W jaki sposób neandertalczycy pasują do modelu biblijnego

Neandertalczycy i ich potomkowie

Według ewolucyjnych paleoantropologów neandertalczycy wymarli około 30 000 lat temu, a ich ostatni przedstawiciele żyli w południowej Hiszpanii i na Gibraltarze. W świetle tego, co wiemy o ich anatomii, genetyce i kulturze, jaki jest ich związek ze współczesnymi ludźmi? Czy neandertalczycy zostawili bezpośrednich potomków? Koncepcje na temat losu tej grupy ludzi są kontrowersyjne, a badacze nie są zgodni. Istnieją w zasadzie trzy koncepcje lub interpretacje.

Jedna z interpretacji mówi, że wszyscy współcześni ludzie mają stosunkowo niedawne pochodzenie (~150 000 lat temu) w Afryce i że Homo sapiens i Homo neanderthalensis (obecnie wymarły) reprezentują różne genealogiczne linie ewolucyjne żyjące na różnych kontynentach. Zgodnie z tym poglądem Homo neanderthalensis mieszkał w Azji i Europie i wymarł, zanim Homo sapiens rozwinął się z afrykańskiego przodka, który migrował na północne kontynenty¹.

Współcześni ludzie nigdy nie koegzystowali z neandertalczykami, nie mieli z nimi żadnych interakcji seksualnych i dlatego nie odziedziczyli po nich żadnej cechy genetycznej². Neandertalczycy nie pozostawili potomków. Według tego poglądu wyginięcie nastąpiłoby z powodu pogorszenia klimatu, braku zasobów i powiększającej się populacji współczesnych ludzi, którzy zepchnęli neandertalczyków na margines kontynentu.

Genetycznie rzecz biorąc, neandertalczycy nie są całkowicie wymarli, jak dotychczas zakładało większość badaczy, ale ich DNA występuje u wielu współczesnych ludzi

Inni badacze uważają, że neandertalczycy byli przodkami pierwszych współczesnych ludzi³. Niektóre dowody archeologiczne sugerują, że ostatni neandertalczycy zniknęli z zachodniej Europy około 35 000 do 34 000 lat temu (daty radiowęglowe) lub 30 000 lat temu w zależności od metod datowania. Pierwsi anatomicznie współcześni ludzie pojawili się we Francji około 39 000 lat temu i zgodnie z tą teorią wprowadzili nowe technologie (narzędzia) i sztukę, dzięki czemu neandertalczycy mogli reprezentować przodków współczesnych Europejczyków. Neandertalczycy stopniowo łączyli się z ludźmi o współczesnym wyglądzie i ich szczególne cechy anatomiczne po prostu zniknęły⁴. Istotny problem tej koncepcji polega na tym, że jeśli neandertalczycy kojarzeni są ze sztuką i wykorzystywaniem narzędzi, to trudno jest twierdzić, że mieliby się nauczyć o tych rzeczach dopiero tuż przed wyginięciem.

Trzecia grupa badaczy sugeruje, że ciągłość niektórych cech anatomicznych między późnymi neandertalczykami a pierwszymi kopalnymi ludźmi – jednymi i drugimi znalezionymi w Europie Środkowej – sugeruje genetyczny przepływ między neandertalczykami a współczesnymi ludźmi, przynajmniej na niektórych obszarach. W tym ujęciu współcześni Homo sapiens wyemigrowali na północ z Afryki, wchłaniając neandertalczyków, a około 30 000 lat temu ludzie w Europie i Azji mieli zarówno afrykańskich, jak i neandertalskich przodków. Jednak niektórzy paleoantropolodzy twierdzą, że ponieważ różnice morfologiczne między neandertalczykami a współczesnymi ludźmi są tak niezwykłe, trudno jest postrzegać pierwszych współczesnych ludzi w Europie i Azji jako potomków neandertalczyków⁵. Kontrowersje trwają.

W tej chwili paleoantropologowie wydają się być zgodni w tym, że neandertalczycy i współcześni ludzie nakładają się na siebie w czasie, ale są podzieleni co do tego, czy neandertalczycy i współcześni ludzie mieli kontakt i czy się krzyżowali. Do niedawna kości kopalne i artefakty były jedynym materiałem, jaki naukowcy mogli uzyskać od neandertalczyków. Badania cech morfologicznych współczesnych i starożytnych ludzi zostały wykorzystane jako dowód zarówno za, jak i przeciw wymianie genetycznej między neandertalczykami, a rzekomymi przodkami współczesnych Europejczyków⁶. Jednak naukowcy byli w stanie uzyskać DNA ze starożytnych kości i teraz używają technik molekularnych, aby ustalić, czy neandertalczycy krzyżowali się kiedyś z Homo sapiens. Gdyby taka wymiana genów miała miejsce między dwiema rasami, moglibyśmy znaleźć na to dowody w nowoczesnych sekwencjach DNA człowieka.

