Matamata

Matamata (Chelus fimbriata) jest gatunkiem żółwia słodkowodnego zaliczanego do rodziny matamatowatych (Chelidae). Reprezentuje rodzaj Chelus. Zasięg występowania gada rozciąga się głównie na północne tereny Ameryki Południowej. Najczęściej można go spotkać w dorzeczach Amazonki oraz Mahury – rzeki przepływającej przez Gujanę Francuską. 

Niegdyś uważano też, że żółw matamata zamieszkuje dorzecza Orinoko, Essequibo i Rio Negro. Jednak w 2020 roku przeprowadzono szczegółowe badania, na mocy których uznano występujące we wspomnianych rejonach żółwie za przedstawicieli osobnego gatunku – Chelus orinocensis. Gady te wraz z żółwiami matamata zaliczają się do rodzaju Chelus.

Taksonomia

Matamata została po raz pierwszy opisana przez badaczy z Europy w 1741 roku. Jej charakterystykę stworzył wówczas francuski przyrodnik Pierre Barrère. W 1765 roku hiszpański zoolog Fermín Zanón Cervera określił przedstawicieli omawianego gatunku terminem Testudo terrestris. To samo miano używano jednak wówczas  w stosunku do żółwia greckiego, co wprowadziło pewne zamieszanie w nomenklaturze gatunku. W 1783 roku niemiecki przyrodnik Johann Gottlob Schneider nazwał matamatę Testudo fimbriata, a w 1805 roku badaniami gatunku zajął się francuski zoolog André Marie Constant Duméril. On też określił badanego gada mianem Chelys fimbriata. Na przestrzeni całego XIX wieku łacińską nazwę matamaty zmieniano aż 15 razy. Ostatecznie w 1963 roku Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej oficjalnie zatwierdziła nazwę Chelys fimbriata, która obowiązuje do dnia dzisiejszego.

W 1995 roku stwierdzono występowanie istotnych różnic w budowie ciała między osobnikami żyjącymi w dorzeczu Amazonki i Orinoko. Szczegółowe badania tych kwestii trwały 5 lat. Ostatecznie przedstawicieli obu populacji uznano za reprezentantów osobnych gatunków. Żółwie z dorzecza Orinoko zaklasyfikowano jako Chelus orinocensis. Do gadów z dorzecza Amazonki stosuje się natomiast dotychczasową nazwę Chelus fimbriatus.

Anatomia i morfologia

Matamata jest żółwiem o dość dużych rozmiarach ciała. Dorosłe osobniki osiągają wagę ciała nawet do 21 kg, a ich pancerz zwany karapaksem może mieć maksymalnie około 95 cm długości. Dzięki wąskiemu i pozbawionemu zawiasów plastronowi (dolnej części pancerza) zwierzę doskonale wtapia się w otoczenie. Na pierwszy rzut oka przypomina ono kawałek kory.

Matamatę wyróżnia przede wszystkim spłaszczona głowa o charakterystycznym, trójkątnym kształcie oraz zlokalizowanym na długim pysku kolcu. Skórę głowy pokrywają liczne guzki oraz fałdy. W okolicach szczęki żółwia widnieje siedem brodawek. U dorosłych osobników głowa, szyja, ogon i kończyny są szarobrązowe. Szyja żółwia zazwyczaj  osiąga większy rozmiar niż jego kręgi grzbietowe. Po jej bokach  można zauważyć charakterystyczne fałdy skórne.

Siedlisko

Matamata zasiedla przede wszystkim rzeki i strumienie o niezbyt wartkim nurcie. Można ją też często spotkać w stojących zbiornikach wodnych, a także w okolicach bagien i mokradeł. Zasięg naturalnego występowania żółwia rozciąga się na tereny północnej Boliwii, wschodniego Peru, wschodniego Ekwadoru, południowo-wschodniej Kolumbii, wschodniej Gujany Francuskiej oraz północnej i środkowej Brazylii. Matamata jako żółw wodny potrafi doskonale pływać. Mimo to preferuje przede wszystkim strefy przybrzeżne. Zwykle przemieszcza się w płytkich wodach, z których może relatywnie szybko wynurzyć łeb, aby zaczerpnąć powietrza.

