We współczesnych czasach depresja u dziecka nie jest już niestety rzadkością. Warto pozostawać uważnym na zachowanie naszego potomka, na to, czy nie zmieniło się w niepokojący sposób. Jeżeli widzimy, że młody człowiek stał się apatyczny, jest nadmiernie przemęczony, a do tego podejrzewamy np., że może się samookaleczać, może to świadczyć o chorobie. Depresja dziecka wymaga zaangażowania rodziców, jednak w pełnej współpracy ze specjalistami, psychiatrą i psychoterapeutą. Jak zatem wspierać młodego człowieka? Jak rozmawiać, żeby dać mu skuteczną pomoc i wsparcie?
Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) około 20% dzieci i młodzieży (w naszym kraju ich liczba wynosi mniej więcej 7,5 miliona) cierpi na różnego typu zaburzenia psychiczne. Blisko 50% z nich ujawnia się przed 14. rokiem życia. Z kolei jak podają statystyki Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, depresja kliniczna dolega:
- 1% dzieci w wieku przedszkolnym (powyżej drugiego i trzeciego roku życia);
- 2% dzieci w przedziale wiekowym 6-12 lat;
- około 20% dzieci powyżej 12. roku życia.
Smutek a depresja
Jako dorośli często nie rozumiemy albo nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak mocno stresująca bywa codzienność dziecka i nastolatka. W efekcie może nam się zdarzać lekceważyć czy umniejszać sprawy, które według nas są mało ważne lub nie powinny odgrywać istotnej roli.
Musimy wiedzieć, że jest rzeczą zupełnie naturalną, że młodzi ludzie doświadczają takich uczuć jak rozczarowanie, niepokój, żal lub np. rozpacz. Jako społeczeństwu dużą trudność sprawiają nam emocje pochodzące od smutku. Uważamy je za niekorzystne, takie, które nas dołują i są ciężarem. Tymczasem nie istnieje coś takiego jak pojęcie złych emocji. Każda jest istotna i ma znaczenie – podstawę stanowi jednak wiedza, w jaki sposób prawidłowo ich doświadczać. Dobrze jest rozmawiać na ten temat z dzieckiem.
Warto mieć świadomość, że prośba o pomoc stanowi dużą rzadkość u młodych ludzi. Nie znaczy to jednak, że jej nie potrzebują czy nie chcą – po prostu zazwyczaj sami nie zdają sobie sprawy, że to, co się z nimi dzieje, jest złe i niepokojące. Dlatego tak wielka jest rola nas, rodziców. Powinniśmy wykazywać się niezwykłą uważnością, która pozwoli nam odróżnić naturalne i przemijające uczucie smutku od rozwijającej się depresji.
Objawy depresji u dzieci i nastolatków
Objawy depresji u dzieci i nastolatków są tożsame z tymi, jakie przejawiają dorośli. Należą do nich:
- smutek, przygnębienie;
- poczucie bezradności;
- lęk, niepokój;
- niska samoocena i poczucie własnej wartości;
- anhedonia, czyli znaczące ograniczenie lub całkowita rezygnacja z aktywności i zainteresowań, które do tej pory były źródłem zadowolenia i radości;
- wyraźny spadek energii, znaczący wzrost przemęczenia, męczliwość;
- zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej, tj. pobudzenie lub spowolnienie;
- płaczliwość;
- poczucie przytłoczenia obowiązkami, codziennością;
- wzrost lub utrata apetytu;
- zmiany w zakresie snu, np. bezsenność, częste wybudzanie się w nocy i in.;
- zaburzenia koncentracji uwagi;
- poczucie winy;
- brak nadziei i sensu życia;
- mające charakter nawracający myśli o śmierci i samobójstwie;
- objawy somatyczne, takie jak np. częste bóle głowy i brzucha, dolegliwości ze strony układu trawiennego (np. biegunka, wymioty), problemy skórne (np. egzema, atopowe zapalenie skóry) czy np. astma lub nasilenie jej objawów.
Co istotne, w grupie nastolatków, czyli w trudnej i wymagającej fazie dojrzewania, odnotowuje się wyraźny wzrost liczby przypadków depresji (praktycznie do poziomu obserwowanego u dorosłych). Do charakterystycznych symptomów choroby u młodych ludzi z tej grupy wiekowej należy złość i silne rozdrażnienie. Dodatkowo często wycofują się oni społecznie i rezygnują z aktywności, które interesowały ich dotychczas i sprawiały im przyjemność (np. wyjścia z przyjaciółmi, aktywność fizyczna). Nierzadko zwiększa lub zmniejsza się im apetyt, dochodzi też do widocznych wahań rytmu dobowego.
Przyczyny depresji u dzieci i nastolatków
Geneza wystąpienia depresji klinicznej jest kwestią złożoną, choroba nie pojawia się bowiem ani na skutek jakiegoś pojedynczego zdarzenia, ani jednego określonego czynnika biologicznego. Zazwyczaj w grę wchodzą takie przesłanki jak:
- mające miejsce w mózgu procesy biochemiczne;
- wpływ środowiska zewnętrznego;
- czynniki genetyczne.
