Stułbiopławy (Hydrozoa) to gromada parzydełkowców. Niektóre z nich żyją samotnie, inne tworzą kolonie, z których większość występuje w wodach słonych.
Kolonie mogą osiągać duże rozmiary, a poszczególne osobniki nie są w stanie przetrwać samodzielnie poza kolonią. Kilka rodzajów stułbiopławów występuje w wodach słodkich. Organizmy te są blisko spokrewnione z meduzami i koralowcami i należą do typu parzydełkowców (Cnidaria). Do stułbiopławów należą np. meduza słodkowodna, Obelia czy żeglarz portugalski.
Anatomia
W cyklu życiowym stułbiopławów można znaleźć zarówno stadium polipa, jak i meduzy, chociaż niektóre z przedstawicieli tej gromady przechodzi tylko w jedną formę.
Polipy
Polipy stułbiopławów są zazwyczaj kolonijne, co oznacza,że znajduje się w niej wiele osobników połączonych rurkowatymi strukturami. Tam, gdzie biegnie ona wzdłuż podłoża, tworzy poziomy, korzeniopodobny rozłóg, który zakotwicza kolonię na dnie.
Kolonie stułbiopławów są zazwyczaj niewielkie, nie większe niż kilka centymetrów, choć u niektórych gatunków, takich jak rurkopławy, mogą osiągać kilka metrów długości. Mają one różne kształty, od przypominających drzewa po wachlarze, w zależności od gatunku. Polipy są zazwyczaj drobne, choć w gatunkach, które nie tworzą kolonii, mogą dorastać nawet do 6-9 cm, a głębinowy stułbiopław sięga nawet do 2 metrów.
Główna struktura kolonii otoczona jest chitynową i białkową osłoną (perisarc). U niektórych gatunków sięga on aż do polipów, a nawet zawiera zamykaną pokrywę, przez którą polip może wysunąć swoje czułki.
Większość polipów w kolonii jest wyspecjalizowana w zdobywaniu pokarmu. Mają cylindryczne ciało, z otworem gębowym. Wewnątrz polipów znajduje się jama, w której odbywa się pierwsza faza trawienia. Częściowo strawiony pokarm trafia do pustej łodygi, aby rozprowadzić go po całej kolonii i zakończyć trawienie. W przeciwieństwie do innych parzydełkowców, ściany jamy centralnej nie posiadają komórek parzydełkowych, które występują jedynie na czułkach i zewnętrznej powierzchni.
W kolonii występują także polipy odpowiedzialne za rozmnażanie. Nie mają one czułków, ale produkują pączki, z których rozwija się stadium meduzy. Układ i rodzaj tych rozrodczych polipów różni się w zależności od gatunku.
Niektóre kolonialne gatunki mają także inne polipy, “wyspecjalizowane” w konkretnej dziedzinie. Istnieją polipy obronne, bogate w komórki parzydełkowe, a także polip, który rozwija się w pływak, umożliwiający kolonii unoszenie się na wodzie, zamiast przytwierdzenia do stałego podłoża.
Meduzy
Meduzy stułbiopławów są mniejsze od meduz typowych; osiągają od 0,5 do 6 cm średnicy. Większość z nich przechodzi stadium meduzy, ale w wielu przypadkach istnieją jedynie jako płciowo rozmnażające się pączki na powierzchni kolonii. Czasami te meduzoidalne pączki są tak zredukowane, że brakuje im czułków czy otworu gębowego i stanowią jedynie oddzielne gonady.
Ciało meduzy ma kształt parasola z welum, wokół którego wyrastają czułki. Z centrum parasola zwisa rurkowata struktura zakończona otworem gębowym. Większość meduz stułbiopławów posiada cztery czułki. Komórki parzydełkowe znajdują się na czułkach i wokół otworu gębowego, który prowadzi do centralnej jamy żołądkowej. Włókna mięśniowe przy brzegu parasola pozwalają meduzie poruszać się przez skurczanie i rozkurczanie ciała. Dodatkowy fałd tkanki wewnątrz parasola zwęża jego otwór, zwiększając siłę wypychania wody.
Układ nerwowy
Układ nerwowy stułbiopławów jest wyjątkowo rozwinięty. Dwa pierścienie nerwowe, znajdujące się przy brzegu parasola, wysyłają impulsy do mięśni i czułków. U jednego z gatunków stwierdzono obecność zorganizowanych zwojów nerwowych. W pobliżu pierścieni nerwowych zlokalizowane są liczne narządy zmysłów, w tym statocysty oraz prymitywne, światłoczułe przyoczka.
Cykl życiowy
Kolonie stułbiopławów są zazwyczaj rozdzielnopłciowe, czyli w jednej kolonii występują wyłącznie polipy męskie lub żeńskie, ale nie oba rodzaje jednocześnie. W niektórych gatunkach polipy rozrodcze, nazywane gonozooidami, pączkują z bezpłciowo powstałych meduz. Nowo powstałe meduzy, będące samcami lub samicami, dojrzewają i zwykle uwalniają gamety bezpośrednio do wody. Zygoty przekształcają się w wolno pływające planule lub w osiadające na odpowiednim podłożu larwy, które mogą rozwinąć się bezpośrednio w meduzy lub polipy. Do kolonialnych stułbiopławów należą m.in. rurkopławy, Obelia oraz wiele innych gatunków.
U gatunków stułbiopławów, które przechodzą zarówno przez etap polipa, jak i meduzy, to stadium meduzy jest odpowiedzialne za rozmnażanie płciowe. Niektóre hydromeduzy uwalniają gamety wkrótce po opuszczeniu kolonii hydroidów, a ich życie trwa zaledwie kilka godzin. Inne mogą żyć przez kilka miesięcy, codziennie uwalniając gamety, zanim pogorszenie warunków środowiskowych doprowadzi do ich śmierci.
Niektóre gatunki stułbiopławów wykazują niezwykły cykl życiowy – mogą przekształcać się z dojrzałego stadium meduzy z powrotem w młodociane stadium stułbiopława.
Systematyka
Klasyfikacja stułbiopławów jest skomplikowana i przez wiele lat była przedmiotem licznych debat.
Obecnie stułbiopławy dzielone są na dwie podgromady: Leptolinae, obejmującą większość dawnych stułbiowców oraz Siphonophora, i Trachylinae, która zawiera pozostałe rzędy, w tym Limnomedusae. Nadal jednak potrzeba dodatkowych badań, aby potwierdzić przynależność niektórych rzędów do tych podgromad.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Hydrozoa [dostęp: 10.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Bernard Picton. Licencja: CC BY-SA 4.0.
