Gangrena to typ martwicy tkanek, który jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń w dziedzinie medycyny. Spowodowana jest ona bakteriami beztlenowymi i rozwija się z przerażającą szybkością. Wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej. Zgorzel gazowy zazwyczaj dotyczy głębokich, źle oczyszczonych ran, ale może także zaatakować organy wewnętrzne, takie jak płuca czy jelita, co znacząco zwiększa ryzyko śmierci pacjenta.
Gangrena – czym jest?
Zgorzel gazowa to poważne schorzenie medyczne manifestujące się martwicą, czyli obumarciem tkanek. Występuje, gdy przepływ krwi do danej części ciała zostaje znacznie ograniczony lub zatrzymany.
Gangrena, tradycyjnie kojarzona z dawnymi konfliktami zbrojnymi i złymi warunkami sanitarnymi panującymi na polu walki, wciąż stanowi zagrożenie. Choć często dotyczy kończyn dolnych, palców rąk oraz stóp, może atakować każdą część ciała, włączając w to narządy wewnętrzne, co czyni ją wyjątkowo niebezpieczną dla zdrowia i życia.
Choroba rozwija się, gdy uszkodzone tkanki organizmu zainfekowane zostaną bakteriami beztlenowymi, głównie gatunkiem Clostridium perfringens. Bakterie te produkują toksyny stymulujące martwicę tkanki, która szybko się rozprzestrzenia. Dodatkowo ich obecność prowadzi do powstawania pęcherzyków gazu w tkankach podskórnych, co może być wykrywalne przez charakterystyczne trzeszczenie przy ucisku zainfekowanego obszaru.
Laseczka zgorzeli gazowej występuje na całym świecie. Ma zdolność do tworzenia form przetrwalnikowych, które obecne są w ślinie zwierząt, kurzu domowym, a także glebie. Bakteria ta występuje również jako fizjologiczna flora przewodu pokarmowego człowieka, który jest jej rezerwuarem.
Zakażenie Clostridium perfringens prowadzi do niszczenia błon komórkowych, hemolizy erytrocytów i zmian w układzie krzepnięcia. Może to skutkować przedostaniem się toksyn bakteryjnych do krwi, czego konsekwencją jest wstrząs toksyczny prowadzący do śmierci.
Jakie są przyczyny gangreny?
Każda postać gangreny ma różne przyczyny, które obejmują zarówno urazy fizyczne, infekcje, jak i choroby przewlekłe, mające wpływ na krążenie krwi w organizmie.
Przyczyny gangreny suchej wynikają głównie z przewlekłego ograniczenia przepływu krwi, co uniemożliwia dostarczanie składników odżywczych i tlenu do komórek. W efekcie tkanki stopniowo obumierają. Często jest to spowodowane zwężeniem tętnic z powodu miażdżycy lub cukrzycy, które prowadzą do powstawania blaszek miażdżycowych przesłaniających światło naczyń i powodujących obniżenie ilości krwi doprowadzanej do tkanek. Inne czynniki ryzyka obejmują palenie tytoniu, nadciśnienie, otyłość, urazy oraz schorzenia takie jak choroba Buergera, zapalenie naczyń, odmrożenia, zespół Raynauda czy stany immunosupresji.
Gangrena mokra często rozwija się na skutek zakażenia bakteryjnego, które dodatkowo komplikuje ograniczony przepływ krwi. Może ona powstać na przykład po odmrożeniu, oparzeniu czy urazie. Jest szczególnie niebezpieczna dla osób cierpiących na cukrzycę. Neuropatia cukrzycowa powodująca zaburzenia czucia może sprawić, że nie zauważymy urazu, co utrudni wczesne wykrycie i leczenie gangreny. Rozprzestrzenianie się bakterii w organizmie często prowadzi do sepsy, która może być śmiertelna.
