Gnu pręgowane (Connochaetes taurinus) to jedna z dwóch istniejących obecnie odmian gnu i jednocześnie jedna z największych antylop Afryki. Należy do rodziny wołowatych (Bovidae). Jest blisko spokrewniona z gnu brunatnym. Wyróżnia się pięć podgatunków gnu pręgowanego. Charakterystyczna, mocno umięśniona sylwetka nadaje zwierzęciu masywny wygląd. Cielęta zaraz po narodzinach przybierają rudawe umaszczenie. Po dwóch miesiącach zaczynają przypominać dorosłe osobniki. Przyjmują odcienie od stalowoszarego i niebieskoszarego po jasnoszary lub szarobrązowy. Zarówno samce, jak i samice mają duże, zakrzywione rogi.
Gnu pręgowane to roślinożerca preferujący krótkie trawy. Żyje w stadach poruszających się w luźnych grupach. Jest szybkim biegaczem i niezwykle czujnym zwierzęciem. Okres godowy przypada na koniec pory deszczowej. Ciąża trwa około 8,5 miesiąca. Samica rodzi jedno młode. Cielę pozostaje przy matce przez osiem miesięcy, po czym dołącza do młodocianego stada. Gnu pręgowane zamieszkuje sawanny Afryki Południowej i Wschodniej. Preferuje równiny porośnięte krótką trawą na obrzeżach akacjowych zarośli. Trzy populacje tych antylop podejmują spektakularne wędrówki sezonowe. Swój szlak dostosowują do cyklu opadów i wzrostu roślinności. Zapewnia im to dostęp do bogatego w składniki odżywcze pokarmu, niezbędnego do laktacji i wzrostu cieląt.
Naturalny zasięg występowania gnu pręgowanego obejmuje Angolę, Botswanę, Eswatini, Kenię, Mozambik, Namibię, Republikę Południowej Afryki, Tanzanię, Zambię i Zimbabwe. Gatunek wymarł w Malawi, ale udało się go skutecznie reintrodukować w Namibii. Na południu jego zasięg ogranicza rzeka Oranje, a na zachodzie jezioro Wiktorii i masyw Mount Kenya. Gnu pręgowane jest szeroko rozpowszechnione i często wprowadzane do prywatnych rezerwatów oraz parków przyrody. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje gatunek jako najmniejszej troski. Jego populacja, szacowana na około 1,5 miliona osobników, utrzymuje stabilny trend.
Taksonomia
Gnu pręgowane zostało po raz pierwszy opisane w 1823 roku przez angielskiego przyrodnika Williama Johna Burchella. Nadał on zwierzęciu nazwę naukową Connochaetes taurinus. Gatunek należy do rodzaju Connochaetes, który obejmuje również gnu brunatne (C. gnou). Zaliczany jest do rodziny wołowatych (Bovidae), w skład której wchodzą przeżuwacze o parzystokopytnych kończynach. Nazwa rodzajowa Connochaetes pochodzi z języka greckiego. Łączy słowa kónnos („broda”) i khaítē („bujne włosy” lub „grzywa”). Z kolei nazwa gatunkowa taurinus wywodzi się od greckiego tauros oznaczającego byka lub woła. Powszechnie używana nazwa „gnu pręgowane” nawiązuje do charakterystycznego, srebrzysto-niebieskiego połysku sierści. Określenie „gnu” pochodzi od nazwy tych zwierząt nadanej przez rdzennych pasterzy z południowo-zachodniej Afryki – lud Khoikhoi.
Choć obecnie gnu pręgowane i gnu brunatne są klasyfikowane w tym samym rodzaju, w przeszłości pierwsze z tych zwierząt było umieszczane w odrębnym rodzaju Gorgon. Badania mitotycznych chromosomów oraz mitochondrialnego DNA wykazały jednak bliskie pokrewieństwo tych dwóch gatunków.
Podgatunki
Gnu pręgowane (Connochaetes taurinus) obejmuje pięć uznanych podgatunków:
- C. t. taurinus (Burchell, 1823) – gnu przylądkowe. Występuje w południowej Afryce. Antylopę spotkać można od Namibii i Republiki Południowej Afryki, przez północ regionu Oranje w Mozambiku, aż po południowo-zachodnią Zambię i południową Angolę.
- C. t. johnstoni (Sclater, 1896) – gnu tanzańskie. Zamieszkuje tereny na północ od rzeki Zambezi, aż do wschodnio-centralnej Tanzanii. W Malawi gatunek ten wymarł.
