Bocian biały to ptak mocno związany z Polską. Szacuje się, że co roku na terenie całego kraju gniazduje około 50 tys. par. Można zatem stwierdzić, że co piąty bocian jest z pochodzenia Polakiem1. Ptaki te spędzają jednak nad Wisłą tylko wiosenno-letnie miesiące. Przed nastaniem zimy natomiast migrują do tzw. „ciepłych krajów”. Co dokładnie oznacza to stwierdzenie? Dokąd odlatują bociany i gdzie znajdują się ich zimowiska?
Kiedy bociany odlatują do ciepłych krajów?
Bociany przylatują do Polski (i innych europejskich krajów) w celu zrodzenia i wychowania potomstwa. Tutaj bowiem znajdują się ich miejsca lęgowe. Młode ptaki zwykle stają się zdolne do opuszczenia gniazda w lipcu. Czasem proces ten przeciąga się jednak aż do początku września2.
Ptaki do odlotu zazwyczaj zaczynają przygotowywać się w sierpniu. Wówczas na polach i łąkach można zaobserwować tzw. sejmiki bocianie. W ich trakcie bociany gromadzą się w większych grupach złożonych z kilkudziesięciu okazów. Ptaki podczas trwających kilka dni sejmików żerują wspólnie. Uczą też swoje potomstwo szybowania przy wykorzystaniu płynących od nagrzanej ziemi prądów powietrznych. Nabycie tej umiejętności zwykle okazuje się kluczowe dla przetrwania młodych osobników. Rezygnacja z aktywnego lotu zawsze, gdy tylko jest to możliwe, pozwala im bowiem zaoszczędzić sporo energii podczas dwu- lub trzymiesięcznej wyprawy3.
W trakcie wędrówki bociany każdej doby pokonują od 200 do 250 kilometrów. Cała trasa ich podróży liczy natomiast od 10 tys. do 16 tys. kilometrów. Niestety, wiele ptaków nie przeżywa tak długiej wędrówki. Część z nich ginie z wyczerpania. Inne natomiast stają się ofiarami przypadkowych zderzeń z liniami energetycznymi albo polowań organizowanych na masową skalę, zwłaszcza w krajach arabskich4.
Gdzie odlatują bociany?
Jeszcze do XVIII wieku panowało powszechne przekonanie, że bociany prowadzą osiadły tryb życia. Brak możliwości ich zaobserwowania w okresie zimowym tłumaczono natomiast rzekomą tendencją ptaków do przesypiania chłodniejszych miesięcy w bagnach lub między skałami. Przeprowadzone w późniejszym czasie rzetelne badania naukowe pozwoliły jednak zadać kłam tym twierdzeniom. Na ich podstawie ustalono, że większość bocianów białych z Europy spędza zimę w Egipcie. Zimowiska niektórych osobników znajdują się też w Nigerii, Sudanie, Ugandzie, Kenii oraz RPA5.
Jak dokładnie wygląda trasa migracji bocianów białych ze Starego Kontynentu do Afryki? Wiadomo, że ptaki te wędrują tylko w ciągu dnia i zawsze nad lądem. Osobniki gniazdujące w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej zwykle obierają trasę omijającą Morze Śródziemne od wschodu przez Bosfor. Lecą one najpierw nad Rumunią, Bułgarią i Bałkanami. Następnie przecinają terytorium Turcji i wzdłuż wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego docierają do Afryki, mijając po drodze dolinę Jordanu, Półwysep Synajski oraz Morze Czerwone. Większa część ptaków pozostaje w dolinie Nilu przez kilka miesięcy. Inne wędrują dalej, aż do terenów Republiki Południowej Afryki6.
Dlaczego bociany migrują do Afryki?
Wiele osób uważa, że głównym powodem opuszczania miejsc lęgowych przez bociany jest panująca w zimie niska temperatura. Nie jest to jednak prawda. Ptaki te bowiem relatywnie dobrze znoszą zimno. Prawdziwy problem dla nich stanowi natomiast brak wystarczającej ilości pożywienia. Mróz i śnieg zwykle utrudniają im żerowanie, a część ich potencjalnych ofiar (np. dżdżownice, pędraki) w tym czasie jest niedostępna7.
Przy okazji warto napomknąć, że wbrew powszechnemu przekonaniu ulubionym przysmakiem bocianów białych wcale nie są żaby. Reprezentanci tego gatunku znacznie częściej żywią się rybami, niewielkimi gryzoniami albo łasicami i gronostajami8.
Na zachowanie ptaków ogromny wpływ mają też genetyczne uwarunkowania. Wydzielane pod koniec lata przez przysadkę mózgową hormony skłaniają bociany do podjęcia przygotowań do odlotu9. Jest to zgodne z zamysłem Stwórcy. Jak to bowiem czytamy w Biblii: Nawet bocian w przestworzach zna swoją porę, synogarlica, jaskółka i żuraw zachowują czas swego przylotu. Naród mój jednak nie zna Prawa Pańskiego (Jr 8, 7).
Czy wszystkie bociany odlatują na zimę?
