Gąbki szklane (Hexactinellid) zwane też gąbkami szklistymi lub sześciopromiennymi to unikalne organizmy żyjące głównie w wodach morskich oraz oceanicznych. Ich charakterystyczną cechą jest szkielet zbudowany z krzemionkowych igieł, mających cztery lub sześć ramion. Igły te tworzą skomplikowane szkielety o kształtach przypominających np. wazony, kielichy.
Gąbki szkliste zazwyczaj zalicza się do gąbek typu Porifera. Unikalne cechy ich wyglądu sprawiają jednak, że niektórzy badacze proponują zaklasyfikowanie tych gąbek do osobnego typu – Symplasma.
Biologia
Gąbki sześciopromienne bytują zazwyczaj na dużych głębokościach. Większość z nich spotyka się na poziomie między 450 a 900 metrów pod powierzchnią wody. Istnieją jednak gatunki, które żyją na płytszych bądź znacznie głębszych wodach. Do tych pierwszych zalicza się m.in. Oopsacas minuta.
Zasięg naturalnego występowania gąbek szklanych jest bardzo rozległy. Przedstawiciele tej grupy zwierząt żyją we wszystkich oceanach. Ich najliczniejsze populacje odnotowano w wodach Antarktyki i północnego Pacyfiku.
Gąbki szkliste odznaczają się kielichowatym kształtem. Większość osobników mierzy od 10 do 30 centymetrów; przedstawiciele niektórych gatunków mogą jednak osiągać rozmiar ciała nawet do 130 cm. Szkielety tych zwierząt zbudowane są z igieł krzemionkowych tworzących delikatne, siateczkowate struktury. U niektórych gatunków gąbek sześciopromiennych, na przykład z rodzaju Euplectella, w tworzeniu szkieletów aktywny udział bierze białko o nazwie glassin. Odpowiada ono za sprawny przebieg procesu wytwarzania krzemionki z kwasu krzemowego pozyskiwanego z wody morskiej bądź oceanicznej.
Ciało gąbek sześciopromiennych jest na ogół symetryczne. W jego centralnej części znajduje się duża jama, która często otwiera się na zewnątrz dzięki uformowanemu przez szkielet situ. Niektóre gatunki gąbek szklanych wykazują tendencję do łączenia się w większe struktury. W ten sposób powstają rafy lub biohermy złożone z tych organizmów. Gąbki szklane wyróżniają się jasnym ubarwieniem. Większość przedstawicieli gatunków zaliczanych do tej kategorii ma kolor zbliżony do bieli lub pomarańczu.
Znaczna część ciała gąbek sześciopromiennych zbudowana jest z tkanki nabłonkowej, złożonej z cytoplazmy zawierającej dużą ilość jąder. Zamiast charakterystycznych dla innych gąbek komórek epidermalnych wewnątrz gąbek szklanych znajdują się amebocyty nabłonkowe, przez które przechodzą igły krzemionkowe. W przeciwieństwie do pozostałych gąbek, ciała gąbek szklistych nie wykazują zdolności do kurczenia się.
Ciało tych organizmów składa się z trzech głównych części: wewnętrznej i zewnętrznej sieci trabekularnej oraz choanosomu. Ostatnia z wymienionych części pełni funkcję otworu gębowego. Dzięki znajdującym się tam wewnętrznym i zewnętrznym kanałom przechwycony pokarm przepływa sprawnie przez organizm.
Większość gąbek sześciopromiennych osiąga długość ciała nieprzekraczającą 32 centymetrów. Sporadycznie zdarzają się osobniki, których długość ciała wynosi około 1 metra. Większe zwierzęta odznaczają się długowiecznością. Mogą one żyć około 200 lat.
Gąbki szklane wyróżniają się unikalnym systemem przewodzenia impulsów elektrycznych. Dzięki temu szybko reagują na docierające do nich bodźce zewnętrzne, wykazując określony próg tolerancji na takie bodźce. Przykładem jest Rhabdocalyptus dawsoni, który cechuje się zdolnością do szybkiego wykrywania występujących w wodzie szkodliwych osadów dzięki sygnalizacji neuronowej. Przechwycone impulsy wywołują reakcję w postaci tymczasowego zaniechania procesu pobierania pokarmu z otoczenia.
Ciało gąbek szklistych różni się od innych gąbek także w innych aspektach. Jedną z najważniejszych ze wspomnianych różnic jest brak struktury komórkowej. Zawieszona na szkielecie z igieł krzemionkowych cytoplazma tworzy syncytium, czyli jednolitą masę zawierającą wiele jąder. Za transport organelli i innych substancji do syncytium odpowiadają mostki cytoplazmatyczne.
Długowieczność
Gąbki szklane na ogół żyją bardzo długo, jednak w praktyce bardzo trudno jest oszacować ich dokładny wiek. Na podstawie jednego z badań przeprowadzonego w oparciu o metodę modelowania uczeni stwierdzili, że poddawany analizom okaz Scolymastra joubini może mieć nawet 23.000 lat. Z reguły jednak badacze przyjmują, że maksymalny wiek gąbek szklistych to 15.000 lat.
Rafy
Gąbki szklane żyją w koloniach. Organizmy te wykazują tendencję do tworzenia raf gąbkowych. Takie struktury można zobaczyć m.in. u wybrzeży Kolumbii Brytyjskiej, południowo-wschodniej Alaski i stanu Waszyngton. Rafy gąbkowe niekiedy przypominają rafy koralowe. Tak jest na przykład w przypadku raf tworzonych przez przedstawicieli gatunku Sarostegia oculata żyjących w symbiozie z larwami zoantydów.
Ochrona
Większość gąbek sześciopromiennych żyje w głębokich, niedostępnych dla człowieka wodach. To sprawia, że nie są one bezpośrednio narażone na niebezpieczeństwa związane z działalnością ludzką. Nie dotyczy to jednak raf gąbkowych występujących u wybrzeży Kolumbii Brytyjskiej. Mając na uwadze realną możliwość ich zniszczenia przez człowieka rząd Kanady ustanowił morską strefę chronioną. Ma ona powierzchnię 2140 km² i swym zasięgiem obejmuje cieśniny Hecate i Queen Charlotte.
Działalność ludzka jedynie w ograniczonym stopniu oddziałuje na liczebność populacji gąbek szklanych. Mimo to jednak przewiduje się, że w dłuższej perspektywie czasowej zachodzące zmiany klimatyczne mogą przyczynić się do wyginięcia niektórych gatunków gąbek szklistych w przyszłości.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Hexactinellid [dostęp: 03.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego (Staurocalyptus): Wikimedia Commons. Autor: NOAA/Monterey Bay Aquarium Research Institute. Licencja: domena publiczna.
