Żubr europejski (Bos bonasus) to największy dziko żyjący ssak lądowy Europy. Jest jednym z dwóch współczesnych gatunków bizonów – obok bizona amerykańskiego. Wyginął na znacznych obszarach Europy i Azji. Początkowo przetrwał jedynie w Europie północno-środkowej oraz w północnym Kaukazie. Intensywnie polowania doprowadziły jednak do całkowitego wyginięcia tych zwierząt na wolności. Miało to miejsce na początku XX wieku. Ostatni dziko żyjący żubr nizinny (B. b. bonasus) został zastrzelony w Puszczy Białowieskiej w 1921 roku. Ostatni przedstawiciel podgatunku kaukaskiego (B. b. caucasicus) padł ofiarą polowania w 1927 roku w północno-zachodnim Kaukazie. Żubr karpacki (B. b. hungarorum) wyginął znacznie wcześniej, bo w 1852 roku.
Dzięki programom hodowli w niewoli gatunek udało się uratować. Pod koniec lat 90. XX wieku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) zaklasyfikowała żubra jako gatunek zagrożony wyginięciem, ale jego status stopniowo się poprawiał. Obecnie jest uznawany za gatunek bliski zagrożeniu. Chociaż populacja liczy już kilka tysięcy osobników, zwierzę wciąż jest nieobecne na większości swojego pierwotnego zasięgu występowania. Żubry mają niewielu naturalnych wrogów.
Po raz pierwszy żubr został opisany naukowo przez Karola Linneusza w 1758 roku. Choć niektórzy badacze traktowali go jako gatunek blisko spokrewniony z bizonem amerykańskim, współczesne analizy wskazują na istotne różnice. W niedawnej przeszłości istniały trzy podgatunki żubra europejskiego. Do dziś przetrwał tylko jeden — podgatunek nominatywny (B. b. bonasus).
Żubr jest jednym z symboli narodowych Polski i Białorusi. Jego obecność w Puszczy Białowieskiej stanowi nie tylko świadectwo udanej ochrony przyrody, ale także symbol walki o przetrwanie gatunków w obliczu zagrożeń cywilizacyjnych.
Etymologia
Żubr zawdzięcza swoją nazwę starożytnym Grekom i Rzymianom. Już w II wieku n.e. autorzy tacy jak Pauzaniasz i Oppian wspominali o nim, używając greckiego określenia βίσων (bisōn). Wcześniej, w IV wieku p.n.e., Arystoteles opisywał żubra jako βόνασος (bónasos), zaznaczając przy tym, że Paeonowie nazywali go μόναπος (monapos). Również Klaudiusz Aelianus, piszący na przełomie II i III wieku n.e., posługiwał się nazwą βόνασος. W literaturze rzymskiej Pliniusz Starszy w „Historii Naturalnej” oraz Gaius Julius Solinus używali łacińskich terminów bĭson i bonāsus. Pojawiają się one również w pismach Marcjalisa i Seneki Młodszego jako bisontes. Z czasem powstały także warianty takie jak visontes, vesontes i bissontes.
W języku angielskim pojęcie „bison” pojawiło się w 1398 roku za sprawą Johna Trevisy. W tłumaczonym przez siebie dziele „De proprietatibus rerum” Bartholomeusa Anglicusa użył on formy „bysontes”. W 1601 roku Philemon Holland, tłumacząc „Historię Naturalną” Pliniusza, także posłużył się tym terminem. W Biblii Króla Jakuba „bison” pojawia się jako przypis do zwierzęcia określanego mianem „pygarg” w Księdze Powtórzonego Prawa. Randle Cotgrave we francusko-angielskim słowniku z 1611 roku odnotował francuską nazwę bison, która mogła wpłynąć na adaptację tego słowa w języku angielskim. Z kolei John Minsheu w leksykonie z 1617 roku opisał bison jako „dzikiego wołu o wielkich oczach i szerokiej twarzy, którego nigdy nie da się oswoić”.
