Nadecznik stawowy (Spongilla lacustris) jest gatunkiem gąbki słodkowodnej, należącej do rodziny Spongillidae. Występuje powszechnie w wodach słodkich (rzekach i jeziorach). Nadecznika najczęściej można spotkać pod skałami albo zanurzonymi w wodzie kłodami drzew.
Zasięg występowania gatunku jest bardzo rozległy. Rozciąga się on na obszarze od Ameryki Północnej przez Europę aż po Azję. Nadecznik stawowy to jedna z najczęściej występujących w Europie Środkowej gąbek słodkowodnych. Liczną populację tych organizmów odnotowano również w północnej części Wielkiej Brytanii. Występuje na masową skalę nie tylko w jeziorach i rzekach, ale także w kanałach.
Nadecznik stawowy może rozmnażać się zarówno płciowo, jak i bezpłciowo. W okresie zimowym zapada w stan hibernacji. Kształt ciała poszczególnych osobników jest zróżnicowany, na co istotny wpływ mają panujące w danym miejscu warunki środowiskowe. Najczęściej spotyka się osobniki przypominające wyglądem dłoń z palcami albo koronę drzewa z odchodzącymi od niej rozgałęzieniami.
Klasyfikacja
Nadecznik stawowy należy do klasy Demospongiae, czyli jednej z grup gąbek w typie Porifera. Przedstawiciele tej klasy zwierząt wyróżniają się obecnością licznych drobnych otworów rozsianych na powierzchni całego ciała. Otwory te służą gąbkom do zasysania wody, która następnie poddawana jest procesowi filtracji. Wychwycone z cieczy zanieczyszczenia usuwane są przez większy otwór.
Demospongiae to najbardziej zróżnicowana grupa gąbek, obejmująca zarówno gatunki morskie, jak i słodkowodne. Ich szkielety mogą być zbudowane z igieł krzemionkowych albo włókien sponginy. Nierzadko można też spotkać osobniki o szkieletach złożonych z obu tych materiałów.
Rozmnażanie
Nadecznik stawowy rozmnaża się zarówno płciowo, jak i bezpłciowo. Rozmnażanie bezpłciowe odbywa się poprzez gemmulację albo pączkowanie.
Gemmulacja
Gemmulami nazywa się trwałe formy przetrwalnikowe, wytwarzane przez gąbki słodkowodne w celu zwiększenia szans na przetrwanie niekorzystnych warunków środowiskowych. Zwykle powstają one w okresie jesiennym na skutek wyraźnie odczuwalnego ochłodzenia temperatury powietrza oraz zmniejszenia ilości docierającego do wody światła. Gemmulacja polega na gromadzeniu się w jednym miejscu otoczonych twardą osłoną komórek wypełnionych substancjami odżywczymi.
Gemmule wyróżniają się zwiększonym poziomem odporności na niekorzystne warunki, takie jak mróz, susza, upał czy długotrwała ciemność. Gdy warunki stają się sprzyjające, a temperatura wody wzrasta do 13–23 °C, z gemmuli wyrastają kiełki, z których tworzą się później nowe gąbki.
Pączkowanie
Pączkowanie stanowi inną formę rozmnażania bezpłciowego. Proces ten polega na wyrastaniu na powierzchni ciała gąbki pączków, które później oddzielają się od organizmu matczynego, tworząc nowe kolonie. Z reguły odbywa się to w miesiącach wiosennych.
Rozmnażanie płciowe
W okresie letnim nadecznik stawowy rozmnaża się płciowo. Jest to gatunek obojnaczy, co oznacza, że każdy osobnik wytwarza zarówno komórki jajowe, jak i plemniki. Męskie gamety w odpowiednim czasie uwalniane są do wody i zostają wchłonięte przez inną gąbkę za pośrednictwem otworów. Do zapłodnienia dochodzi wewnątrz ciała gąbki. Później nadecznik wydaje na świat żywe larwy, które przed rozpoczęciem cyklu życiowego swobodnie pływają w wodzie, szukając odpowiedniego dla siebie siedliska.
Występowanie
Nadecznik stawowy preferuje czyste i płytkie wody słodkie. Występuje powszechnie w stawach, jeziorach oraz rzekach płynących wolnym strumieniem. Zazwyczaj przebywa w zacienionych miejscach, pod skałami i kłodami drzew. Często można go jednak spotkać także na bardziej nasłonecznionych powierzchniach, takich jak trzciny lub skały.
Dieta i łańcuch pokarmowy
Nadecznik stawowy żywi się się drobnymi cząstkami organicznymi zawieszonymi w wodzie. Zalicza się zatem do organizmów filtrujących, które przyczyniają się do oczyszczania wody z różnych osadów i naleciałości.
Nadeczniki stawowe stanowią główne składniki diety larw owadów z rodziny Sisyridae, które pasożytują na gąbce. Przedstawicielami tego gatunku żywią się także owady z rodzaju Ceraclea, które dodatkowo używają igieł nadeczników do budowy osłon ochronnych. W miarę wzrastania larw owadów do ich osłon dodawane są kolejne igły i fragmenty gąbki. To sprzyja rozprzestrzenianiu fragmentów ciała gąbki, a tym samym tworzeniu nowych kolonii nadeczników.
Charakterystyka
Nadecznik stawowy może przybierać różne formy. Ich ciała zazwyczaj są rozgałęzione, bryłkowate albo skorupiaste. Przedstawiciele tego gatunku z reguły mają kilka centymetrów długości. Ich kolorystyka waha się od bieli do zieleni, w zależności od ilości symbiotycznych zielonych glonów (zoochlorelli) obecnych w ich ciałach. Wspomniane glony pomagają gąbce w przyswajaniu tlenu i pożywienia.
Nadeczniki stawowe mają miękkie ciało, które jednak pokryte jest igłami krzemionkowymi w celu zwiększenia jego wytrzymałości oraz ochrony przed drapieżnikami. Igły mogą mieć różne rozmiary i kształty, co dodatkowo przyczynia się do wzmocnienia struktury gąbki.
Woda przepływa przez małe pory zwane ostiami do wnętrza gąbki. Tam ciecz jest filtrowana, a następnie wypływa przez większy otwór noszący nazwę osculum.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Spongilla_lacustris [dostęp: 03.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Kirt L. Onthank. Licencja: CC BY-SA 3.0.