Neandertalczycy w historii badań

Dopiero niedawno jądrowy DNA został wyodrębniony ze starożytnych kości neandertalskich i przeanalizowany. Przełomowe odkrycie miało miejsce w Instytucie Maxa Plancka w Niemczech, gdzie wyizolowano część DNA genomu jądrowego z kości trzech neandertalskich kobiet znalezionych w jaskini Vindija (Vindija Cave) w Chorwacji. Wynik sekwencjonowania tego jądrowego DNA sugeruje, że genomy współczesnych ludzi spoza Afryki zawierają około 1-4% sekwencji DNA odziedziczonej po neandertalczykach. Naukowcy odkryli, że „neandertalczycy należą do różnych współczesnych ludzi w wielu regionach genomu”⁷. Oznacza to, że genetycznie rzecz biorąc, neandertalczycy nie są całkowicie wymarli, jak dotychczas zakładało większość badaczy, ale ich DNA występuje u wielu współczesnych ludzi. Innymi słowy, większość ludzi prawdopodobnie może prześledzić część swojego genomu z powrotem do neandertalczyków. Ponadto badania przeprowadzone przez Noonana i współpracowników wykazały, że „neandertalczycy i ludzkie genomy są w co najmniej 99,5% identyczne”⁸.

Coraz więcej paleoantropologów twierdzi, że neandertalczycy byli w pełni ludźmi

Kolejnym uderzającym odkryciem jest to, że badane do tej pory sekwencje genomu neandertalczyka są bliższe nieafrykańskim niż afrykańskim współczesnym ludziom i są tak samo blisko spokrewnione z ludźmi w Azji Wschodniej i na wyspach Pacyfiku, jak w środkowej lub zachodniej Europie, „chociaż morfologicznie rozpoznawalni neandertalczycy istnieją tylko w skamielinach Europy i zachodniej Azji”⁹. Green i jego współpracownicy wyjaśniają tę cechę jako wynik krzyżowania się neandertalczyków ze starożytnymi ludźmi na Bliskim Wschodzie przed ekspansją tych ostatnich do Eurazji, którzy pozostawili małą ilość neandertalskiego genomu – między 1 a 4 procentami – we współczesnym ludzkim genomie.

Dla wielu badaczy odkrycia te zmieniają sposób, w jaki neandertalczycy są postrzegani w historii ludzkości. Uważano, że neandertalczycy to wymarli ludzie, którzy nie mieli żadnego związku ze współczesnymi ludźmi, podczas gdy teraz wielu paleoantropologów akceptuje pogląd, że neandertalczycy mieszali się z wczesnymi współczesnymi ludźmi i pozostawili na nich swój genetyczny ślad. Z ostatnich odkryć związanych z genetyką molekularną wynika kilka pytań:

Czy neandertalczycy, pomimo swoich szczególnych cech anatomicznych, naprawdę różnią się od współczesnych ludzi? Czy neandertalczycy i współcześni ludzie krzyżowali się? A jeśli tak, to jaki rodzaj skamielin możemy znaleźć? Innymi słowy, gdyby doszło do takiej wymiany genetycznej, spodziewalibyśmy się znaleźć w zapisie kopalnym hybrydowe półprodukty.

Następne drzwi neandertalskie

Odkrycie szczątków neandertalczyków miało miejsce zaledwie trzy lata przed opublikowaniem w 1859 roku książki Darwina „O powstawaniu gatunków”. Chociaż wydawało się, że odkrycie to dostarczyło wstępne dowody na darwinowską ewolucję, sam Darwin nie wykorzystał go ani w swojej pierwszej książce, ani w późniejszej „O pochodzeniu człowieka”¹⁰. Zainteresowanie neandertalczykami pojawiło się na początku XX wieku, kiedy naukowcy badali niektóre czaszki, aby znaleźć możliwe pokrewieństwo z szympansami i podkreślić wyższość europejskiego białego człowieka¹¹. Neandertalczycy byli początkowo przedstawiani jako zdeformowani, brutalni ludzcy przodkowie, ale pogląd ten zmienia się w kierunku łagodniejszego obrazu, ponieważ wiele skamielin odkryto w Europie, na Bliskim Wschodzie i w Azji. W ostatnich dziesięcioleciach skrupulatne badanie szczątków szkieletowych przy użyciu zaawansowanych technik – mikroskopowej, rentgenowskiej, tomografii komputerowej i innych – zmodyfikowało małpi wygląd, jaki neandertalczycy mieli we wcześniejszych rekonstrukcjach, w kierunku wyrafinowanej rekonstrukcji, która nosi podobieństwo do ludzi zamieszkujących niektóre bardzo zimne obszary w czasach współczesnych.

