Aardonyx celestae

Aardonyx celestae lub, jak przyjęto w powszechnej terminologii, Aardonyx to jeden z najdawniejszych dinozaurów, należący do grupy anchizaurów, będących z kolei kladem zauropodomorfów. Zaliczał się do strunowców, czyli zwierząt dwubocznie symetrycznych, a jego skamielinę odkryto w dolnych pokładach formacji Elliot na terenie Południowej Afryki. Ten ogromny gad, zwany również niekiedy prozauropodem, był jednym z najwcześniejszych zauropodomorfów – podrzędu dinozaurów gadziomiedniczych (budowa ich miednic przypominała tę u gadów żyjących obecnie), żywiących się pokarmem w stu procentach roślinnym, mogących poszczycić się mianem bycia jednymi z największych zwierząt występujących na Ziemi¹.

Aardonyx, prehistoryczny gad o dość łagodnym usposobieniu, charakteryzował się wyjątkowo długą szyją i naprawdę sporymi rozmiarami; długość jego ciała to około 8,7 metra (skamieliny mierzą od 7 do 9 metrów), natomiast waga – w przybliżeniu niemal 2 tony!² Powszechnie uważa się, że występował na obszarze dzisiejszej Republiki Południowej Afryki, na terenach bogatych w pożywienie roślinne, w czasie wczesnej jury, czyli mniej więcej 199-189 milionów lat temu³.

Zakłada się, że ogon tego dinozaura mierzył być może nieco więcej niż szyja, a przednie kończyny były znacznie krótsze od tylnych; długość kości ramiennej przeciętnego osobnika mogła wynosić 72 procent długości kości udowej. Był to więc dinozaur najprawdopodobniej dwunożny (choć niewykluczone, iż potrafił także poruszać się na czterech kończynach, do czego eksperci również się przychylają). Co ciekawe, Aardonyx posiadał pięć zębów przedszczękowych, wyjątkowo mocny zgryz oraz szczęki w kształcie litery V (w przeciwieństwie do wielu zauropodomorfów, których szczęki układały się w U). Uważa się, że ewolucja pozbawiła go również mięsistych policzków⁴.

A. celestae należał do diapsydów, wchodzących w skład grupy owodniowców, które posiadały w czaszkach aż dwie pary otworów skroniowych odpowiadających za siłę i wytrzymałość zgryzu⁵. Naukowcy twierdzą, że Aardonyx miał również stanowić najbardziej zaawansowaną ewolucyjnie formę tak zwanych bazalnych, dwunożnych zauropodomorfów; obecnie uważa się nawet, iż gatunek ten reprezentował formę przejściową pomiędzy podrzędem, do którego jest przypisywany, a późniejszymi zauropodami, dinozaurami o potężnej budowie i sporej masie ciała, czworonożnymi i roślinożernymi, żyjącymi głównie w późnej jurze⁶. Aardonyxy to także kręgowce należące do infragromady archozauromorfów; jej współczesnym przedstawicielem jest na przykład aligator. Zwierzęta, które należały – bądź jak krokodyl należą – do tej grupy, cechowały charakterystyczne blaszki na kręgach⁷. Istnieje hipoteza, iż przodkiem Aardonyx mógł być żyjący ponad 200 milionów lat temu blikanazaur – dinozaur o mocnej budowie i, jak się obecnie zakłada, wyjątkowo dużych rozmiarach.

O odkryciu skamieliny zwierzęcia po raz pierwszy napisano w 2009 roku. Roślinożerny dinozaur swoją nazwę otrzymał rok później za sprawą australijskiego paleontologa Adama Yatesa. Cząstka aard w języku afrikaans oznacza „Ziemię”, natomiast onyx to po grecku „szpon”, który również miał być charakterystyczny dla tego zwierzęcia. Paliczki – podobnie jak większość kości gada – pokrywała gruba warstwa hematytu, minerału barwiącego skałę na czerwono lub różowo. Pełna nazwa gatunkowa zwierzęcia to Aardonyx celestae, na cześć laborantki Celeste Yates, która wypreparowała znaczną część szkieletu tego gatunku⁸.

Przypisy

1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Aardonyx [dostęp: 03.03.2022].
2. https://dinoanimals.com/dinosaurdatabase/aardonyx-celestae/ [dostęp: 03.03.2022].
3. https://www.nhm.ac.uk/discover/dino-directory/aardonyx.html [dostęp: 03.03.2022].
4. http://www.encyklopedia.dinozaury.com/wiki/Aardonyx [dostęp: 03.03.2022].
5. https://pl.wikipedia.org/wiki/Diapsydy [dostęp: 03.03.2022].
6. http://www.encyklopedia.dinozaury.com/wiki/Aardonyx [dostęp: 03.03.2022].
7. https://hmn.wiki/pl/Archosauromorpha [dostęp: 03.03.2022].
8. http://www.encyklopedia.dinozaury.com/wiki/Aardonyx [dostęp: 03.03.2022].