Objawy gangreny
Pierwsze objawy gangreny występują zwykle 2-3 dni po zakażeniu, ale w niektórych przypadkach mogą dać o sobie znać już po 6 godzinach. Początkowo symptomy są słabo nasilone i obejmują blady obrzęk oraz tkliwość okolicy rany. Z biegiem czasu stają się bardziej intensywne. Pojawia się nagłe i silne zaczerwienienie, ocieplenie wokół miejsca zranienia oraz wypływ z rany brązowej, surowiczo-ropnej wydzieliny.
Inne charakterystyczne objawy to silny ból, zmiana koloru skóry (zakażona rana przybiera brązową lub czarną barwę) oraz nieprzyjemny, bardzo charakterystyczny mdły i słodki zapach zainfekowanej tkanki.
Gangrena wywołuje także reakcje ogólnoustrojowe, takie jak przyspieszone tętno oraz oddech, przy jednoczesnym spadku ciśnienia krwi. Temperatura ciała może wzrosnąć do około 39 stopni Celsjusza. Chory może czuć się zamroczony i osłabiony.
W miarę postępu choroby i opóźnienia w leczeniu stan pacjenta może gwałtownie się pogorszyć, prowadząc do wstrząsu, a następnie niewydolności wielonarządowej i zgonu.
Rozpoznanie gangreny – jak przebiega diagnostyka?
Gangrenę często można rozpoznać na podstawie charakterystycznych objawów, jakie wywołuje, oraz historii urazu, który może sugerować narażenie na bakterie takie jak Clostridium perfringens.
W większości przypadków konieczne jest przeprowadzenie szeregu badań, których głównym zadaniem jest dokładniejsza ocena ogólnego stanu chorego; identyfikacja schorzeń, które mogą utrudniać leczenie oraz identyfikacja bakterii odpowiedzialnej za zakażenie tkanki. Obecność bakterii Clostridium w wydzielinie z pęcherzy ostatecznie potwierdza wystąpienie zgorzeli.
Badania obrazowe takie jak rentgen, MRI czy CT mogą wykazać martwicę mięśni oraz obecności gazu w tkankach. Dodatkowo konieczne jest wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych krwi, które ocenią funkcje życiowe narządów takich jak serce, wątroba czy nerki, co ma kluczowe znaczenie dla planowania dalszego leczenia i monitorowania ogólnoustrojowych skutków gangreny.
Kompleksowe podejście do diagnostyki pozwala na szybkie i efektywne wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Jak przeciwdziałać powstaniu gangreny?
Kluczowym elementem profilaktyki jest ścisła kontrola i odpowiednie leczenie chorób podstawowych, takich jak cukrzyca czy miażdżyca, które mogą prowadzić do zaburzeń krążenia i zwiększać ryzyko wystąpienia gangreny. Regularne badania medyczne pozwalają na monitorowanie stanu zdrowia i szybkie reagowanie na wszelkie niepokojące zmiany.
Równie ważna jest właściwa higiena oraz odpowiednie postępowanie z ranami. Każda z nich, niezależnie od swojej wielkości, wymaga dokładnego oczyszczenia, aby zminimalizować ryzyko infekcji, które mogą prowadzić do gangreny. Szczególną uwagę należy zwrócić na rany, które miały kontakt z glebą, ponieważ jest ona naturalnym środowiskiem dla wielu patogenów, w tym bakterii Clostridium perfringens. W przypadku ran głębokich, które trudno jest samodzielnie oczyścić, należy zwrócić się o pomoc do lekarza.
Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa zarówno w pracy, jak i w codziennym życiu, noszenie odpowiedniego obuwia oraz odzieży ochronnej, a także zachowanie ostrożności podczas aktywności fizycznych mogą znacznie ograniczyć ryzyko urazów prowadzących do gangreny.
Jakie są rodzaje gangreny?
Gangrena występuje w dwóch głównych typach: suchej i mokrej. Różnią się one między sobą przebiegiem choroby oraz przyczynami powstawania.
