Czyż złotawy (Spinus tristis) to niewielki ptak z rodziny łuszczaków. Zasiedla obszary Ameryki Północnej. Jego migracyjne zwyczaje sprawiają, że w sezonie lęgowym spotykany jest od środkowej Alberty po Karolinę Północną. Zimą przemieszcza się od południowych granic Kanady aż po Meksyk.
To jedyny przedstawiciel swojej podrodziny, który przechodzi pełne pierzenie. Jego ubarwienie odznacza się wyraźnym dymorfizmem płciowym. Samce latem przyciągają uwagę intensywnie żółtym kolorem, który zimą zmienia się na oliwkowy. Samice pozostają w odcieniach żółtobrązowych przez cały rok, z nieco jaśniejszymi barwami w okresie letnim. Jaskrawe kolory samców to element strategii godowej, która ma na celu zwrócenie uwagi ewentualnej partnerki.
Czyż złotawy to typowy ziarnojad. Stożkowaty dziób pozwala mu sprawne wydobywać ziarna z roślin. Dzięki zwinnym nogom jest w stanie przytrzymywać się łodyg podczas żerowania. Ptaki są społeczne. Gromadzą się w duże stadach zarówno podczas migracji, jak i żerowania. Agresywne zachowania występują u nich sporadycznie, głównie w trakcie budowy gniazd. Szybko ustępują.
Sezon lęgowy gatunku rozpoczyna się późno – dopiero w lipcu. Wiąże się to z dostępnością pokarmu. Ptaki są zazwyczaj monogamiczne. Wychowują jedno pokolenie piskląt rocznie.
Działalność człowieka okazuje się korzystna dla tego gatunku. Ptaki często odwiedzają tereny zamieszkałe przez ludzi. Chętnie korzystają z karmników, które zwiększają ich szanse na przeżycie. Dodatkowo wylesianie tworzy otwarte przestrzenie łąkowe, a są to preferowane środowiska gatunku. Czyż złotawy cieszy się stabilną populacją, pozostając jednym z częściej spotykanych ptaków na kontynencie.
Taksonomia
Czyż złotawy po raz pierwszy został opisany w przełomowym dziele Carla Linneusza, Systema Naturae z 1758 roku. Zaklasyfikowano go do rodzaju Fringilla. Później ptaka przeniesiono do rodzaju Spinus. W 1976 roku Spinus został włączony jako podrodzaj do Carduelis. Nowsze badania przywróciły mu status odrębnego rodzaju. Najbliższymi krewnymi czyża złotawego są: czyż mały (S. psaltria) i wspaniały (S. lawrencei). Nazwa rodzaju Carduelis pochodzi od łacińskiego słowa carduus i oznacza oset. Epitet gatunkowy tristis w języku łacińskim znaczy „smutny”.
Wyróżnia się cztery podgatunki czyża złotawego. Różnią się one między sobą ubarwieniem, wielkością i zasięgiem występowania.
- S. t. tristis: Najczęściej spotykany podgatunek. W okresie letnim zamieszkuje południową Kanadę, Kolorado oraz wschodnie stany USA. Zimą jego zasięg rozciąga się od południowej Kanady po Florydę i środkowy Meksyk.
- S. t. pallidus: Cechuje się jaśniejszym ubarwieniem, wyraźniejszymi białymi akcentami na ciele i większym czarnym czepcem u samców. Jest nieco większy od S. t. tristis. W lecie spotkać go można od Kolumbii Brytyjskiej po zachodni Ontario, a także na południe do Kolorado i na zachód do Oregonu. Zimą zamieszkuje południową Kanadę, północną Kalifornię oraz Meksyk.
- S. t. jewetti: Najmniejszy i najciemniej ubarwiony podgatunek. Spotykany jest na wybrzeżach Kaskadów – od południowej Kolumbii Brytyjskiej po środkową Kalifornię. Jego zasięg częściowo nakłada się na obszar występowania S. t. pallidus.
- S. t. salicamans: Letni zasięg tego podgatunku obejmuje zachodnią część pasma Sierra Nevada, a zimowy – środkową i południową część Półwyspu Kalifornijskiego, pustynię Mojave oraz pustynię Kolorado. Zimą upierzenie obu płci jest brązowe. Latem samce mają mniejsze czarne czepce niż inne podgatunki.
