Brzana pospolita, brzana (Barbus barbus) to gatunek słodkowodnej ryby z rodziny karpiowatych (Cyprinidae). Dzieli nazwę „brzana” z innymi gatunkami z rodzaju Barbus. Posiada cztery wąsy przy pysku, które służą jej do szukania pokarmu.
Występowanie i siedlisko
Brzana pospolita żyje w północnej i wschodniej Europie. Jej zasięg obejmuje obszary od Pirenejów i Alp, aż po Litwę, Rosję i północne dorzecze Morza Czarnego. To ryba łatwo przystosowująca się do różnych środowisk. Została wprowadzona do wielu krajów, np. do Szkocji, Maroka i Włoch.
W Anglii brzany naturalnie występują w rzekach płynących na wschód, ale przeniesiono je także do rzek zachodnich, np. rzeki Severn.
Brzany pospolite lubią szybko płynące rzeki ze żwirowym dnem, ale występują też w wolno płynących wodach i w jeziorach.
W niektórych rzekach brzany występują bardzo licznie. Często tworzą duże ławice,jak ma to miejsce np. w rzece Wye.
Ekologia
Dorosła brzana może mieć do 1,2 m długości i ważyć 12 kg, choć zazwyczaj jest mniejsza (przeciętnie jej wymiary wynoszą: 50–100 cm przy wadze 1–3 kg). Ryba ta może żyć ponad 20 lat. Ma spadzisty pysk, płaskie ciało i smukły kształt. Dzięki takiej budowie ciała dobrze radzi sobie w szybkich i głębokich rzekach.
Młode brzany pospolite są szare i cętkowane, dorosłe natomiast mają ciemnobrązową lub szarą barwę i jasny spód. Płetwy tych ryb są czerwonawe lub pomarańczowe. Ogon jest asymetryczny – dolna część jest zaokrąglona i krótsza od górnej.
Brzany są aktywnymi rybami, przemieszczają się na duże odległości. W ciągu roku mogą pokonać od 16 do 68 km, a dziennie od 26 do 139 m.
Zwykle żerują nocą, ale w ciągu dnia, jeśli czują się bezpiecznie,także mogą polować, np. w głębokiej wodzie lub przy brzegu.
Ich pyski pozwalają im na żerować przy dnie, gdzie znajdują skorupiaki, larwy owadów i mięczaki. Dieta brzan pospolitych zmienia się w miarę ich wzrostu. Młode okazy jedzą głównie okrzemki i larwy muchówek (Chironomidae).
Rozmnażanie
Samce brzany dojrzewają po 3–4, a samice po 5–8 latach. Tarło odbywa się od maja do końca czerwca, kiedy samce gromadzą się na płytkich wodach, szukając partnerek. Samica składa od 8 000 do 12 000 jaj na każdy kilogram masy ciała. Samce zapładniają je w trakcie składania. Następnie są one umieszczane w płytkich zagłębieniach w żwirze. Brzany pospolite zakopują ikrę w żwirze, tworząc dołki przypominające gniazda. Duża ilość drobnego osadu może zaszkodzić ikrze i larwom.
Wykluwanie się młodych osobników może ulec opóźnieniu, gdy zawartość piasku przekracza 30%.
W warunkach hodowlanych brzany mogą odbywać tarło kilkukrotnie. Istnieją także dowody na wielokrotne tarło u dzikich ryb.
Pasożyty
Brzany pospolite są narażone na zarażenie pasożytami, takimi jak Aspidogaster limacoides (gromada przywr), Eustrongylides sp. (z typu nicieni) oraz Pomphorhynchus laevis (grupa kolcogłów).
Jako pożywienie
Brzana to smaczna ryba, ale jej mięso jest ciężkostrawne i niebezpieczne dla zdrowia. Wielu autorów wspomina o toksycznych właściwościach jej ikry.
Juliana Berners i Charles David Badham zauważyli, że spożycie ikry brzany pospolitej jest szkodliwe dla człowieka. Badham opisał przypadek włoskiego lekarza Antonio Gaziusa, który po zjedzeniu ikry tej ryby doznał obrzęku żołądka, wymiotów i osłabienia, ale po wydaleniu pokarmu wrócił do zdrowia.
Jako ciekawostkę można dodać, że ikra brzany była wspomniana przez Nostradamusa jako trucizna.
Pomimo ryzyka związanego z jedzeniem ikry, niektórzy kucharze, jak np. pani Beeton, proponowali przepisy na brzany.
Znaczenie rekreacyjne
Brzana pospolita to popularna ryba sportowa, ceniona przez wędkarzy za swoją siłę i spryt.
Izaak Walton pisał, że duże brzany potrafią łamać wędki i żyłki, podczas prób ucieczki w ukrycie.
W Wielkiej Brytanii brzany mogą ważyć ponad 9 kg, ale ryba już o wadze powyżej 4,5 kg jest uznawana za okaz.
Do słynnych brytyjskich rzek z brzanami należą Hampshire Avon, Dorset Stour, Trent, Kennet, Wye, Severn, Loddon i Great Ouse. Istnieją przy nich stowarzyszenia wędkarskie, które promują ochronę brzan pospolitych, jak Barbel Society czy Barbel Catchers Club. Ochrona gatunku jest ważna, ponieważ lokalne populacje mogą być narażone na zagrożenia środowiskowe, np. w rzece Wensum, gdzie wydry i zamulanie dna zniszczyły populację brzan.
Wędkowanie na brzany
Przynęty różnią się w zależności od lokalnych zwyczajów. W Polsce brzany łowi się na muchę.
Choć brzany pospolite mogą być łatwe do złowienia, walczą do końca. Mimo że są wytrzymałe w wodzie, poza nią szybko tracą siły, więc ważne jest szybkie i ostrożne wypuszczenie ich do rzeki.
Rekordowa brzana ważyła 9,59 kg i została złowiona w 2019 roku w rzece Rother w West Sussex.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Karliczka hawajska
- Wal grenlandzki – wieloryb grenlandzki
- Najwyższy bóg w religiach starożytności
- Czy można pogodzić słoje drzew z chronologią biblijną?
- Pięć tysięcy egzoplanet i żadna podobna do Ziemi
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Common_barbel [dostęp: 21.10.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Martin Dürrschnabel. Licencja: CC BY-SA 3.0.
