Nadzieja matką mądrych

Nie porzucaj nadzieje, jakoć się kolwiek dzieje,
Bo nie już słońce ostatnie zachodzi,
A po złej chwili piękny dzień przychodzi.

~ Jan Kochanowski, Pieśń IX

Jak widać powyżej, już od najdawniejszych lat, bo (w tym wypadku) kilka wieków wstecz, ludzie zdawali sobie sprawę z rangi posiadania nadziei. Bez wątpienia jest ona jednym z najważniejszych uczuć, które pozwalają ludziom przetrwać trudne chwile i dążyć do lepszego jutra. W psychologii nadzieja jest często analizowana w kontekście emocjonalnym, behawioralnym i poznawczym. Jednak jej duchowy wymiar jest równie istotny.

Duchowa równowaga, rozumiana jako harmonijne współistnienie ciała, umysłu i ducha, jest kluczowa dla zdrowia psychicznego i ogólnego dobrostanu. W jaki jednak sposób nadzieja wpływa na duchową równowagę i jakie mechanizmy psychologiczne za tym stoją? O tym poniżej.

Nadzieja – definicja

Nadzieja to oczekiwanie pozytywnych rezultatów w przyszłości, nawet w obliczu trudności. Jest to uczucie, które daje ludziom motywację do działania i wytrwałości w dążeniu do celów. Psycholog Charles Snyder, jeden z głównych badaczy nadziei, definiuje ją jako zestaw trzech komponentów:

1. cele – jasno zdefiniowane osiągnięcia, do których dąży jednostka;
2. ścieżki – strategie i plany, które pomagają w osiągnięciu tych celów;
3. agencja – przekonanie, że posiada się zdolność do osiągnięcia tych celów.

Nadzieja to sposób myślenia, który składa się z: sumy motywacji (zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej) oraz konkretnej strategii (drogi) prowadzącej do wyznaczonego celu. Wszystkie te elementy są niezbędne i wspólnie wpływają na jakość nadziei¹.

• Motywacja wewnętrzna

Motywacja wewnętrzna pochodzi z wnętrza jednostki i obejmuje pragnienia, marzenia oraz wartości. To ona nadaje sens i kierunek działaniom, podtrzymując wiarę w możliwość osiągnięcia celów.

• Motywacja zewnętrzna

Motywacja zewnętrzna pochodzi z otoczenia, np. wsparcia od bliskich, społecznego uznania czy inspirujących wzorców. Działa jako dodatkowe wzmocnienie, które pomaga jednostce wytrwać w dążeniu do celu.

• Strategia

Strategia to konkretne plany i kroki, które jednostka podejmuje, aby osiągnąć wyznaczony cel. Jasno zdefiniowane działania pomagają utrzymać fokus i zwiększają poczucie kontroli nad przyszłością.

Nadzieja a duchowa równowaga

Czy nadzieja może mieć coś wspólnego z duchową równowagą? Jak najbardziej! Duchowa równowaga to stan, w którym jednostka doświadcza harmonii pomiędzy różnymi aspektami swojego życia (aspekt fizyczny, emocjonalny, intelektualny i duchowy). A nadzieja odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu tej równowagi, ponieważ:

1. Nadaje sens
   Nadzieja pozwala ludziom odnaleźć sens w trudnych sytuacjach. Przekonanie, że przyszłość może przynieść pozytywne zmiany, pozwala ludziom dostrzec cel i kierunek, nawet gdy obecne okoliczności wydają się nie do pokonania. Ta perspektywa przyszłych możliwości pomaga ludziom wytrwać w codziennych zmaganiach, dając im poczucie, że ich wysiłki mają znaczenie.
   
2. Zwiększa wytrwałość
   Nadzieja motywuje do kontynuowania wysiłków, nawet gdy sytuacja wydaje się beznadziejna. Dzięki temu jednostki mogą utrzymać duchową równowagę, nie poddając się rozpaczy. To dzięki wytrwałości nie tracą ducha, walczą o każdy dzień, wierząc, że ich wytrwałość kiedyś zostanie nagrodzona.
   
3. Promuje rozwój osobisty
   Nadzieja zachęca do refleksji nad własnymi wartościami i przekonaniami, co prowadzi do duchowego wzrostu. Ta refleksja pozwala jednostkom lepiej zrozumieć siebie i swoje miejsce w świecie, co z kolei wzmacnia ich zdolność do radzenia sobie z przyszłymi wyzwaniami.

Mechanizmy psychologiczne nadziei

Poznawcze

Nadzieja wpływa na sposób, w jaki przetwarzamy informacje. Osoby pełne nadziei są bardziej skłonne do poszukiwania pozytywnych aspektów w trudnych sytuacjach i interpretowania ich jako wyzwań, a nie zagrożeń. Dzięki temu utrzymują pozytywne nastawienie².

Emocjonalne

Nadzieja działa jako bufor przeciwko negatywnym emocjom. Osoby z wysokim poziomem nadziei doświadczają mniej lęku, depresji i stresu. Mają również większą zdolność do radzenia sobie z emocjonalnymi trudnościami³.

Behawioralne

Nadzieja przekłada się na konkretne działania. Osoby pełne nadziei są bardziej skłonne do podejmowania działań, które przybliżają je do osiągnięcia celów. Ich zachowania są bardziej proaktywne i skierowane na rozwiązanie problemów⁴.

Praktyczne zastosowania nadziei w codziennym życiu

Aby wzmocnić nadzieję, ale także utrzymać duchową równowagę, warto wprowadzić w życie kilka praktyk. Nie wymagają one dużego wysiłku, a potrafią zdziałać naprawdę wiele. Na sam początek dobrze jest wybrać sobie jedną z nich i regularnie praktykować. Następnie wprowadzić kolejny i kolejny element. Zmiany pojawią się prawie same. Dlaczego prawie? Ponieważ tak naprawdę bez zaangażowania nie da się niczego osiągnąć. Wszystko wymaga pierwszego kroku.