Coroczne migracje są charakterystyczne dla bocianów. Jednak w praktyce nie wszyscy przedstawiciele tego gatunku przenoszą się na zimę do ciepłych krajów. Część z nich podejmuje próbę przetrwania chłodniejszych miesięcy w miejscu przyjścia na świat. Dotyczy to zwłaszcza osobników osłabionych i pochodzących z późnych lęgów. Takie ptaki zwykle żerują na lokalnych wysypiskach śmieci albo w miejscach wykładania resztek z ubojni. Niekiedy korzystają też z pomocy człowieka. Warto mieć jednak świadomość, że wsparcie ludzi w takiej sytuacji nie zawsze jest niezbędne. Fachową opieką można i powinno się otoczyć słabe, chore bądź poważnie zranione ptaki. Zdrowe okazy natomiast należy zostawić w spokoju. Próba złapania takich bocianów często kończy się przepędzeniem ich z miejsc, gdzie mogłyby bez większego trudu znaleźć samodzielnie pokarm. To zaś naraża je na śmierć głodową10.
Kiedy bociany wracają do miejsc lęgowych?
Wokół bocianów w Polsce i w Europie narosło wiele mitów i legend. Ptaki te powszechnie uznaje się za symbol szczęścia i płodności. Są one także zwiastunami nadchodzącej wiosny. Wspomniane przekonania w pewnym stopniu mają przełożenie na rzeczywistość. Pierwsze bociany pojawiają się bowiem w okolicach swoich gniazd w ostatniej dekadzie marca. Pozostałe osobniki przylatują natomiast w kwietniu i na początku maja. Co ciekawe, ich powrotna wędrówka jest znacznie krótsza. Trwa bowiem zazwyczaj kilka tygodni11.
Co jeszcze warto wiedzieć o bocianach?
Bociany fascynują miłośników przyrody nie tylko z uwagi na wędrowny tryb życia. Zadziwiająca jest też wielkość gniazd tych ptaków. Ich średnica może wynosić nawet dwa metry, a waga oscyluje na poziomie od 400 do nawet 1500 kg. Zdumiewa też fakt, że takie ciężkie gniazda są w stanie bez problemu utrzymać na drzewach, słupach i kominach i innych wysokich obiektach. Jak czytamy w Biblii: Tam ptactwo zakłada gniazda, na cyprysach są domy bocianów (Ps 104, 17).
Same bociany to również dość duże ptaki. Dojrzałe osobniki zwykle dorastają do mniej więcej 110 cm długości przy rozpiętości skrzydeł około 210 cm. Ważą one przeciętnie 4 kg12.
Długość życia bocianów jest zróżnicowana. Dzikie ptaki, którym udało się przetrwać pierwszą wędrówkę do Afryki, z reguły giną w wieku od 10 do 12 lat. Natomiast osobniki trzymane w niewoli są w stanie dożyć nawet 38 lat13.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Jaki jest największy dinozaur na świecie?
- Ile żyje patyczak, jak o nie dbać, co jedzą, ciekawostki
- Jakie są największe żółwie na świecie?
- Czy dinozaury żyły na zimnej Alasce?
- Krab w bursztynie – z morza do lasu?
Przypisy
1. A. Reszczyński, Bocian biały – ptak bardziej polski niż orzeł bielik, Infowet, 31.05.2024, https://www.infowet.pl/po_godzinach/219/bocian_bialy_ptak_bardziej_polski_niz_orzel_bielik,530.html [dostęp: 01.04.2025].
2. I. Szulim, Gdzie odlatują bociany? Nie każdy osobnik zimuje w Afryce, National Geographic, https://www.national-geographic.pl/przyroda/gdzie-odlatuja-bociany-lista-cieplych-krajow/ [dostęp: 01.04.2025].
3. K. Solecka, Kiedy bociany odlatują do ciepłych krajów? Gdzie zimują?, RMF. FM, 08.08.2022, https://www.rmf.fm/magazyn/news,50518,kiedy-bociany-odlatuja-do-cieplych-krajow-gdzie-zimuja.html [dostęp: 01.04.2025].
4. Kiedy i gdzie odlatują bociany?, Ekologia.pl, https://www.ekologia.pl/srodowisko/kiedy-i-gdzie-odlatuja-bociany/ [dostęp: 01.04.2025].
5. I. Szulim, Gdzie odlatują bociany? Nie każdy osobnik zimuje w Afryce, dz. cyt.
6. Z. Jakubiec, Trasy wędrówek Europa – Afryka, Bocianopedia.pl, http://www.bocianopedia.pl/bociany-i-bocki/bociani-rok-czyli-od-przylotu-do-sejmikow-i-dalekiej-podrozy/trasy-wedrowek-europa-afryka/169 [dostęp: 01.04.2025].
7. K. Solecka, Kiedy bociany odlatują do ciepłych krajów? Gdzie zimują?, dz. cyt.
8. I. Szulim, Gdzie odlatują bociany? Nie każdy osobnik zimuje w Afryce, dz. cyt.
9. K. Solecka, Kiedy bociany odlatują do ciepłych krajów? Gdzie zimują?, dz. cyt.
10. Zimowanie bocianów w Polsce, OTOP, https://otop.org.pl/ptasie-porady/bociany/zimujace-bociany/ [dostęp: 01.04.2025].
11. I. Szulim, Gdzie odlatują bociany? Nie każdy osobnik zimuje w Afryce, dz. cyt.
12. Tamże.
13. A. Reszczyński, Bocian biały – ptak bardziej polski niż orzeł bielik, dz. cyt.
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
