Gwiazdonos amerykański (Condylura cristata) to niewielki, półwodny kret. Zamieszkuje wilgotne, nisko położone tereny w północno-wschodniej części Ameryki Północnej. Jest jedynym współczesnym przedstawicielem plemienia Condylurini i rodzaju Condylura. Ten niewielki ssak osiąga wielkość porównywalną do chomika. Dysponuje niezwykłym narządem dotykowym, który posiada aż 25 tysięcy receptorów, zwanych organami Eimera. Pozwalają mu one z niezwykłą precyzją orientować się w otoczeniu.
Nos gwiazdonosa amrykańskiego, o średnicy około 1,5 cm, posiada 22 wyrostki, na których rozmieszczone są wspomniane wcześniej organy Eimera. Po raz pierwszy opisane zostały w 1872 roku przez niemieckiego zoologa Theodora Eimera. Co ważne występują one także u innych gatunków kretów. U żadnego z nich nie są jednak tak liczne ani wyspecjalizowane jak u gwiazdonosa. Ponieważ jest on praktycznie ślepy, przez długi czas sądzono, że jego nos służy do wykrywania aktywności elektrycznej ofiar. Badania wykazały, że główną rolą zarówno nosa, jak i uzębienia jest polowanie na drobne zwierzęta.
W artykule opublikowanym w czasopiśmie Nature gatunek został nazwany najszybciej jedzącym ssakiem. Potrzebuje zaledwie 120 milisekund (średnio 227 ms), aby zidentyfikować i zjeść ofiarę. Decyzja o tym, czy zdobycz nadaje się do spożycia, zapada w jego mózgu w zaledwie osiem milisekund – to granica możliwości neuronów.
Nie mniej fascynująca jest zdolność kreta do wąchania pod wodą. Zwierzę wypuszcza pęcherzyki powietrza na przedmioty, a następnie wdycha je, co pozwala na analizę zapachów.
Ekologia
Gwiazdonos amerykański preferuje wilgotne, nisko położone tereny, takie jak bagna czy podmokłe łąki, gdzie poluje na drobne bezkręgowce. Jego dieta obejmuje wodne owady – larwy jętek, chruścików, ważek, komarów czy much końskich – a także dżdżownice, pijawki, ślimaki, skorupiaki wodne oraz niewielkie płazy i ryby. Mimo upodobania do mokradeł zwierzę można spotkać również na suchych łąkach oddalonych od wody, a nawet na wysokościach sięgających 1676 m n.p.m. w Górach Smoczych. Kret jest doskonałym pływakiem i potrafi żerować na dnie strumieni i stawów.
Zwierzę kopie płytkie, powierzchniowe tunele, które często kończą się pod wodą. Ułatwia mu to polowanie. Jest aktywny zarówno w dzień, jak i w nocy – latem i zimą. Zaobserwowano go, jak tunelował przez śnieg i pływał w pokrytych lodem strumieniach. Jego zdolność do termoregulacji pozwala mu utrzymywać wysoką temperaturę ciała w różnych warunkach zewnętrznych.
Okres godowy przypada na późną zimę lub wczesną wiosnę. Młode przychodzą na świat wiosną lub wczesnym latem. Zazwyczaj samica rodzi jeden miot, liczący cztery lub pięć młodych. Zdarza się, że ma drugi, jeśli pierwszy nie przetrwa. Noworodki, mierzące około 5 cm i ważące zaledwie 1,5 g, rodzą się nagie. Ich oczy, uszy i charakterystyczna gwiazda nosa są zamknięte. Otwierają się i zaczynają funkcjonować dopiero po dwóch tygodniach. Młode stają się samodzielne po 30 dniach. Dojrzałość osiągają po 10 miesiącach.
Gwiazdonos musi uważać na licznych drapieżników, w tym ptaki drapieżne, takie jak myszołów rdzawosterny czy sowy. Polują na niego również ssaki – lisy, łasice, norki czy skunksy, a nawet większe ryby, na przykład szczupaki. Zagrożenie stanowią także koty domowe.