Wśród innych przyczyn wystąpienia depresji u dzieci lub nastolatków można wyróżnić następujące:
- trudna sytuacja materialna rodziny;
- społeczna izolacja rodziny;
- zaniedbanie, brak zainteresowania ze strony opiekunów;
- wrogość i/lub emocjonalne odrzucenie, nadmierna kontrola ze strony rodziców;
- psychiczne, fizyczne lub seksualne wykorzystywanie przez opiekunów lub osoby z zewnątrz;
- przemoc w rodzinie;
- śmierć ukochanej bliskiej osoby;
- utrata bliskiej osoby na skutek np. rozwodu rodziców;
- przewlekła choroba któregoś z rodziców, innego członka rodziny lub samego dziecka;
- nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych przez członków rodziny;
- obarczanie dziecka nadmierną odpowiedzialnością, która przerasta jego możliwości.
Jak postępować z dzieckiem z depresją
Musimy mieć świadomość, że swoim postępowaniem możemy przyspieszyć proces powrotu do zdrowia naszego dziecka. Z drugiej strony jednak, zachowując się niewłaściwie, istnieje ryzyko, że przysporzymy mu niepotrzebnych, dodatkowych cierpień. Przede wszystkim trzeba mieć na uwadze, że młody człowiek choruje i to, jak się zachowuje, jest wynikiem tej choroby. Pamiętajmy też, że każda depresja jest inna, ponieważ każde dziecko jest inne.
Co zatem robić, jeśli podejrzewamy u dziecka depresję?
Bądźmy uważni. Układ nerwowy młodego człowieka jest dopiero w trakcie rozwoju i może on nie rozumieć, co się z nim dzieje, czego doświadcza. Musimy być czujni, bo tylko to pozwoli nam się zorientować, czy dziecku jedynie zmieniły się zainteresowania, czy też nagle przestało odczuwać radość z tego, co do tej pory było dla niego jej źródłem.
Równie istotne znaczenie ma uważne słuchanie i rozmawianie z młodym człowiekiem. Pamiętajmy, że mogą go martwić kwestie, które nam jako dorosłym wydają się mało znaczące. Traktujmy więc poważnie problemy, o których nam mówi.
Jeżeli mamy podejrzenia depresji u swojego dziecka, warto w pierwszej kolejności udać się z nim do lekarza rodzinnego i zrobić podstawowe badania z krwi. Może się zdarzyć, że takie objawy jak senność czy nadmierne zmęczenie są wynikiem dolegliwości zdrowotnych, takich jak np. choroby tarczycy, anemia czy niedobór witaminy D3.
W sytuacji, gdy wyniki są w normie, warto wybrać się z dzieckiem do poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie uzyskamy profesjonalną diagnozę psychologiczną. Jeżeli chodzi o depresję u dzieci i młodzieży, podstawową i nieodzowną metodą pomocy powinna być praca terapeutyczna. Jedynie w niektórych przypadkach łączy się ją z lekami przeciwdepresyjnymi.
Dobrze jest współpracować z terapeutą dziecka, który może udzielić nam cennych wskazówek w kwestii postępowania z chorą córką lub synem, jak i sposobu reagowania na ich zachowanie. Czasami konieczne może się okazać połączenie terapii indywidualnej dziecka z terapią rodzinną – warto się jej poddać dla polepszenia relacji w rodzinie.
Chcąc skutecznie pomóc dziecku, jako rodzice powinniśmy zatroszczyć się o siebie – zadbać zarówno o swoje emocje, jak i równowagę wewnętrzną. Akceptujmy swoje uczucia, warto też o nich mówić. Pamiętajmy o czasie dla siebie, zadbajmy też o swoje granice.
Jak rozmawiać z dzieckiem/nastolatkiem z depresją
Fundament procesu zdrowienia i wychodzenia z depresji stanowi wspierająca rodzina, pełna ciepła i bliskości. Świadomi cierpienia naszego dziecka, chcemy zrobić, co w naszej mocy, aby mu pomóc. Dobrze jest zacząć od szczerej rozmowy, jednak aspekt ten często sprawia nam duży kłopot. Co mówić młodemu człowiekowi w depresji?
Postawa, jaką przyjmujemy w obliczu jego choroby, odgrywa naprawdę ogromną rolę. Ważne, żeby dziecko wiedziało, że jest kochane takie, jakie jest, i że zawsze może na nas liczyć.
- Co najistotniejsze, musimy pamiętać, że depresja jest chorobą. W żadnym wypadku nie oznacza lenistwa, wygodnictwa, braku ambicji czy np. niechęci do nauki lub wrogości dziecka wobec nas.
- Bardzo często wystarczy po prostu nasza obecność przy dziecku. A więc bądźmy przy nim, nie osądzajmy i nie krytykujmy. Pokażmy młodemu człowiekowi, że jesteśmy gotowi w każdej chwili służyć mu pomocą, porozmawiać, wysłuchać lub po prostu wspólnie z nim pomilczeć. Okazujmy swoją troskę i szczere zainteresowanie, co pozwoli mu poczuć się zaopiekowanym.