1. Wyznaczanie realistycznych celów
   Jasno określone i osiągalne cele dają poczucie kierunku i motywują do działania. Pomagają planować kroki do ich realizacji i monitorować postępy, co wzmacnia motywację i satysfakcję.
   
2. Tworzenie planów
   Konkretne plany działania są niezbędne do osiągnięcia celów. Zwiększają poczucie kontroli nad przyszłością, umożliwiając skuteczne zarządzanie czasem i zasobami. Plany te pozwalają także przewidywać i rozwiązywać potencjalne przeszkody, co pomaga utrzymać konsekwencję w dążeniu do celu.
   
3. Refleksja nad wartościami
   Regularna refleksja nad własnymi wartościami i przekonaniami pomaga w utrzymaniu duchowej równowagi. Pozwala zrozumieć, co jest dla nas naprawdę ważne, i kształtuje nasze decyzje i działania zgodnie z naszymi głębokimi przekonaniami, co wzmacnia poczucie spójności i sensu życia.
   
4. Praktykowanie wdzięczności 
   Wdzięczność za to, co już posiadamy, zwiększa poczucie szczęścia i zadowolenia z życia. Praktykowanie wdzięczności pomaga skupić się na pozytywnych aspektach życia, co może wzmacniać nadzieję i poprawiać ogólne samopoczucie.
   
5. Wspieranie innych
   Pomoc innym i dzielenie się nadzieją może wzmocnić własne poczucie sensu i celu. Wspieranie innych nie tylko przynosi korzyści odbiorcom pomocy, ale także wzbogaca życie dawcy, dając mu poczucie spełnienia i społecznej więzi.

Ratunek w kryzysie

Historie z czasów obozów koncentracyjnych są przerażające, a jednocześnie pełne niezwykłej siły ludzkiego ducha. W obliczu niewyobrażalnych tragedii, kiedy więźniowie tracili swoich najbliższych – żony, matki, dzieci – często zostając całkowicie sami, pozbawieni domu i jakichkolwiek perspektyw na przyszłość, nadzieja była jedynym elementem, który pozwolił im przetrwać. W takich momentach, kiedy traci się wszystko, co się kochało, o czym się marzyło i czego się pragnęło, skąd można czerpać siłę i wiarę, aby się nie poddać i nadal wierzyć, że może być lepiej?

Właśnie w takich ekstremalnych warunkach ludzie często odkrywają, że nadzieja staje się ich najpotężniejszym sojusznikiem. Mimo straty i rozpaczy ta mała iskierka nadziei – że uda się przetrwać, że kiedyś uda się odzyskać wolność – może stać się siłą napędową, pozwalającą przetrwać najtrudniejsze chwile. Nie jest to kwestia fizycznej siły, sprawności czy przystosowania do głodu. To wszystko dzieje się w umyśle, w sposobie myślenia, bo tam znajduje się prawdziwa potęga.

Mózg, niezwykły organ, wciąż jeszcze nie w pełni zbadany i tajemniczy, odgrywa kluczową rolę w momentach kryzysu. Wszystko zależy od naszego sposobu myślenia, od naszych przekonań, nastawienia, wiary i wreszcie – od nadziei. Ludzie, którzy się nie poddawali, którzy wierzyli w możliwość odzyskania wolności, najczęściej wychodzili z tych straszliwych prób cało. To właśnie nadzieja, wzmocniona przekonaniami i pozytywnym nastawieniem, była siłą, która pozwalała im przetrwać. W momentach największej ciemności to nadzieja rozświetlała ich drogę i prowadziła ich ku przeżyciu.

Zarówno wtedy, jak i dziś nadzieja pozwala znaleźć sens w trudnych sytuacjach, motywuje do wytrwałości i wspiera rozwój osobisty. Dzięki zrozumieniu mechanizmów nadziei i wprowadzeniu praktyk wspierających jej wzrost, możemy utrzymać duchową równowagę i cieszyć się pełniejszym, bardziej satysfakcjonującym życiem. A jak pisał nasz wspomniany już wielki poeta:

Ty nie miej za stracone,
Co może być wrócone:
Siła Bóg może wywrócić w godzinie;
A kto mu kolwiek ufa, nie zaginie.

~ Jan Kochanowski, Pieśń IX

Natalia Tatarczuch
Socjolog&Coach

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Dlaczego się śmiejemy, czyli jak mózg przetwarza humor
• Korzyści z gry na instrumencie – jak muzyka wpływa na rozwój mózgu
• Wiara a rezyliencja psychiczna

Przypisy

1. P. Kwiatek, Znaczenie i rozwój psychologii nadziei w ujęciu Charlesa Richarda Snydera, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 31, 2012, s. 159.
2. C. R. Snyder, K. L. Rand, D. R. Sigmon, Hope theory: A member of the positive psychology family [w:] C. R. Snyder, S. J. Lopez (red.), Handbook of positive psychology, Oxford University Press, New York 2002, s. 257.
3. R. C. Arnau, D. H. Rosen, J. F. Finch, J. L. Rhudy, V. J. Fortunato, Longitudinal effects o f hope on depression and anxiety: A latent variable analysis, „Journal of Personality”, 75(1), 2007, s. 43-64; C. R. Snyder, A case for hope in pain, loss, and suffering [w:] J. H. Harvey (red.), Perspective on loss: A sourcebook, New York 1998, s. 63-79.
4. C. R. Snyder, L. K. Rand, D. R. Sigmon, Hope theory…, op. cit., s. 258.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.