeczywistość w immersyjnej terapii ekspozycyjnej

Technologia rzeczywistości wirtualnej (VR) oferuje wciągające doświadczenia, które mogą pomóc w leczeniu zaburzeń lękowych, takich jak fobie czy zespół stresu pourazowego (PTSD). Terapia ekspozycji VR symuluje scenariusze wywołujące lęk w kontrolowanym środowisku, umożliwiając pacjentom konfrontację z lękami bez ryzyka w rzeczywistym świecie. Badania opublikowane w The Lancet Psychiatry wykazały, że terapia VR była bardzo skuteczna w leczeniu fobii społecznej, z wyraźnym zmniejszeniem objawów, które utrzymywały się w czasie⁵.

Poza fobiami, VR jest także badany w leczeniu zespołu lęku uogólnionego. Na przykład programy mindfulness [praktyka uważności] oparte na VR zanurzają użytkowników w uspokajającym otoczeniu, promując relaks i zmniejszając objawy depresji. Wstępne wyniki sugerują, że te interwencje mogą być skutecznym uzupełnieniem tradycyjnych terapii⁶.

Urządzenia ubieralne do monitorowania w czasie rzeczywistym

Technologia ubieralna rewolucjonizuje opiekę nad zdrowiem psychicznym, dostarczając w czasie rzeczywistym danych o markerach fizjologicznych i behawioralnych. Urządzenia takie jak smartwatch mogą monitorować zmienność tętna, wzorce snu i aktywność fizyczną, które są ściśle powiązane ze zdrowiem psychicznym⁶.

Dane te mogą pomóc w identyfikacji wczesnych objawów lęku lub epizodów depresyjnych, umożliwiając szybką interwencję. Na przykład w badaniu opublikowanym w Nature Digital Medicine stwierdzono, że urządzenia ubieralne w połączeniu z algorytmami uczenia maszynowego skutecznie przewidywały epizody depresyjne u osób z historią zaburzeń nastroju⁷. Taka technologia dostarcza zarówno pacjentom, jak i lekarzom cennych informacji.

Teleterapia

Pandemia COVID-19 przyspieszyła wdrożenie teleterapii, czyniąc ją kluczowym elementem nowoczesnego leczenia zdrowia psychicznego. Sesje terapeutyczne oparte na wideo oferują wygodny dostęp do profesjonalnej pomocy z domu. Badania wykazały, że teleterapia jest równie skuteczna jak terapia osobista w leczeniu lęku i depresji⁸.

Co więcej, teleterapia coraz częściej jest łączona z innymi narzędziami cyfrowymi, tworząc hybrydowe modele opieki, które łączą ludzką wiedzę specjalistyczną z wygodą technologii.

Technologie sztucznej inteligencji w obszarze zdrowia psychicznego

Sztuczna inteligencja (AI) i uczenie maszynowe (ML) mają ogromny potencjał w poprawie opieki nad zdrowiem psychicznym. Technologie te mogą usprawnić wykrywanie ryzyka samobójstwa, umożliwiając monitorowanie w czasie rzeczywistym i szybsze interwencje. Wspierają kryzysowe telefony zaufania, skracając czas reakcji i skuteczniej priorytetyzując pilne sprawy. Narzędzia do zarządzania praktyką oparte na uczeniu maszynowym usprawniają zadania administracyjne, zmniejszając wypalenie zawodowe lekarzy i poprawiając świadczenie opieki⁹.

Dodatkowo sztuczna inteligencja wspomaga rozwój zawodowy poprzez symulację scenariuszy z klientami, oferowanie informacji zwrotnych i analizowanie postępów w leczeniu. Wykorzystując duże zbiory danych, AI wspiera bardziej spersonalizowaną, proaktywną i opartą na dowodach opiekę, poprawiając zarówno wyniki, jak i wydajność usług w zakresie zdrowia psychicznego.

Względy i wyzwania etyczne

Korzystanie z technologii w opiece nad zdrowiem psychicznym rodzi istotne obawy etyczne. Chociaż narzędzia cyfrowe mogą ułatwić dostęp do pomocy, mogą również ograniczyć osobiste kontakty, które są kluczowe dla skutecznej terapii. Zautomatyzowane systemy często nie potrafią w pełni zrozumieć ludzkich emocji, co może utrudniać budowanie zaufania między pacjentami a terapeutami. Istnieje także ryzyko niewłaściwego wykorzystania osobistych informacji o zdrowiu psychicznym, co może prowadzić do dyskryminacji lub naruszenia prywatności. Dodatkowo nierówny dostęp do technologii może pogłębić istniejące luki w usługach zdrowia psychicznego. Kluczowe jest zrównoważenie postępu technologicznego z koniecznością zapewnienia osobistej, skoncentrowanej na człowieku opieki¹⁰.