Gangrena sucha, zwana również rzekomą, jest związana z zaburzeniami krążenia i zazwyczaj nie wiąże się z procesem gnicia tkanki. Zamiast tego, tkanki wysychają i stają się mumifikowane, co jest wynikiem stopniowego zmniejszenia przepływu krwi. Częste przyczyny jej wstępowania to nieleczona cukrzyca, odmrożenia oraz rozległe zakrzepy. Gangrena sucha jest zwykle mniej bolesna niż jej wilgotny odpowiednik, ponieważ nerwy w obumarłych tkankach również ulegają zniszczeniu.
Gangrena wilgotna, często określana jako właściwa, może obejmować zgorzel zwykłą oraz zgorzel gazową. Choroba rozwija się niezwykle szybko, często w wyniku infekcji w ranach, które miały kontakt z zanieczyszczeniami takimi jak gleba lub zakażona woda. Szczególnie niebezpieczna jest zgorzel gazowa. Bakterie beztlenowe szybko rozprzestrzeniają się bowiem w organizmie, co może prowadzić do wstrząsu toksycznego.
Gangrena, choć najczęściej kojarzona jest ze zmianami palców, stóp, nóg czy rąk, może także atakować inne części ciała, włączając w to narządy wewnętrzne, takie jak płuca czy jelita. Może również rozwinąć się na skórze tułowia.
Rzadkim, ale wyjątkowo ciężkim przypadkiem zgorzeli jest Gangrena Fourniera. Zakażenie obejmuje skórę i tkankę podskórną moszny, penisa, lub okolic krocza. Rozwija się ona często na skutek drobnych uszkodzeń skóry, do których mogą dostać się bakterie jelitowe lub grzyby. Występujące objawy to bardzo silny ból, obrzęk i ropna wydzielina. Gangrena Fourniera wymaga natychmiastowej antybiotykoterapii oraz interwencji chirurgicznej.
Innym, mniej oczywistym miejscem, gdzie może rozwinąć się gangrena, jest ząb. Zgorzel miazgi zęba powstaje w wyniku nieleczonej próchnicy. Martwica obejmuje miazgę zęba. O chorobie świadczy silny ból, nieprzyjemny zapach z ust, ciemniejszy kolor zęba oraz opuchlizna dziąseł.
Czy gangrena jest zaraźliwa?
Gangrena, mimo że wywoływana jest przez bakterie, nie jest zaraźliwa, co oznacza, że nie przenosi się bezpośrednio między ludźmi.
Przyczyną zakażenia jest zainfekowana rana, do której dostały się bakterie Clostridium perfringens, naturalnie występujące w przewodach pokarmowych ludzi oraz zwierząt. Bakterie te są zdolne do przetrwania w ekstremalnych warunkach dzięki formowaniu przetrwalników. Mogą one pozostać w glebie lub innym środowisku przez wiele lat, czekając na odpowiednie warunki do aktywacji.
Najczęściej, zakażenie występuje, gdy bakterie te dostaną się do uszkodzonych tkanek przez rany, które miały kontakt z zanieczyszczoną glebą, odchodami lub wodą. Pewne ryzyko mogą stanowić także operacje chirurgiczne, szczególnie te związane z jamą brzuszną i przewodem pokarmowym.
Zgorzel gazowa rozwija się w środowisku ubogim w tlen, a takim właśnie są głębokie rany. Bakterie produkują enzymy i toksyny, które szybko niszczą tkanki, powodując stan zapalny. Toksyny te mogą również wpływać na naczynia krwionośne i komórki znajdujące się we krwi.
Interesujący jest fakt, że niektóre szczepy Clostridium perfringens mogą również wywoływać dolegliwości związane z układem pokarmowym.
Leczenie gangreny
Leczenie zgorzeli gazowej to złożony proces, który zależy od rodzaju choroby, lokalizacji zmiany oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Głównym celem jest usunięcie zakażonej lub martwej tkanki, eliminacja infekcji bakteryjnej i zapobiegnięcie poważniejszym komplikacjom, takim jak trwałe kalectwo czy śmierć.