W XVIII wieku nazwa „bison” została rozszerzona na pokrewne gatunki, takie jak bizon amerykański (opisany po raz pierwszy po łacinie w 1693 roku przez Johna Raya) oraz gaur, znany także jako bizon indyjski (Bos gaurus). Historycznie termin ten odnosił się również do zebu indyjskiego (B. indicus). Ze względu na rzadkość występowania żubra europejskiego, „bison” kojarzono głównie z amerykańskim odpowiednikiem.
W języku staroangielskim gatunek określano mianem wesend. Termin pochodzi z pragermańskiego *wisand lub *wisund, które powiązane jest z nazwą w języku staronordyjskim: vísundr. Termin „wisent” został zapożyczony w XIX wieku z języka niemieckiego (Wisent). Wywodzi się ze staro-wysoko-niemieckiego wisunt, wisent, wisint, a także ze średnio-wysoko-niemieckiego wisant, wisent, wisen, mających swoje korzenie w pragermańskim.
Z kolei słowo „zubr” w języku angielskim pochodzi z języka polskiego (żubr [ʐubr]), używanego również w innych językach słowiańskich, takich jak górnołużycki (žubr) czy rosyjski (зубр). Nazwa wywodzi się prawdopodobnie z prasłowiańskiego *zǫbrъ lub *izǫbrъ. Te z kolei mogą pochodzić od praindoeuropejskiego *ǵómbʰ-, oznaczającego ząb, róg lub kołek.
Opis żubra europejskiego
Żubr europejski to najcięższy dziko żyjący ssak lądowy w Europie. Podobnie jak jego amerykański kuzyn, w przeszłości mógł osiągać większe rozmiary niż obecnie. Współczesne samce mierzą od 2,8 do 3,3 m długości (bez ogona o długości 30–92 cm). Osiągają wysokość 1,8–2,1 m w kłębie i ważą od 615 do 920 kg. Samice są mniejsze. Ich długość ciała wynosi od 2,4 do 2,9 m, wysokość od 1,69 do 1,97 m, a masa ciała od 424 do 633 kg. Nowo narodzone cielęta są stosunkowo lekkie. Ważą od 15 do 35 kg.
W populacji żyjącej na wolności w Puszczy Białowieskiej, obejmującej tereny Białorusi i Polski, średnia masa dorosłych osobników (powyżej 6. roku życia) wynosi około 634 kg dla samców i 424 kg dla samic. Zdarzają się jednak okazy znacznie cięższe. Dorosłe byki mogą osiągać nawet 1000 kg. Według historycznych zapisów żubry nizinne ważyły do 1900 kg, podczas gdy kaukaskie osiągały maksymalnie 1000 kg.
W porównaniu z bizonem amerykańskim (zarówno leśnym, jak i preriowym) żubr europejski jest lżejszy, ale nieco wyższy w kłębie. Różni się również budową. Ma krótszą sierść na szyi, głowie i przedniej części ciała, ale dłuższy ogon i rogi.
Żubr wydaje różne dźwięki w zależności od nastroju i zachowania. W sytuacjach stresowych emituje pomruk przypominający warczenie. Dźwięk ten można również usłyszeć u samców podczas okresu godowego.
Dieta
Żubry europejskie żywią się głównie trawami. W ich diecie znajdują się także pędy i liście. Latem dorosły samiec potrafi dziennie spożyć nawet 32 kg pożywienia. W Puszczy Białowieskiej od wieków dokarmia się zwierzęta sianem. Przyciąga to duże stada gromadzące się wokół dodatkowych źródeł pożywienia. Żubry potrzebują codziennego dostępu do wody. Zimą można je zaobserwować, gdy rozbijają lód swoimi masywnymi racicami, aby dostać się do wody pitnej.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Dzierlatka zwyczajna – śmieciuszka – pośmieciuszka
- Gekon Toke
- Karbon – wielki znak zapytania?
- Rasy ludzkie – co mówi nauka?
- Perm – rozwiązanie zagadek
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/European_bison [dostęp: 03.02.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.