Opis czyża złotawego
Czyż złotawy to niewielki ptak o długości ciała wynoszącej 11–14 cm i rozpiętości skrzydeł 19–22 cm. Masa ciała mieści się w przedziale 11–20 g. Mały stożkowaty dziób, doskonale przystosowany jest do wyjmowania nasion z główek roślin takich jak osty czy słoneczniki. Wiosną dziób zmienia kolor z różowego na jaskrawo pomarańczowy.
Ptak ten to jedyny przedstawiciel łuszczaków, który pierzy się dwukrotnie w ciągu roku – na wiosnę i jesienią. Podczas jesiennego pierzenia wymienia wszystkie pióra. Wiosną natomiast nietknięte pozostają pióra skrzydeł i ogona. Po wiosennym pierzeniu u samców pojawia się intensywne, cytrynowożółte upierzenie z czarną czapeczką na głowie i białym kuperkiem widocznym w locie. Samice pozostają brązowe, z jaśniejszym spodem i żółtawą plamą na piersi. Po jesiennym pierzeniu oba ptaki przybierają stonowane kolory – oliwkowobrązowe na grzbiecie i jasnobeżowe na spodzie, z niemal identycznym ubarwieniem. Samce zachowują jednak żółte plamy na ramionach.
Młode szczygły mają matowobrązowy grzbiet, żółtawy spód oraz czarne skrzydła i ogon z kremowymi, a nie białymi, oznaczeniami. Ich upierzenie jest takie samo u samców, jak i samic.
Śpiew czyża złotawego to seria melodyjnych treli i ćwierków, często z długą nutą. W locie ptaki wydają charakterystyczne dźwięki, które można zapisać jako per-chic-o-ree. Samice w okresie inkubacji wabią powracających partnerów miękkim, powtarzającym się tee-tee-tee-tee. Młode tuż przed opuszczeniem gniazda zaczynają używać dźwięku chick-kee lub chick-wee. Posługują się nim aż do całkowitego usamodzielnienia.
Dorosłe osobniki stosują dwa typy dźwięków obronnych. Jeden, łagodny, przyciąga inne czyże, aby wspólnie odwrócić uwagę drapieżnika. Drugi, bearbee, służy do uciszenia piskląt i nakłaniania ich do przybierania mniej widocznych pozycji w gnieździe.
Zasięg występowania
Czyż złotawy preferuje otwarte tereny, gdzie rosną chwasty. Na swoje siedliska wybiera pola, łąki, nadrzeczne równiny zalewowe, a także przydroża, sady i ogrody. Można go również spotkać w luźno zalesionych obszarach liściastych oraz na terenach wtórnego zalesienia.
Ptaki rozmnażają się latem na rozległym obszarze Ameryki Północnej, od wybrzeża do wybrzeża. Ich zasięg rozciąga się od kanadyjskiego Saskatchewan na północy po Karolinę Północną na wschodzie i północną Kalifornię na zachodzie.
Gatunek jest krótkodystansowym migrantem. Przemieszcza się na południe w odpowiedzi na spadki temperatur i zmniejszoną dostępność pożywienia. Według ornitologa Marca Parnella migracje rozpoczynają się, gdy temperatura minimalna zbliża się do punktu zamarzania. Szczygły wędrują w zwartych stadach, przemieszczając się w charakterystyczny, falujący sposób.
Zimą ich zasięg obejmuje południową Kanadę oraz większość Stanów Zjednoczonych. Spotkać je można aż po północne regiony Meksyku. Na północy często zbliżają się do karmników, jeśli tylko są dostępne. Na południu pozostają na polach i równinach zalewowych, które stanowią ich letnie siedliska.
W XIX wieku podejmowano próby wprowadzenia czyża złotawego na Bermudy, a w 1938 roku również na Tahiti. Jednak w obu przypadkach ptakom nie udało się przystosować do nowych warunków. Uniemożliwiło to ich stałe osiedlenie w tych miejscach.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Cyraneczka (zwyczajna) – cyraneczka
- Kleń
- Wirus RSV – wszystko co powinniśmy o nim wiedzieć
- Grzyby, które potrafią przejąć kontrolę nad życiem całego organizmu
- O tym, jak technologia z pomocą nauki wpływa na nasz świat
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/American_goldfinch [dostęp: 13.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Rodney Campbell. Licencja: CC BY 2.0.