Leczenie ogólne odbywa się w środowisku szpitalnym, na oddziale chirurgicznym, gdzie chory znajduje się pod stałą opieką medyczną. Pacjenci powinni przyjmować duże ilości płynów, szczególnie gdy występuje u nich wysoka gorączka. Ważną rolę odgrywa odpowiednia dieta. Powinna ona być wysokokaloryczna i bogata w białko, co wspomaga regenerację tkankową. W przypadkach gdy choroba powiązana jest z cukrzycą lub miażdżycą, zaleca się dietę o obniżonej kaloryczności. Chorzy powinni również przyjmować preparaty witaminowe i mikroelementy.
Leczenie farmakologiczne obejmuje podawanie antybiotyków, leków przeciwbólowych oraz przeciwzakrzepowych. Antybiotyki, które są zazwyczaj podawane dożylnie, mają na celu nie tylko zwalczanie istniejącej infekcji, ale i zapobieganie dalszemu rozwojowi zakażenia.
Leczenie operacyjne obejmuje chirurgiczne usunięcie martwych tkanek, co może wymagać kilku zabiegów w miarę rozwoju choroby. Kluczowa jest regularna zmiana opatrunków, co ma zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się infekcji. W skrajnych przypadkach, gdy gangrena nie odpowiada na standardowe metody leczenia, konieczna jest amputacja.
Terapie dodatkowe mogą obejmować leczenie w komorach hiperbarycznych, które podnoszą poziom tlenu we krwi, co wspomaga regenerację tkanek i hamuje rozwój bakterii. Choć brakuje jednoznacznych dowodów na skuteczność tej metody, może mieć ona swoje zastosowanie w leczeniu zgorzeli gazowej.
Zgorzel gazowa – dlaczego jest tak bardzo niebezpieczna?
Zgorzel gazowa prowadzi do szybkiego i rozległego obumierania tkanek, co jest bezpośrednim wynikiem działania toksyn produkowanych przez bakterie Clostridium perfringens.
Jednym z powodów, dla których zgorzel gazowa jest tak niebezpieczna, jest jej zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania się w ciele. Bakterie mogą dostać się do krwiobiegu, rozsiewając się po całym organizmie, co może skutkować poważnymi powikłaniami. Należy do nich wstrząs septyczny prowadzący nawet do śmierci – ciśnienie krwi gwałtownie spada, narządy przestają być odpowiednio perfundowane krwią i w efekcie dochodzi do ich niewydolności.
Poza tym infekcja, jeśli nie odpowiada na standardowe metody lecznicze, może wymagać amputacji dotkniętej kończyny. Ma to na celu powstrzymanie dalszego rozprzestrzeniania się zakażenia. Ten drastyczny krok jest często jedynym sposobem na ocalenie życia pacjenta, gdy inne metody zawodzą.
Innym poważnym powikłaniem choroby jest rozwój rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego (DIC) – stanu, w którym dochodzi do jednoczesnego krzepnięcia i krwawienia w wielu miejscach w organizmie, co może prowadzić do wieloorganowej niewydolności.
Jak widać, zgorzel gazowa bardzo szybko może prowadzić do stanów zagrażających życiu, takich jak wstrząs septyczny i niewydolność wielonarządowa. Dlatego też w przypadku tej choroby niezbędna jest natychmiastowa interwencja medyczna.
Źródła
- https://gemini.pl/poradnik/zdrowie/zgorzel-jakie-sa-jej-rodzaje/
- https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-zakazne,gangrena–zgorzel—-objawy–leczenie–profilaktyka,artykul,1717405.html
- https://apteline.pl/artykuly/gangrena-czyli-zgorzel-gazowa-czy-pojawia-sie-tylko-na-nodze
- https://apteline.pl/artykuly/gangrena-czyli-zgorzel-gazowa-czy-pojawia-sie-tylko-na-nodze
- https://www.doz.pl/czytelnia/a17474-Zgorzel_gazowa__przyczyny_objawy_i_leczenie_gangreny
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
