Brzegówka (zwyczajna), czyli jaskółka brzegówka (Riparia riparia) to wędrowny ptak z rzędu wróblowych (Passeriformes). Należy do rodziny jaskółkowatych (Hirundinidae). W okresie letnim występuje na rozległym obszarze niemal całej strefy holarktycznej. Spotkać go można od Europy, przez Azję aż po Ocean Spokojny. Zasiedla również tereny Ameryki Północnej. Zimuje w Afryce Wschodniej i Południowej, a także Azji Południowej i Ameryce Południowej.
Taksonomia
Brzegówka została po raz pierwszy opisana przez Karola Linneusza w 1758 roku w dziesiątym wydaniu Systema Naturae. Pierwotnie nadano jej nazwę Hirundo riparia. Opis gatunku był zwięzły: „H[irundo] cinerea, gula abdomineque albis” („popielata jaskółka z białym gardłem i brzuchem”). Lokalizację typową określono ogólnie jako Europa. Później sprecyzowano ją do ojczyzny Linneusza, Szwecji. Nazwa gatunkowa riparia oznacza „z brzegu rzeki”. Wywodzi się z łacińskiego słowa ripa – „brzeg rzeki”.
Podgatunki brzegówki
Rozróżnia się trzy lub cztery słabo zdefiniowane podgatunki:
- R. r. riparia (syn. R. r. dolgushini, R. r. innominata, R. r. kolymensis). Gniazduje w Europie, zachodniej Azji i Ameryce Północnej. Zimuje w Afryce i Ameryce Południowej.
- R. r. taczanowskii – prawdopodobnie nieodróżnialny od R. r. ijimae i często z nią utożsamiany. Gniazduje we wschodniej Azji kontynentalnej. Zimuje w południowej Azji.
- R. r. ijimae – gniazduje na Sachalinie, Kurylach i w Japonii. Zimuje w południowo-wschodniej Azji.
- R. r. shelleyi (syn. R. r. eilata) – nieco mniejszy i jaśniejszy od R. r. riparia. Gniazduje w Egipcie. Migruje przez południowy Izrael. Obszar zimowania nie został jednoznacznie określony, choć przypuszczalnie znajduje się w Afryce.
Pokrewne gatunki
Brzegówka azjatycka (Riparia diluta), występująca w północnych Indiach i południowo-wschodnich Chinach, była niegdyś uznawana za podgatunek brzegówki. Jest jednak mniejsza, ma jaśniejsze szaro-brązowe upierzenie i mniej wyraźny pasek na piersi. Zimuje w Pakistanie, południowych Indiach i na Sri Lance.
Opis
Brzegówka ma brązowy grzbiet, biały spód ciała i wąski brązowy pas na piersi. Dziób jest czarny, a nogi brązowe. Młode ptaki mają rdzawo zabarwione końcówki pokryw skrzydeł oraz brzegi lotek drugorzędowych.
Brązowy grzbiet, pas na piersi w tym samym kolorze, białe gardło, niewielkie rozmiary i szybki, rwany lot odróżniają brzegówkę od innych podobnych jaskółek, takich jak oknówka zwyczajna (Delichon urbicum), jaskółka rdzawobrzucha (Petrochelidon pyrrhonota) czy jaskółka drzewna (Tachycineta bicolor). Bardziej podobne do niej są pozostałe gatunki z rodzaju Riparia. Brzegówka występuje jednak w ich sąsiedztwie głównie na zimowiskach. W Azji Środkowej obszary lęgowe brzegówki częściowo pokrywają się z brzegówką azjatycką (Riparia diluta). Oba gatunki mogą współdzielić kolonie bez krzyżowania się. Jaskółka białoskrzydła (Neophedina cincta) z Afryki Subsaharyjskiej ma podobne ubarwienie. Jest jednak znacznie większa i waży niemal dwukrotnie więcej.
Wymiary brzegówki:
- Długość ciała: 12–13 cm
- Rozpiętość skrzydeł: 26,5–29 cm
- Waga: 11–16 g (do 19,5 g przed migracją)
Głos
Śpiew brzegówki to ciągły, chropowaty trel, słyszalny w trakcie lotu. Po osiedleniu w noclegowisku zmienia się w spokojniejszy, „rozmowny” ton. Gdy w pobliżu pojawia się drapieżnik, taki jak np. sokół czy wrona ptaki wydają ostre alarmowe dźwięki, organizując wspólną obronę.
Ekologia
Karol Linneusz już w XVIII wieku zwrócił uwagę na zwyczaje lęgowe brzegówki, pisząc: Habitat in Europae collibus arenosis abruptis, foramine serpentino („żyje w Europie, w krętych norach na stromych, piaszczystych wzgórzach”). Obecnie wiadomo, że ptaki szczególnie preferują less jako rodzaj podłoża do budowy gniazd. Gatunek przez cały rok przebywa w pobliżu większych zbiorników wodnych, takich jak rzeki, jeziora czy oceany.
Sezon lęgowy
W Wielkiej Brytanii brzegówki są pierwszymi przedstawicielami swojej rodziny, które powracają na tereny lęgowe. Pojawiają się już w połowie marca, około tygodnia lub dwóch przed dymówką. Do północnego Ohio licznie przybywają do połowy kwietnia. Obecnie ma to miejsce około 10 dni wcześniej niż sto lat temu. Początkowo pojedyncze ptaki przeszukują okolice większych zbiorników wodnych w poszukiwaniu owadów. Później dołączają do innych gatunków jaskółek. Na tereny gniazdowe wracają dopiero po pewnym czasie, w zależności od pogody. Brzegówki opuszczają północne tereny lęgowe stosunkowo wcześnie. Pod koniec września większość ptaków znika z obszarów gniazdowania.
Gniazdowanie i dieta
Brzegówki podczas lęgów są gatunkiem społecznym. W zależności od dostępnego miejsca, w jednej lokalizacji gniazduje od kilkunastu do nawet kilkuset par. Ptaki budują gniazda na końcu tuneli wygrzebanych w piasku lub żwirze. Mogą one mieć długość od kilku centymetrów do 3–4 metrów. Gniazda wyściełane są słomą i piórami, dlatego też szybko stają się siedliskiem pasożytów. Samice składają cztery lub pięć białych jaj w połowie, lub pod koniec maja. Większość populacji wyprowadza drugi lęg później. Wyjątek stanowią najbardziej północne stanowiska.
Pokarm brzegówek stanowią małe owady, głównie meszki i muchówki, których larwy rozwijają się w wodzie.
Status ochronny
Brzegówka globalnie uznawana została za gatunek najmniejszej troski według IUCN. Jej liczebność wykazuje jednak tendencję spadkową. Lokalnie i regionalnie podlega ochronie ze względu na zagrożenia wynikające z utraty siedlisk i ich fragmentacji. W Kanadzie została wpisana na listę gatunków zagrożonych w ramach federalnej Species at Risk Act (SARA), z powodu utraty 98% populacji w ciągu ostatnich 40 lat. W Kalifornii, gdzie występuje w Dolinie Sacramento oraz w dwóch nadbrzeżnych lokalizacjach – Año Nuevo State Park i Fort Funston – również jest uznawana za gatunek zagrożony.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Oribi smukłonogi
- Niepylak apollo
- Wirus RSV – wszystko co powinniśmy o nim wiedzieć
- Grzyby, które potrafią przejąć kontrolę nad życiem całego organizmu
- O tym, jak technologia z pomocą nauki wpływa na nasz świat
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Sand_martin [dostęp: 06.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Frank Vassen. Licencja: CC BY 2.0.