Coraz więcej paleoantropologów twierdzi, że neandertalczycy byli w pełni ludźmi. Na przykład Jean-Louis Heim twierdzi: „Człowiek neandertalczyk nie jest ani… anormalnym gatunkiem ludzkim, ani wyrzutkiem naszej ewolucji z powodu tego, że żył w określonym środowisku, które nadało mu pewne cechy anatomiczne, które wcześniej uważano za „szorstkie”, a nawet przypominające bestię. Jest przede wszystkim prawdziwym człowiekiem o szczególnych cechach anatomicznych odziedziczonych po ludzkiej formie, która go poprzedziła…”¹²

Występowanie współczesnych ludzkich szczątków razem ze szczątkami neandertalskimi oraz wyraźne dowody archeologiczne, że neandertalczycy używali podobnych narzędzi jak współcześni ludzie i zachowywali się tak jak oni¹³ wyraźnie sugerują, że obie te grupy współistniały w czasie i przestrzeni i nie były oddzielnymi gatunkami.

Odkrycia archeologiczne wskazują, że neandertalczycy nie byli głupi i/lub słabo rozwinięci

Niektórzy sugerują, że gdybyśmy mogli ubrać neandertalczyka w garnitur i krawat, być może nie znaleźlibyśmy żadnych znaczących różnic w porównaniu z którymkolwiek z naszych sąsiadów, tj. różnice nie byłyby tak duże, jak moglibyśmy przypuszczać. Jego wygląd przedstawiałby się następująco: byłby to krzepki, niski mężczyzna z krótkimi rękami i nogami, ale krępą i szeroką klatką piersiową oraz silnie rozwiniętym łukiem kości nad oczami, który nadawałby mu „prymitywny” wygląd. W rzeczywistości jego ogólny wygląd fizyczny mógł być podobny do wyglądu Eskimosów i niektórych innych współczesnych populacji ludzkich.

Implikacje w biblijnych ramach

Zapis skamielin hominidów i skamielin ludzkich z pozoru pasuje do ewolucyjnej genealogicznej linii pochodzenia współczesnych ludzi. Kolejność, w jakiej te kopalne hominidy i ludzie pojawiają się w zapisie osadowym, wydaje się sugerować stopniowe pojawianie się bardziej „zaawansowanych” ludzi w ciągu setek tysięcy lat, zgodnie z ewolucyjną skalą czasu. Neandertalczycy byliby jednym z ostatnich kroków w tej stopniowej ewolucji. Naukowcy omawiają rolę i miejsce neandertalczyków w tym rzekomym procesie ewolucyjnym i debatują, czy wymarli przed, w trakcie, czy po tym, jak anatomicznie współcześni ludzie zasiedlili półkulę północną, i czy jedni z drugimi krzyżowali się. Jednak wiele ostatnich badań, od genetyki po analizę technologii i kultury neandertalskiej, sugeruje, że neandertalczycy mogą być rozumiani w innych ramach naukowych.

Zapis kopalny pokazuje również jak zmienne są scenariusze ewolucyjne, gdy chodzi o początek i zróżnicowanie ludzi. Dokładne zbadanie dowodów i założeń ewolucjonistycznej opowieści o pochodzeniu współczesnego człowieka rodzi pytania, które ujawniają słabość modelu ewolucyjnego.

• Niektóre dowody sugerują, że zarówno neandertalczycy, jak i anatomicznie współcześni ludzie żyli obok siebie przez kilka tysięcy lat, przynajmniej na niektórych obszarach, a nawet korzystali z tych samych schronień. Czy to możliwe, że zamieszkiwali ten sam region i nigdy nie zawarli między sobą związku małżeńskiego? Te pytania sygnalizują koncepcję, że neandertalczycy nie ewoluowali przez setki tysięcy lat, ale mieli znacznie bliższe pochodzenie. Trudno jest pojąć, że przez tak długi okres czasu dwie grupy ludzkie żyły na tym samym kontynencie w tym samym czasie bez krzyżowania się. Jak wskazano powyżej, ten fakt dzieli ewolucjonistów, z których niektórzy nadal utrzymują, że dwie grupy ludzkie nie zaangażowały się w interakcje rozrodcze, podczas gdy inni naukowcy twierdzą, że nie można wykluczyć pewnej domieszki między tymi dwiema grupami.

