Skąposzczety (Oligochaeta) są podgromadą zwierząt zaliczanych do typu pierścienic (Annelida). W skład tej grupy wchodzą rozmaite gatunki robaków żyjących w wodzie i na lądzie. Do skąposzczetów zalicza się m.in. dżdżownice. Dotyczy to zarówno wodnych dżdżownic o dużych rozmiarach ciała, jak i mniejszych słodkowodnych lub półlądowych osobników, takich jak np. dżdżowniczki (Lumbriculidae).
Podgromada skąposzczetów składa się z reprezentantów ok. 10.000 opisanych gatunków. Jest to niemal połowa wszystkich znanych pierścienic. Skąposzczety (w przeciwieństwie do swoich przodków wieloszczetów) pozbawione są pranóży. Ich ciała pokryte są nielicznymi, szczecinowatymi włoskami zbudowanymi z chityny.
Różnorodność
Ciała skąposzczetów składają się z wyraźnie widocznych segmentów. Zawarty w ich jamie ciała płyn pełni funkcję hydroszkieletu. Długość ciała poszczególnych gatunków skąposzczetów jest zróżnicowana. Niektóre robaki mają zaledwie 0,5 mm długości. Inne natomiast dorastają do nawet 2-3 metrów. Tak dzieje się np. w przypadku dżdżownicy australijskiej (Megascolides australis).
Żyjące w ziemi dżdżownice drążą niewielkie tunele w glebie. Zasięg naturalnego występowania tych zwierząt jest bardzo szeroki. Zasiedlają one wszystkie kontynenty i żyją w różnorodnych warunkach środowiskowych. Ich obecności nie stwierdzono jedynie na terenach pustynnych.
Skąposzczety preferują wilgotne siedliska. Mniejsze osobniki bytują zazwyczaj blisko powierzchni gleby. Większe natomiast budują głębsze nory. Wśród najbardziej znanych rodzin dżdżownic wymienia się Glossoscolecidae, Lumbricidae, Megascolecidae i Moniligastridae.
Wodne skąposzczety to zazwyczaj niewielkie, przezroczyste robaki, których narządy są doskonale widoczne przez zewnętrzną warstwę ciała. Zazwyczaj można je znaleźć w roślinności występującej w okolicach słodkowodnych zbiorników. Do gatunków morskich zalicza się głównie przedstawicieli rodzin Enchytraeidae i Naididae. Niektóre osobniki żyją w głębinach oceanu. Inne natomiast zasiedlają płytsze wody i strefy przybrzeżne.
Anatomia
Pierwszy segment ciała skąposzczetów nosi nazwę prostomium. Wyróżnia się on gładką powierzchnią oraz stożkowatym kształtem. U przedstawicieli niektórych gatunków tworzy on czułek. Zwykle jednak nie jest on zdolny do odbierania wrażeń zmysłowych. Pozostałe segmenty nie mają odnóży. Wyrastają z nich jednak szczecinki (chaetae), które pełnią funkcję lokomocyjną. Na każdym segmencie zlokalizowane są cztery wiązki takich włosków: dwie na spodzie i dwie po bokach.
Segmenty znajdujące się z przodu ciała wyposażone są w specjalne gruczoły, które odpowiadają za wytwarzanie tzw. siodełka (clitellum). Ta część ciała odgrywa kluczową rolę przy rozmnażaniu płciowym.
Wewnętrzna anatomia
Głównym składnikiem diety większości skąposzczetów jest detrytus, czyli drobna, martwa materia organiczna unosząca się w wodzie lub zalegająca w glebie. Tylko niektóre gatunki (np. Agriodrilus i Phagodrilus), zaliczają się do drapieżników. Układ pokarmowy skąposzczetów wyróżnia się uproszczoną budową. Zazwyczaj jest to prosta rurka z gardłem zlokalizowanym za otworem gębowym. Niektóre gatunki wyposażone są w wole służące do przechowywania pokarmu oraz żołądek, w którym dochodzi do rozdrabniania połkniętego detrytusu.
Wymiana gazowa u skąposzczetów zachodzi przez wilgotną skórę. Mają one układ krwionośny, w skład którego wchodzą dwa główne naczynia (grzbietowe i brzuszne). Są one połączone ze sobą za pomocą mniejszych bocznych naczynek występujących w każdym segmencie. Krew w obu głównych naczyniach przepływa w przeciwnych kierunkach.
Układ nerwowy składa się z dwóch zwykle zrośniętych ze sobą pni brzusznych. W każdym segmencie obecne są trzy lub cztery pary nerwów.
Rozprzestrzenienie i siedliska
Skąposzczety występują powszechnie na wszystkich kontynentach. Zasiedlają zarówno tereny lądowe, jak i zbiorniki słodkowodne i wody morskie oraz oceaniczne. Żyją one na różnych głębokościach, zarówno w płytkich wodach, jak i w bardziej oddalonych od powierzchni danego akwenu rejonach.
Ruch
Dżdżownice w celu przemieszczenia się wykonują ruchy perystaltyczne. Polegają one na naprzemiennym kurczeniu się i rozkurczaniu mięśni okrężnych i podłużnych. Szczecinki służą im do chwytania podłoża w trakcie ruchu. Przednia część ciała dżdżownic wciska się w szczelinę w glebie. Podczas tej czynności połykają one dużą ilość ziemi.
Rozmnażanie
Skąposzczety to przeważnie gatunki lądowe lub słodkowodne. Przedstawiciele zaliczanych do tej podgromady gatunków zazwyczaj rozmnażają się płciowo. Poszczególne osobniki są hermafrodytami. Mają one zatem zarówno męskie, jak i żeńskie narządy rozrodcze. Do zapłodnienia zachodzi wewnątrz ciała, w siodełku (clitellum) bądź w kokonach.
Skąposzczety składają jaja wypełnione dużą ilością żółtka. Młode osobniki rozwijają się w kokonie. Z reguły nie przechodzą one stadium larwalnego.
Niektóre skąposzczety (np z rodziny Naididae) rozmnażają się poprzez klonowanie. Ta forma rozrodu może przybierać postać np. paratomii. Jest to rozwijanie się nowych struktur, z których powstają młode osobniki, w tylnej części ciała organizmu matczynego. Niektóre skąposzczety rozmnażają się poprzez fragmentację ciała. U innych natomiast występuje dzieworództwo, czyli rozwój nowego pokolenia z niezapłodnionych jaj.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Oligochaeta [dostęp: 11.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Donald Hobern. Licencja: CC BY 2.0.
