Daniel zwyczajny

Daniel zwyczajny (Dama dama) to gatunek ssaka z rodziny jeleniowatych. Zwierzę to pochodzi z Eurazji. Jego pierwotnym obszarem występowania była Turcja oraz prawdopodobnie, Półwysep Apeniński, Bałkany i wyspa Rodos w pobliżu Anatolii. Daniel zwyczajny oraz daniel mezopotamski (Dama mesopotamica) to dwa obecnie żyjące gatunki tego rodzaju.

Taksonomia

Niektórzy taksonomowie uznają rzadkiego daniela mezopotamskiego (D. d. mesopotamica) za podgatunek, włączając go do danieli zwyczajnych. Inni naukowcy klasyfikują go z kolei jako odrębny gatunek (D. mesopotamica). Warto wspomnieć, że białoogonowy jeleń wirginijski (Odocoileus virginianus) był niegdyś zaliczany do rodzaju Dama pod nazwą Dama virginiana, podobnie jak jeleń mulak (Odocoileus hemionus) – jako Dama hemionus. Dopiero w XIX wieku naukowcy przypisali oba te gatunki do osobnego rodzaju.

Opis

Samce daniela zwyczajnego nazywane są bykami, samice łaniami, a młode cielakami. Dorosłe byki osiągają długość 140–160 cm. Ich wysokość w kłębie wynosi 85–95 cm, a waga waha się od 60 do 100 kg. Łanie są nieco mniejsze – mierzą 130–150 cm długości, mają 75–85 cm wysokości i ważą od 30 do 50 kg. Największe samce mogą osiągać nawet 190 cm długości i wagę 150 kg. Cielaki przychodzą na świat wiosną. Mierzą 30 cm i ważą około 4,5 kg. Zwierzęta te żyją zazwyczaj od 12 do 16 lat.

Daniele zwyczajne charakteryzują się zróżnicowanym umaszczeniem. Najbardziej typowa szata to rudobrązowa z białymi plamkami na grzbiecie, które wyraźnie widoczne są latem. Zimą, gdy futro ciemnieje, plamki te stają się mniej dostrzegalne. Odmiana melanistyczna charakteryzuje się niemal czarną sierścią, która nie zmienia się przez cały rok. Forma leucystyczna często mylonym jest z albinizmem ze względu na białe ubarwienie. Tylko samce mają poroże, które po trzecim roku życia nabiera szerokiego, łopatowatego kształtu.

Daniel zwyczajny preferuje tereny mieszane – zarówno lasy, jak i otwarte łąki. Podczas okresu godowego byki rywalizują o łanie. W okresie rui daniele często oddzielają się od stada, które na co dzień liczy nawet do 150 osobników. Zwinne i szybkie w sytuacjach zagrożenia, zwierzęta te potrafią biec z prędkością do 50 km/h na krótkich dystansach. Są jednak mniej umięśnione niż inne jeleniowate. Sprawia to, że nie są tak szybkie jak na przykład sarny. Daniele potrafią także skakać na wysokość do 1,75 m oraz przeskakiwać na odległość do 5 metrów.

Zasięg występowania

Naturalnym obszarem występowania danieli zwyczajnych jest region śródziemnomorski, obejmujący południe Europy, Azję Mniejszą i północną Afrykę. Zwierzęta te z powodzeniem wprowadzono do blisko 40 krajów, w tym obu Ameryk, Australii i Oceanii.

W Polsce daniele nie są gatunkiem rodzimym – zostały introdukowane po raz pierwszy w XIII wieku na Nizinie Śląskiej. Od XVII wieku wielokrotnie wprowadzano je w różnych regionach. Obecnie występują głównie w zachodnich województwach, takich jak lubuskie, dolnośląskie i śląskie oraz w środkowej i zachodniej Wielkopolsce. Poza tym spotykać je można na północy kraju, m.in. na Kujawach, w ziemi chełmińskiej oraz w Kotlinie Sandomierskiej.

Rozród

Daniele zwyczajne wykazują wyraźny dymorfizm płciowy i są poligyniczne. Oznacza to, że jeden samiec może łączyć się z wieloma samicami podczas sezonu rozrodczego. Okres godowy, zwany rykowiskiem, trwa około 135 dni. Na półkuli północnej przypada on zazwyczaj na drugą połowę października, a na półkuli południowej – na kwiecień. Zdarza się jednak, że do kopulacji dochodzi zarówno przed jak i po tym okresie. Podczas rykowiska samce gromadzą się na swoich terytoriach godowych, gdzie rywalizują o uwagę samic. Zachowanie samców podczas rykowiska obejmuje m.in. lizanie i wąchanie okolic odbytu oraz sromu samicy w celu ustalenia, czy jest ona płodna. Samce wydają także wysokie dźwięki, które mają inicjować krycie.

Zagrożenia i ochrona

Od początku XX wieku obserwuje się poważny spadek populacji danieli zwyczajnych w Turcji – regionie uważanym za rodzimy dla tego gatunku. Zwierzęta te zniknęły niemal ze wszystkich obszarów, na których wcześniej występowały. Wyjątek stanowi rezerwat Düzlerçami w Parku Narodowym Güllük-Termessos. Żyje tu półdzika, odrębna populacja. W 1966 roku turecki rząd rozpoczął w Düzlerçami program hodowlany. W jego wyniku populacja wzrosła z 7 do 500 osobników. Niestety, w 2000 roku ponownie doszło do dramatycznego spadku liczebności tych zwierząt, którego przyczyny nie są do końca znane. Przypuszcza się, że związane one były z urbanizacją, działalnością rekreacyjną i kłusownictwem. Do 2007 roku populacja liczyła mniej niż 30 osobników, z czego jedynie 10 znajdowało się poza ogrodzonym terenem.

Populacja danieli na wyspie Rodos budzi poważne obawy o przyszłość gatunku. Szacuje się, że liczy ona około 400-500 osobników i jest zagrożona zarówno przez kłusownictwo, jak i pożary. Dodatkowym problemem jest ryzyko depresji rozrodczej. W niektórych rejonach wyspy daniele kontynentalne są trzymane na ogrodzonych terenach, aby zapobiec ich ewentualnemu krzyżowaniu się z miejscowymi danielami z Rodos. Zwierzęta te wyrządzają również szkody w letnich uprawach, a brak systemu odszkodowań może prowadzić do nasilenia ich prześladowań przez lokalnych rolników.

Pomimo licznych wyzwań, daniele zwyczajne są wciąż szeroko rozpowszechnione w innych regionach, gdzie występują jako gatunki rodzime, a także na obszarach, do których zostały wcześnie introdukowane. W związku z tym Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje ten gatunek za najmniejszej troski (Least Concern).

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Durupinar – czy Arka Noego została odnaleziona?
• Nauka kontra religia – kto ma rację?
• Cyrkon, hel i pole magnetyczne – co mają wspólnego z wiekiem naszej planety

Źródło

1. https://en.wikipedia.org/wiki/European_fallow_deer [dostęp: 16.10.2024].

© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Johann-Nikolaus Andreae. Licencja: CC BY-SA 2.0.