Gęś gęgawa, gęgawa (Anser anser) to duży gatunek gęsi z rodziny kaczkowatych (Anatidae) i gatunek wzorcowy rodzaju Anser. Ma szaro-białe upierzenie z plamkami i prążkami, pomarańczowy dziób oraz różowe nogi.
Osiąga długość od 74 do 91 centymetrów i średnio waży 3,3 kilograma.
Jej zasięg jest szeroki – populacje z północnych regionów Europy i Azji migrują zimą na południe, choć wiele gęgaw pozostaje na północy przez cały rok.
Klasyfikacja
Karol Linneusz opisał gęś gęgawę w 1758 roku, początkowo umieszczając ją w rodzaju Anas. Obecnie jest jednym z 11 gatunków gęsi rodzaju Anser, utworzonego w 1860 roku przez Mathurina Jacquesa Brissona, i stanowi gatunek typowy tego rodzaju.
Opis
Gęgawa jest największą i najbardziej masywną spośród gęsi Anser, ale jest lżejsza i bardziej zwinna od gęsi domowej. Ma okrągłe ciało, grubą szyję, dużą głowę i dziób. Posiada różowe nogi oraz pomarańczowy lub różowy dziób.
Długość gęsi wynosi od 74 do 91 centymetrów, a rozpiętość skrzydeł – od 147 do 180 centymetrów. Gęgawy ważą to od 2,16 do 4,56 kilogramów. Samce są zazwyczaj większe niż samice.
Upierzenie gęsi gęgawy jest szarobrązowe. Głowa jest ciemna, a pierś i brzuch jaśniejsze, często pokryte czarnymi plamkami. Skrzydła i kuper mają jasnoszary odcień, co jest widoczne podczas lotu lub gdy ptak rozkłada skrzydła.
Na bokach znajduje się biała linia, a jasne pokrywy skrzydeł kontrastują z ciemnymi lotkami.
Jasne krawędzie piór tworzą delikatny wzór.
Młode gęsi nie mają czarnych plamek na piersi i brzuchu, a ich nogi są szarawe.
Dźwięk stada brzmi podobnie do szczekania psów. Ciekawostką jest to, że gęgawy potrafią rozpoznawać się po głosie.
Młode ptaki cicho piszczą lub gwiżdżą, a dorosłe osobniki syczą, gdy są zaniepokojone.
Rozmieszczenie i siedlisko
Gęś gęgawa występuje w strefie palearktycznej. Podgatunek nominatywny (gęś gęgawa) gniazduje w Islandii, Skandynawii, krajach bałtyckich, północnej Rosji oraz w Polsce i Niemczech. Występuje także w Wielkiej Brytanii, Belgii i innych krajach europejskich. Tereny wschodniego podgatunku (gęgawa różowodzioba) rozciąga się przez Azję aż do Chin.
Dawniej gęsi z Europy migrowały na zimę na południe, jednak obecnie coraz więcej z nich pozostaje na północy, nawet w Skandynawii. Ptaki z Azji migrują na zimę do Iranu, Pakistanu, Indii i Chin. W Korei i Japonii gęsi gęgawy są rzadkimi zimowymi gośćmi.
Gęgawy gniazdują na wrzosowiskach, bagnach, torfowiskach oraz na małych wyspach. Zimą przebywają w estuariach, na bagnach i polach w pobliżu jezior, rzek i strumieni. Żerują na polach uprawnych, jedząc oziminę, ryż, fasolę i inne rośliny.
Gęś gęgawa w niektórych regionach stała się gatunkiem problematycznym. W Norwegii liczba przedstawicieli tego gatunku wzrosła trzykrotnie w latach 1995–2015, co z kolei przyniosło gwałtownie rosnące szkody na polach. Na Orkadach liczba gęgaw wzrosła z 300 par do 10 000 w 2009 roku i do 64 000 w 2019 roku.
Ze względu na szkody w uprawach, polowania na gęsi gęgawy na Orkadach trwają prawie przez cały rok.
Zachowanie
Gęgawy są głównie roślinożerne. Żywią się przede wszystkim trawą, szczególnie młodą i świeżo rosnącą, która jest bardziej pożywna. Często pasą się na pastwiskach z owcami lub krowami. Muszą często jeść, bo trawa szybko przechodzi przez ich przewód pokarmowy i jest natychmiast wydalana.
Gęsi gęgawy jedzą też bulwy sitowca nadmorskiego, a także jagody i rośliny wodne, takie jak rzęsa i manna jadalna. Zimą zjadają trawę, liście oraz ziarna na ścierniskach, czasem żerując na rosnących uprawach, zwłaszcza nocą. Często jedzą owies, pszenicę, jęczmień, grykę, soczewicę, groch oraz rośliny okopowe. Sporadycznie zjadają także małe ryby, płazy, skorupiaki, mięczaki i owady.
Rozmnażanie
Gęgawy tworzą stałe, monogamiczne pary. Większość z nich pozostaje razem na całe życie.
Gniazda budują na ziemi albo na pływającej roślinności. Budulcem są trzciny, wrzosy, trawy i mech, ułożone razem i wymieszane z puchem.
Samica składa cztery do sześciu jaj. Jaja są kremowobiałe, choć szybko ciemnieją. Matka wysiaduje je przez około 28 dni, podczas gdy samiec pilnuje okolicy. Pisklęta wkrótce po wykluciu opuszczają gniazdo. Rodzice opiekują się młodymi, które są całkowicie opierzone po 8–9 tygodniach.
Gęgawy to ptaki stadne, niektóre z nich czuwają, podczas gdy reszta spokojnie żeruje.
Młode pozostają z rodzicami i migrują z nimi w większych stadach, aż do momentu, gdy w kolejnym roku rodzice odpędzają je z terytorium lęgowego. W Europie trasy migracyjne są dobrze znane, a młode poznają te miejsca od swoich rodziców, którzy zazwyczaj pozostają ze sobą na całe życie. Gęgawy opuszczają północne lęgowiska późną jesienią, a powracają już na początku wiosny. Ptaki z Islandii zimują w Wielkiej Brytanii, a te z Europy Środkowej docierają aż do Hiszpanii i Afryki Północnej. Inne migrują na Bałkany, a także do Turcji i Iraku.
W kulturze ludzkiej
Gęsi odgrywają ważną rolę w wielu kuchniach świata. Wykorzystuje się ich mięso, wątrobę, tłuszcz, skórę i krew.
Gęgawy udomowiono już w starożytnym Egipcie. Malunki naścienne przedstawiają ptaki o różowych dziobach, przypominające wschodnią rasę gęgaw.
Pióra gęsi gęgawych wykorzystywano także do pisania. Najlepsze do tego celu były lotki z lewego skrzydła, ponieważ ich zakrzywienie odchylało się od oczu praworęcznego pisarza. Gęsie pióra służyły także do opierzenia strzał.
W badaniach nad zachowaniem zwierząt gęgawy zasłynęły dzięki pracom Konrada Lorenza, który jako pierwszy badał ich zdolność do wdrukowania (lub inaczej wpojenia).
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Derkacz
- Carangoides bajad
- Chińskie piktogramy przedstawiają historię z Księgi Rodzaju
- Jak życie zaczęło… żyć?
- O czym rozmawiają rośliny
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Greylag_goose [dostęp: 04.11.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Bernard DUPONT. Licencja: CC BY-SA 2.0.
