Czarna mamba (Dendroaspis polylepis) to gatunek silnie jadowitego węża należącego do rodziny zdradnicowatych (Elapidae). Występuje naturalnie na obszarach Afryki Subsaharyjskiej. Po raz pierwszy formalnie opisana przez Alberta Günthera w 1864 roku, jest drugim pod względem długości jadowitym wężem na świecie, zaraz po kobrze królewskiej. Dorosłe osobniki zazwyczaj przekraczają długość 2 metrów, często osiągając 3 metry, a zdarzają się również okazy o długości od 4,3 do 4,5 metra. Kolor skóry czarnej mamby waha się od szarego po ciemnobrązowy. Młode osobniki są zazwyczaj jaśniejsze, a ich ubarwienie ciemnieje z wiekiem. Pomimo swojej nazwy, skóra czarnej mamby nie jest czarna; nazwa odnosi się do wnętrza jej pyska.
Gatunek ten prowadzi zarówno naziemny, jak i nadrzewny tryb życia, zamieszkując sawanny, tereny leśne, skaliste zbocza, a w niektórych regionach także gęste lasy. Jest aktywny w ciągu dnia i poluje głównie na ptaki oraz drobne ssaki. Po odpowiednich powierzchniach potrafi poruszać się z prędkością do 16 km/h, choć jedynie na krótkich dystansach. Dorosłe czarne mamby mają niewielu naturalnych wrogów.
W obliczu zagrożenia czarna mamba zwykle otwiera swój czarny pysk, rozszerza wąską klapę szyjną i czasami syczy. Potrafi zaatakować z dużej odległości, zadając serię szybkich ugryzień. Jej jad składa się głównie z neurotoksyn, które często wywołują objawy w ciągu dziesięciu minut od ukąszenia. W przypadku braku podania surowicy, jest on śmiertelny. Pomimo reputacji groźnego i agresywnego gatunku, czarna mamba atakuje ludzi jedynie w sytuacji zagrożenia lub gdy jest przyparta do muru. Gatunek ten jest sklasyfikowany jako najmniejszej troski (least concern) na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN).
Opis
Czarna mamba to długi, smukły wąż o gładkiej, wydłużonej sylwetce. Jej głowa ma charakterystyczny, nieco kanciasty kształt, z wyraźnie zaznaczonym łukiem brwiowym oraz średniej wielkości oczami. Długość dorosłego osobnika zazwyczaj waha się od 2 do 3 metrów, jednakże zdarzają się okazy osiągające nawet 4,3 do 4,5 metra długości. Czarna mamba jest najdłuższym gatunkiem jadowitego węża w Afryce i drugim najdłuższym na świecie, ustępując pod tym względem jedynie kobrze królewskiej.
Ogon czarnej mamby jest długi i cienki, a kręgi ogonowe stanowią od 17% do 25% długości całego ciała. Masa ciała tych węży zazwyczaj wynosi około 1,6 kg, choć badania przeprowadzone na siedmiu czarnych mambach wykazały średnią wagę na poziomie 1,03 kg, przy czym najlżejszy osobnik o długości 1,01 m ważył 520 g, a najcięższy, mierzący 2,57 m, osiągnął wagę 2,4 kg.
Kolorystyka czarnej mamby jest bardzo zróżnicowana i obejmuje odcienie: oliwkowe, żółtawo-brązowe, khaki oraz metaliczny szary. U niektórych osobników łuski mogą mieć fioletowy połysk, a czasami można zaobserwować ciemne plamy w tylnej części ciała, które układają się w skośne pasy. Czarne mamby mają szaro-białe podbrzusze. Nazwa gatunku pochodzi od wyglądu wnętrza pyska, które jest ciemnoniebieskie z odcieniem szarego, niemalże czarne. Oczy mamby przybierają różne odcienie szarości i czerni, a źrenice otoczone są srebrzystobiałą lub żółtawą obwódką. Młode węże są jaśniejsze od dorosłych, zwykle w odcieniach szarości lub oliwkowej zieleni, i ciemnieją w miarę dojrzewania.