- C. t. albojubatus (Thomas, 1912) – gnu białobrode. Występuje w dolinie Gregory Rift oraz od północnej Tanzanii po środkową Kenię.
- C. t. mearnsi (Heller, 1913) – gnu kraterowe. Jego zasięg obejmuje północną Tanzanię i południową Kenię. Rozciąga się na zachód od doliny Gregory Rift, aż do zatoki Speke nad jeziorem Wiktorii.
- C. t. cooksoni (Blaine, 1914) – gnu zambijskie. Jest endemitem doliny Luangwa w Zambii. Czasami wędruje na wyżynne obszary środkowego Malawi.
Dodatkowo unikalny wygląd populacji zachodniej, rozciągającej się od Kalahari po centralną Zambię, sugeruje możliwość wyodrębnienia jeszcze jednego podgatunku – C. t. mattosi (Blaine, 1825), który mógłby zostać uznany za odrębny od C. t. taurinus.
Hybrydyzacja
Gnu pręgowane może krzyżować się z gnu brunatnym. W warunkach naturalnych do hybrydyzacji dochodzi rzadko. Oba gatunki mają bowiem odmienne preferencje siedliskowe i zachowania społeczne. Gdy zwierzęta zostają zamknięte na tym samym, ograniczonym obszarze, krzyżówki mogą się jednak pojawiać. Ich potomstwo zazwyczaj jest płodne.
Badania przeprowadzone w rezerwacie przyrody Spioenkop Dam w Republice Południowej Afryki wykazały, że hybrydy często cierpią na wrodzone deformacje, które obejmują anomalie zębów, rogów oraz dodatkowe kości Worma w czaszce. Inne analizy wskazują, że mieszane osobniki mogą być większe od rodziców. Stwierdzono również poważne deformacje struktur ucha wewnętrznego (bulla auditiva) oraz przypadki zrośnięcia kości promieniowej i łokciowej. Może to wpływać na ich ruchliwość i zdolność przetrwania w naturze.
Gnu pręgowane – opis
Gnu pręgowane wykazuje dymorfizm płciowy. Samce są większe i ciemniejsze od samic. Długość ciała (bez ogona) wynosi od 170 do 250 cm. Wysokość w kłębie waha się między 115 a 151 cm. Masa ciała samców wynosi od 170 do 410 kg. Samice ważą od 140 do 260 kg. Zwierzęta mają długie, czarne ogony, mierzące od 60 do 100 cm. Wszystkie cechy morfologiczne, w tym wzory umaszczenia, są symetryczne po obu stronach ciała. Średnia długość życia gnu pręgowanego w niewoli wynosi 20 lat. Najstarszy znany osobnik dożył 24,3 roku. Przewidywana długość życia na wolności pozostaje przedmiotem dyskusji.
Gnu pręgowane porusza się niezwykle sprawnie. Jego mięśnie lokomocyjne należą do najbardziej wydajnych pod względem przekształcania energii w pracę mechaniczną. Aż 62,6% dostarczanej energii jest wykorzystywane do poruszania się. Reszta rozprasza się w postaci ciepła. Zwierzę potrafi pokonać dystans do 80 km w ciągu pięciu dni bez dostępu do wody, nawet przy temperaturach sięgających 38°C.
Umaszczenie
Gnu pręgowane to krępa, masywna antylopa o szerokich barkach i wyraźnie umięśnionym przodzie ciała. Młode mają rudobrązowe umaszczenie, ale już po dwóch miesiącach zaczynają przybierać barwy dorosłych osobników. Ich sierść może mieć odcień od szarego, niebieskoszarego lub jasnoszarego, po szarobrązowy. Grzbiet i boki są nieco jaśniejsze niż spód ciała. Na bokach między szyją a tylną częścią klatki piersiowej widoczne są ciemnobrązowe, pionowe pasy. Grzywa, zarówno u samców, jak i samic, jest długa, sztywna, gęsta i smoliście czarna – podobnie jak ogon i pysk. Gnu pręgowane posiada także gruczoły zapachowe na przednich kończynach, które wydzielają przejrzysty oleisty płyn. U samców są one większe niż u samic.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Hurtnica pospolita – hurtnica zwyczajna – hurtnica czarna
- Guziec zwyczajny
- Dwa rodzaje kreacjonizmu
- Grawitacja – jak działa i jakie ma znaczenie?
- Skąd węgiel krótko po Wielkim Wybuchu?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Blue_wildebeest [dostęp: 31.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Muhammad Mahdi Karim. Licencja: GDFL 1.2.