- Słuchajmy dziecka. To bardzo ważne, żeby słuchać go i to z uwagą, a nie wygłaszać monolog w formie pogadanki pedagogicznej. Chcąc dowiedzieć się czegoś od dziecka, dajmy mu czas i przestrzeń na odpowiedź – poczekajmy na nią cierpliwie. Zamiast ją sugerować, zadawajmy młodemu człowiekowi pytania otwarte. Wystrzegajmy się też tzw. „dobrych rad” w rodzaju „weź się w garść”. Nie mówmy też: „wszystko będzie dobrze”. Niefortunne zwroty mogą spowodować u dziecka poczucie winy, że za mało się stara, jest za słabe i rozczarowuje rodziców.
- Zapewnijmy dziecku poczucie bezpieczeństwa. Uszanujmy, jeżeli nie będzie chciało z nami rozmawiać – może nie być na to jeszcze gotowe. W takiej sytuacji dobrym pomysłem będzie podsunięcie mu wartościowej lektury czy np. stron internetowych, gdzie pozna historie i doświadczenia swoich rówieśników, którzy mierzą się z podobnymi trudnościami.
- Bądźmy uważni. Warto nienachalnie, dyskretnie przyglądać się zachowaniu młodego człowieka, dzięki czemu nauczymy się zauważać i identyfikować jego uczucia.
- Miejmy na uwadze, że nie tylko smutek i przygnębienie stanowią symptomy depresji. Zdarza się, że jest to wyraźny niepokój dziecka, a także drażliwość i wyrażana przez niego złość. Niestety łatwo tutaj o błąd w postaci zbagatelizowania objawów, kładąc je na karb charakterystycznego dla tego wieku buntu. Będąc uważnymi, nie damy się zwieść i dostrzeżemy ewidentnie inne zachowanie młodego człowieka w depresji.
- Próbujmy w delikatny sposób zachęcić i zmotywować dziecko do aktywności. Inicjujmy różnorodne formy spędzania wspólnie czasu – np. wyjście razem do kina lub na spacer. Nie rezygnujmy, jeśli spotkamy się z odmową. Wytrwałość i cierpliwość z naszej strony pomoże zidentyfikować zajęcia, które choć w małym stopniu sprawiają przyjemność i poprawiają nastrój dziecka. Z pewnością nie jest to łatwe zadanie, ale ten trud na pewno się opłaci. Co ważne: za każdym razem chwalmy młodego człowieka za aktywność, jakiej się podjął.
- Zadbajmy o tak zwaną higienę snu dziecka, tj. o to, ile i jak śpi. Zdarza się, że przy depresji przesypia dużą część dnia, a potem nie może spać w nocy lub też często się w jej trakcie wybudza. Zwróćmy uwagę, czy młody człowiek nie nadużywa telefonu i/lub komputera, czy nie pochłaniają go nadmiernie multimedia. Pilnujmy, by nie robił tego zwłaszcza w nocy, a także by kładł się spać o odpowiedniej porze. Przesypiając noc, dziecko nie będzie potem musiało odsypiać nocnych aktywności w trakcie dnia.
- Oprócz higieny snu warto również zadbać o dobrze zbilansowaną i zróżnicowaną dietę dziecka. Postarajmy się, by jego codzienny jadłospis zawierał owoce i warzywa, a także cenne tłuszcze nienasycone. Ma to niebagatelne znaczenie, jako że to, czym młody człowiek się odżywia, ma bezpośredni wpływ zarówno na jego układ nerwowy, jak i funkcjonowanie mózgu – oddziałuje na to, w jaki sposób impulsy nerwowe przesyłane są między komórkami. W leczeniu depresji odgrywa to naprawdę istotną rolę.
Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:
- Bullying w szkole, czyli jak pomóc prześladowanemu dziecku?
- Jak rozmawiać z dzieckiem w dobie smartfonów
- Karać czy nie karać?
Źródła
- S. Góra, Moja córka ma czarne myśli. Kiedy można mówić o depresji u dzieci?, kosmosdladziewczynek.pl, 28.11.2023, https://kosmosdladziewczynek.pl/portal-wiedzy/ale-temat/moja-corka-ma-czarne-mysli-kiedy-mozna-mowic-o-depresji-u-dzieci?gad_source=1&gclid=Cj0KCQiAz6q-BhCfARIsAOezPxlnhqKji3uWQWW8FJ3irz0AVj8G3YkNJ0E5-Flsn3q8Lyc-BXuLFZcaAjCtEALw_wcB [dostęp: 11.03.2025].
- Depresja u dzieci i młodzieży, forumprzeciwdepresji.pl, https://forumprzeciwdepresji.pl/depresja/kazdy-moze-miec-depresje/depresja-u-dzieci-i-mlodziezy [dostęp: 11.03.2025].
- J. Strękowska, Jak wspierać dziecko w depresji?, cbt.pl, ttps://cbt.pl/poradnie/jak-wspierac-dziecko-w-depresji/ [dostęp: 11.03.2025].
© Źródło zdjęcia głównego: Unsplash.