Zachowanie

Pancerz matamaty wygląda jak kawałek drzewnej kory. Głowa natomiast do złudzenia przypomina opadłe liście. To pozwala żółwiowi na skuteczne ukrywanie się wśród roślinności wodnej. Pozostające przez dłuższy czas bez ruchu osobniki świetnie wtapiają się w otoczenie. To zapewnia im nie tylko doskonałą ochronę przed drapieżnikami, ale także ułatwia zdobywanie pokarmu. W trakcie polowania gad najczęściej czeka cierpliwie na zbliżenie się potencjalnej ofiary. W odpowiednim momencie błyskawicznie wysuwa głowę i otwiera pysk, zasysając swoją zdobycz do środka. Żółw połyka pożywienie w całości, uprzednio usuwając wodę z otworu gębowego.

Rozmnażanie

W trakcie okresu godowego samce matamaty w celu przypodobania się potencjalnym partnerkom zachowują się w określony sposób. Najpierw wysuwają głowy z otwartymi pyskami w stronę samic i wyciągają kończyny do przodu. Później poruszają bocznymi fałdami na głowie. Osobniki płci żeńskiej zazwyczaj składają jaja w okresie od października. Jednorazowo każda samica jest w stanie złożyć maksymalnie 28 jaj. Każde z nich ma średnicę około 35 mm.

Dieta

Matamata zalicza się do drapieżników. W skład jej diety wchodzą przede wszystkim wodne bezkręgowce (np. robaki, małże), a także ryby, które są przysmakiem żółwia. Niektóre osobniki polują też na małe ssaki, ptaki oraz płazy znajdujące się w wodzie. W praktyce jednak bardzo rzadko dochodzi do takiej sytuacji.

Gady wykazują się wzmożoną aktywnością głównie w porze nocnej. Z reguły żerują w mętnych wodach o słabej widoczności. Matamaty mają doskonale rozwinięte zmysły wzroku oraz dotyku. Niezwykle czułe fałdy skórne na szyi umożliwiają im sprawne zlokalizowanie potencjalnej ofiary.

Matamaty przy chwytaniu ofiary najpierw przepędzają ją na płytsze wody, a później machają przednimi kończynami w celu uniemożliwienia im ucieczki. W odpowiednim momencie zasysają wodę wraz z ofiarą.

W niewoli

Matamaty są dość często sprzedawane jako egzotyczne zwierzęta. Mimo wysokiej ceny cieszą się dużą popularnością wśród nabywców. Hodowcy cenią je głównie za unikalny wygląd oraz relatywnie niewielkie wymagania życiowe. Choć żółwie te wyróżniają się sporymi rozmiarami ciała, większość czasu spędzają nieruchomo w jednym miejscu. To sprawia, że nie potrzebują zbyt dużych zbiorników wodnych do życia.

Trzymane w niewoli matamaty najlepiej jest umieścić w zbiorniku o ciepłej i kwaśnej wodzie wyróżniającej się wysoką zawartością garbników, która powinna przez cały rok pozostawać na stabilnym poziomie. Wodę, w której żyją żółwie, należy też systematycznie poddawać procesom filtracyjnym.

 David Fogel, ekspert w hodowli matamat, zaobserwował, że trzymane przez niego osobniki wyróżniają się inteligencją. Jeden z jego żółwi przyswoił sobie nawyk pozostawania w pobliżu dyszy natryskowej podczas karmienia. To umożliwiło mu sprawne łapanie pływającego w wodzie pokarmu.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Jesiotr rosyjski – jesiotr wschodni
• Irbis śnieżny – irbis – pantera śnieżna – śnieżny leopard – uncja
• O tym, jak technologia z pomocą nauki wpływa na nasz świat
• Czym jest czarna dziura?
• Czy Ewangelie są pełne sprzeczności?

Źródło

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Mata_mata [dostęp: 18.10.2024]

© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: J. Patrick Fischer. Licencja: CC BY-SA 3.0.