Zasięg występowania
Czarna mamba występuje na rozległym obszarze Afryki subsaharyjskiej, obejmującym takie kraje jak: Burkina Faso, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Demokratyczna Republika Konga, Sudan Południowy, Etiopia, Erytrea, Somalia, Kenia, Uganda, Tanzania, Burundi, Rwanda, Mozambik, Eswatini, Malawi, Zambia, Zimbabwe, Botswana, Republika Południowej Afryki, Namibia i Angola. Występowanie czarnej mamby w niektórych regionach Afryki Zachodniej budzi wątpliwości. W 1954 roku zgłoszono jej obecność w okolicach Dakaru w Senegalu, a kolejne doniesienie pochodzi z 1956 roku. Obserwacje te nie zostały jednak jednoznacznie potwierdzone, co sprawia, że zakres występowania tego węża w tej części Afryki pozostaje niepewny.
Czarna mamba preferuje umiarkowanie suche środowiska, takie jak lasy i zarośla, skaliste urwiska oraz półpustynne sawanny. Węże te można również spotkać na wilgotnych sawannach oraz w nizinnych lasach tropikalnych. Rzadko występują na wysokościach powyżej 1000 m n.p.m., choć ich zasięg obejmuje także tereny na wysokości 1800 m w Kenii oraz 1650 m w Zambii. Ze względu na szeroki zasięg występowania w Afryce Subsaharyjskiej i brak udokumentowanych przypadków spadku populacji, czarna mamba jest klasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (least concern) na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN).
Zachowanie
Czarna mamba prowadzi zarówno naziemny, jak i nadrzewny tryb życia. Poruszając się po ziemi, trzyma głowę i szyję uniesione, a za schronienie najczęściej służą jej kopce termitów, opuszczone nory, szczeliny skalne oraz pęknięcia w drzewach. Jest wężem dziennym; w Republice Południowej Afryki zaobserwowano, że wygrzewa się w słońcu między godziną 7 a 10 rano, a następnie ponownie od 14 do 16.
Czarna mamba jest nerwowa, płochliwa i często nieprzewidywalna, a przy tym bardzo zwinna i szybka. W warunkach naturalnych rzadko toleruje ludzi zbliżających się na odległość mniejszą niż około 40 metrów. Gdy wyczuje zagrożenie, wycofuje się w krzaki lub do nory. W obliczu konfrontacji, czarna mamba najprawdopodobniej przyjmie postawę obronną, szeroko otwierając pysk i energicznie poruszając językiem. Często towarzyszy temu syczenie. Każda nagła zmiana w zachowaniu intruza może sprowokować węża do serii szybkich ataków. Reputacja czarnej mamby jako zawsze gotowej do ataku jest przesadzona; zazwyczaj wąż ten reaguje agresywnie tylko wtedy, gdy czuje się zagrożony, na przykład, gdy jego droga ucieczki zostanie zablokowana. Podobnie przesadzona jest jej rzekoma prędkość – w rzeczywistości czarna mamba nie porusza się szybciej niż 20 km/h.
Karmienie
Czarna mamba zazwyczaj poluje z poziomu legowiska, do którego regularnie wraca, jeśli jej spokój nie jest zakłócany. Ofiary czarnej mamby to głównie małe kręgowce, takie jak ptaki, zwłaszcza pisklęta oraz drobne ssaki – gryzonie, nietoperze, góralki i galago. Chociaż preferuje stałocieplną zdobycz, zdarza się, że poluje także na inne węże. W regionie Transwalu w Republice Południowej Afryki prawie wszystkie odnotowane ofiary czarnej mamby były małe i składały się na nie głównie gryzonie oraz małe lub młode ssaki, a także ptaki wróblowate, których masa wynosiła jedynie od 1,9% do 7,8% masy ciała węża.
Istnieją, jednakże doniesienia, że duże osobniki czarnej mamby mogą okazjonalnie atakować większe zwierzęta, takie jak góralki skalne. Po ugryzieniu czarna mamba zazwyczaj nie trzyma swojej ofiary, lecz ją wypuszcza i czeka, aż ta podda się paraliżowi i umrze, zanim ją połknie. Potężny układ trawienny tego węża potrafi całkowicie strawić ofiarę w ciągu ośmiu do dziesięciu godzin.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Black_mamba [dostęp: 20.08.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: TimVickers. Licencja: domena publiczna.