Zachowanie gwiazdonosa amerykańskiego
Mimo słabo rozwiniętych oczu gwiazdonos amerykański wyróżnia się wyjątkowym układem zmysłowym, umożliwiającym mu precyzyjne wykrywanie ofiar i orientację w środowisku. Kluczową rolę odgrywa gwiaździsty nos, który składa się z 22 wyrostków zakończonych organami Eimera. Podczas eksploracji otoczenia nos dotyka podłoża z niezwykłą szybkością – każde zetknięcie trwa zaledwie 20–30 milisekund. Badania wykazały, że zewnętrzne wyrostki reagują na najlżejsze bodźce dotykowe. Gdy wyczują potencjalne źródło pokarmu, nos szybko przesuwa się, by wyrostki środkowe (11. para wyrostków), mogły dokładniej zbadać interesujący obiekt.
Zdolności kreta do wyszukiwania pokarmu są imponujące. W ciągu sekundy może dotknąć od 10 do 15 różnych miejsc na ziemi. W ciągu zaledwie dwóch sekund potrafi zlokalizować i zjeść osiem ofiar. Przerwa między kolejnymi poszukiwaniami trwa średnio 227 milisekund. Zachowanie to zostało szczegółowo przeanalizowane za pomocą szybkich kamer, które wykazały, że zwierzę za każdym razem wykorzystuje wyrostki środkowe do szczegółowego badania jedzenia. Podobieństwo tego procesu do ruchu ludzkich oczu, które skupiają się na detalach w polu widzenia, podkreśla wyjątkowość gwiazdonosa.
Jednym z najbardziej zaskakujących odkryć dotyczących gatunku jest jego zdolność do węszenia pod wodą – umiejętność, która wcześniej była uznawana za niemożliwą u ssaków. Kret wydmuchuje drobne pęcherzyki powietrza (o średnicy 0,06–0,1 mm) na obiekty, a następnie wciąga je z powrotem. Pozwala to molekułom zapachowym trafić do receptorów węchowych. Proces ten odbywa się z niezwykłą szybkością – od 8 do 12 pęcherzyków na sekundę. Umożliwia on zwierzęciu lokalizowanie pożywienia nawet pod wodą.
W 1993 roku Edwin Gould i jego współpracownicy stwierdzili, że wyrostki gwiazdonosa mogą działać jako elektroreceptory, pozwalając na wykrywanie pól elektrycznych generowanych przez ofiary. Eksperymenty wykazały, że kret preferuje sztuczne „robaki” emitujące pola elektryczne, co mogłoby wspierać tę hipotezę. Mechanizm ten nie został potwierdzony na poziomie fizjologicznym i pozostaje przedmiotem debaty. Obecnie najpowszechniej akceptowaną teorią jest ta zaproponowana przez Kennetha Catania, zgodnie z którą wyrostki pełnią wyłącznie funkcję dotykową, a nie elektrorecepcyjną.
Systematyka
Gwiazdonos amerykański to gatunek opisany po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza w jego fundamentalnym dziele Systema Naturae. W pierwotnej klasyfikacji szwedzki przyrodnik nadał mu nazwę Sorex cristatus. Na miejsce typowe wskazał Pensylwanię. Współczesna nazwa Condylura cristata została przypisana do gatunku po jego zaklasyfikowaniu do rodzaju Condylura, który utworzony został w 1811 roku przez niemieckiego zoologa Johanna Illigera.
Gwiazdonos amerykański jest jedynym żyjącym przedstawicielem plemienia gwiazdonosów (Condylurini), którego formalny opis stworzył Theodore Gill w 1875 roku. Obecnie wyróżnia się dwa podgatunki tego gatunku:
- C. cristata cristata
- C. cristata nigra
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Czapla nadobna
- Biegus morski
- Wirus RSV – wszystko co powinniśmy o nim wiedzieć
- Grzyby, które potrafią przejąć kontrolę nad życiem całego organizmu
- O tym, jak technologia z pomocą nauki wpływa na nasz świat
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Star-nosed_mole [dostęp: 18.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: User: US National Parks Service. Licencja: Domena Publiczna.