• Czy to możliwe, że neandertalczycy i współcześni ludzie żyli w Europie i zachodniej Azji przez dziesiątki tysięcy lat, a mimo to nie zaludniali reszty świata (Afryki, Azji i kontynentów amerykańskich)? Jest to naprawdę możliwe. Wiemy, jak szybko rosną populacje ludzkie nawet w bardzo surowych warunkach. Dlaczego nie ma skamielin neandertalczyków na przykład w południowej Afryce? Jeśli w południowej Azji i Afryce dostępne były cieplejsze terytoria, dlaczego nie były one zajmowane? Wiemy również, że ludzie mają swobodę poruszania się. Niektórzy twierdzą, że neandertalczycy nie mogli zajmować regionów zajętych już przez inne „zaawansowane” formy ludzkie, ale nie jest to wyjaśnienie oparte na faktach, lecz na założeniu ewolucji.

• Odkrycia archeologiczne wskazują, że neandertalczycy nie byli głupi i/lub słabo rozwinięci. Byli wystarczająco sprytni, by polować na mamuty, jelenie, żubry i inne duże zwierzęta. To samo dotyczy innych ludzi w późniejszych okresach prehistorycznych, które przedstawiały ich działania w niezwykłych scenach myśliwskich, które zdobią ściany skalnych schronień i jaskiń, w których żyli. Niektóre z tych obrazów przedstawiają misterną, drobiazgową prezentację scen, które są bardzo trudne do odtworzenia nawet przez wysoko wykwalifikowanych współczesnych artystów. Trudno sobie wyobrazić, że wszystko to działo się przez kilkadziesiąt tysięcy lat bez większego postępu. Dlaczego rozwinęli zaawansowane techniki łowieckie, ale nigdy nie nauczyli się oswajać koni ani innych dzikich zwierząt? Archeolodzy uważali, że neandertalczycy i „wcześni współcześni ludzie” byli nomadami, ale teraz naukowcy twierdzą, na podstawie szczątków znalezionych w jaskiniach, że byli osiadli (tj. nienomadyczni), przynajmniej przez długi okres czasu. Zakładając, że to prawda, dlaczego neandertalczycy tak długo żyli w jaskiniach zamiast budować domy z kamienia lub drewna? Gdyby zamieszkiwali Ziemię przez dziesiątki lub setki tysięcy lat, należałoby oczekiwać, że będą stawiać jakieś budowle, chyba że założy się scenariusz ewolucyjny, który, jak widzieliśmy, jest pełen problemów związanych z neandertalczykami. Dlaczego tyle tysięcy lat zajęło oswojenie koni, krów i innych zwierząt oraz zbudowanie trwałych schronień? Może odpowiedź brzmi: nie było takiego okresu tylu tysięcy lat.

Biblia może zapewnić ramy, w obrębie których można odpowiedzieć na te pytania.

Ludzie (oraz inne formy życia) nie istnieją na Ziemi tak długo. W 11 rozdziale Księgi Rodzaju czytamy, że ludzie żyjący po potopie rozproszyli się po wydarzeniach związanych z wieżą Babel do odrębnych klanów rodzinnych na wiele obszarów na kontynentach. Wydaje się, że kilka grup pozostało na obszarze Półwyspu Anatolijskiego na Bliskim Wschodzie i budowało miasta, rozwijało złożone systemy piśmiennictwa, rolnictwo oraz prawa polityczne i społeczne. Grupy, które wyemigrowały do Europy i północnej Azji, stanęły w obliczu bardzo trudnych warunków z powodu epoki lodowcowej, która prawdopodobnie opóźniła rozwój rolnictwa, piśmiennictwa oraz budowę stałych osad. Być może neandertalczycy przybyli do Europy jako pierwsi, a za nimi poszły inne grupy ludzkie, chociaż wszyscy są potomkami Noego. Być może neandertalczycy to ludzie sprzed wieży Babel, którzy nie osiedlili się na równinie Synear (Księga Rodzaju 11,2); zamiast tego wędrowali na wschód i zachód na nieznane terytoria, rozwijając własną kulturę, technologię, sztukę i organizację, które zabierali ze sobą podczas migracji. Ten scenariusz eliminuje potrzebę długich okresów czasu obejmujących dziesiątki tysięcy lat potrzebnych do przybycia i dominacji współczesnych ludzi w Europie.

Krótka chronologia obejmująca kilkaset lat po potopie z Księgi Rodzaju może lepiej wyjaśnić podobieństwo genetyczne między neandertalczykami a współczesnymi ludźmi, wiele odkryć archeologicznych oraz kulturę związaną z ludem neandertalskim.