Kolejnym wyzwaniem jest zapewnienie, aby interwencje cyfrowe były oparte na dowodach i odpowiednio regulowane. Szybkie rozprzestrzenianie się aplikacji związanych ze zdrowiem psychicznym wymaga wprowadzenia rygorystycznych standardów, aby móc odróżnić narzędzia klinicznie skuteczne od tych, które nie zostały zatwierdzone.

Przyszłość technologii w zdrowiu psychicznym

Połączenie zdrowia psychicznego i technologii zmienia sposób świadczenia opieki. Od diagnostyki opartej na sztucznej inteligencji po terapie VR postępy te sprawiają, że leczenie staje się bardziej dostępne, spersonalizowane i skuteczne. Innowacje te, wciąż w fazie rozwoju, mają potencjał do wypełnienia luk w opiece, zmniejszenia stygmatyzacji i umożliwienia jednostkom przejęcia kontroli nad własnym samopoczuciem psychicznym.

Integrując nowoczesne technologie z tradycyjnymi metodami, dziedzina zdrowia psychicznego ma szansę odpowiedzieć na rosnące obciążenie związane z lękiem i depresją, poprawiając jakość życia milionów ludzi.

Zapraszamy do przeczytania następujących artykułów o zbliżonej tematyce:

• Związek między mikrobiotą jelitową a depresją
• Psychosomatyczne objawy depresji i lęku
• Jak wspierać osoby cierpiące na depresję?
• Depresja sezonowa – czym jest i jak ją leczyć

Przypisy

1. „Mental disorders”, Who.int, 8.06.2022, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-disorders [dostęp: 12.03.2025].
2. E. Karyotaki i in., „Internet-Based Cognitive Behavioral Therapy for Depression: A Systematic Review and Individual Patient Data Network Meta-analysis”, JAMA Psychiatry, 78(4), s. 361-371, kwiecień 2021.
3. M. Mamukashvili-Delau, N. Koburger, S. Dietrich, C. Rummel-Kluge, „Long-Term Efficacy of Internet-Based Cognitive Behavioral Therapy Self-Help Programs for Adults With Depression: Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials”, JMIR Mental Health, 10(e46925), sierpień 2023.
4. S. Huang, Y. Wang, G. Li, B. J. Hall, T. J. Nyman, „Digital Mental Health Interventions for Alleviating Depression and Anxiety During Psychotherapy Waiting Lists: Systematic Review”, JMIR Mental Health, 11(e56650), wrzesień 2024.
5. D. Freeman i in., „Automated psychological therapy using immersive virtual reality for treatment of fear of heights: a single-blind, parallel-group, randomised controlled trial”, The Lancet Psychiatry, 5(8), s. 625-632, sierpień 2018.
6. M. V. Navarro-Haro i in., „Evaluation of a Mindfulness-Based Intervention With and Without Virtual Reality Dialectical Behavior Therapy® Mindfulness Skills Training for the Treatment of Generalized Anxiety Disorder in Primary Care: A Pilot Study”, Frontiers in Psychology, 10(55), styczeń 2019.
7. D. Lim i in., „Accurately predicting mood episodes in mood disorder patients using wearable sleep and circadian rhythm features”, npj Digital Medicine, 7(1), s. 1-13, listopad 2024.
8. D. J. Lee, A. N. Heyman, L. Winkelman, Z. Sneed, R. Sametz, „Effectiveness of Teletherapy During the COVID-19 Pandemic”, Journal of Mental Health Counseling, 45(2), s. 147-165, kwiecień 2023.
9. K. Mazzer, S. Curll, D. Hopkins, D. Rickwood, „Artificial intelligence, machine learning, and mental healthcare: An introduction for mental health services and clinicians”, 09.07.2024, OSF, doi: 10.31234/osf.io/a52kr.
10. „The role of technology in mental healthcare”, Nuffield Council on Bioethics, 28.04.2022, https://www.nuffieldbioethics.org/publication/the-role-of-technology-in-mental-healthcare/ [dostęp: 13.03.2025].

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.