Interpretacja tego, kim byli neandertalscy ludzie i jakie było ich pochodzenie, jest możliwa w ramach kreacjonistycznego, po-potopowego scenariusza. Więcej odkryć, badań i studiów pomoże wyjaśnić, czym dokładnie była ta grupa ludzi i co się z nimi stało. Tymczasem nie powinniśmy założeń dotyczących neandertalczyków traktować jako naukowego dogmatu, ani jako punktu wyjścia dla religijnej wiary.

Przypisy

1. Ten model pochodzenia ludzi nazywa się modelem „poza Afryką” („Out-of-Africa” model). Wspólnym przodkiem mógł być Homo heidelbergensis, opierając się na cechach kości piszczelowej i zębach wydobytych na terenie Boxgrove w Sussex w Anglii, lub Homo antecessor znaleziony w północnej Hiszpanii i datowany na około 800 000 lat temu.
2. Taki pogląd podtrzymują m.in. William W. Howells, C. B. Stringer oraz Bernard Vandermeersch.
3. M. H. Wolpoff z Uniwersytetu Michigan podtrzymuje ten pogląd.
4. Nazywa się to „modelem wieloregionalnym” (“Multiregional Model”) pochodzenia ludzi. Sugeruje on, że w ciągu ostatniego miliona lat istniał tylko jeden gatunek Homo sapiens z różnymi regionalnymi liniami genealogicznymi wymieniającymi geny i ewoluującymi w kierunku współczesnych ludzi.
5. Taki pogląd podtrzymują F. H. Smith, Anne-Marie Tillier, Jean-Jacques Hublin oraz Erik Trinkaus, chociaż nie ma zgody co do znaczenia i zakresu wymiany genetycznej. Zobacz: Trinkaus 1990, p. 1159.
6. Trinkaus, E., Moldovan, O., Milota, S., Bîlgăr, A., Sarcina, L., Athreya, S., Bailey, S.E., Rodrigo, R., Mircea, G., Higham, T., Ramsey, C.B. and van der Plicht, J., 2003. An early modern human from the Pestera cu Oase, Romania. Proceedings of the National Academy of Sciences, 100(20): 11231-11236. Zilhão, J., 2006. Neandertals and moderns mixed, and it matters. Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews, 15(5): 183-195. Bailey, S.E., Weaver, T.D. and Hublin, J.-J., 2009. Who made the Aurignacian and other early Upper Paleolithic industries? Journal of Human Evolution, 57(1): 11-26.
7. Green, R.E., Krause, J., Briggs, A.W., Maricic, T., Stenzel, U., Kircher, M., Patterson, N., Li, H., Zhai, W., Fritz, M.H.-Y., Hansen, N.F., Durand, E.Y., Malaspinas, A.-S., Jensen, J.D., Marques-Bonet, T., Alkan, C., Prüfer, K., Meyer, M., Burbano, H.A., Good, J.M., Schultz, R., Aximu-Petri, A., Butthof, A., Höber, B., Höffner, B., Siegemund, M., Weihmann, A., Nusbaum, C., Lander, E.S., Russ, C., Novod, N., Affourtit, J., Egholm, M., Verna, C., Rudan, P., Brajkovic, D., Kucan, Ž., Gušic, I., Doronichev, V.B., Golovanova, L.V., Lalueza-Fox, C., de la Rasilla, M., Fortea, J., Rosas, A., Schmitz, R.W., Johnson, P.L.F., Eichler, E.E., Falush, D., Birney, E., Mullikin, J.C., Slatkin, M., Nielsen, R., Kelso, J., Lachmann, M., Reich, D. and Pääbo, S., 2010a. A draft sequence of the Neandertal genome. Science, 328(5979): 710-722. P. 716. Złożona sekwencja obejmuje około 60% całego genomu.
8. Noonan, J.P., Coop, G., Kudaravalli, S., Smith, D., Krause, J., Alessi, J., Chen, F., Platt, D., Pääbo, S., Pritchard, J.K. and Rubin, E.M., 2006. Sequencing and analysis of Neanderthal genomic DNA. Ibid., 314(5802): 1113-1118.
9. Green et al, 2010.
10. W rzeczywistości wydaje się sugerować, że duży rozmiar czaszki neandertalskiej umieścił neandertalczyków poza genealogiczną linią ewolucyjną w kierunku ludzi. Zobacz: Darwin, C. R. 1871. The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex. London: John Murray. Volume 1. 1st edition, p. 146.
11. Heim, J.-L., 1997. Lo que nos dice la nariz de un Neandertal. Mundo Científico(177): 237-241.
12. Heim, p. 238.
13. Shipman, 2008, p. 14242.