Ortolan (Emberiza hortulana), znany także jako trznadel ortolan, jest gatunkiem niewielkiego ptaka wędrownego zaliczanego do rodziny trznadli (Emberizidae). Ptak buduje gniazda i wychowuje pisklęta na terenie Europy oraz środkowej i zachodniej Azji. Na zimę migruje natomiast do Afryki Subsaharyjskiej.
Gotowany ortolan stanowi jeden z przysmaków kuchni francuskiej. Z reguły spożywa się go w całości, po uprzedniej obróbce termicznej. Smakosze tego typu potraw – zanim przystąpią do degustacji – najpierw okrywają głowy serwetkami bądź ręcznikami. Polowania organizowane na trznadle ortolany na przestrzeni ostatnich lat doprowadziły do drastycznego zmniejszenia liczebności populacji tych ptaków we Francji. Jednak jak dotąd nie zalicza się go do gatunków zagrożonych wymarciem.
Taksonomia
Pierwszy naukowy opis ortolana powstał w 1758 roku. Jego autorem był szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, który umieścił przygotowaną przez siebie charakterystykę w dziesiątej edycji dzieła Systema Naturae. Badacz ten zaproponował również obowiązującą do dnia dzisiejszego łacińską nazwę Emberiza hortulana. Gatunek ten zalicza się do monotypowych. To oznacza, że w jego obrębie nie wydziela się żadnych podgatunków. Na podstawie przeprowadzonych w 2008 roku badań odkryto, że najbliższe pokrewieństwo łączy ortolana z trznadlem modrogłowym (Emberiza caesia).
Opis
Dorosłe ptaki zazwyczaj dorastają do około 17 cm długości. Rozpiętość ich skrzydeł oscyluje na poziomie od 23 do 29 cm. Trznadle ortolany zwykle ważą około 25 g. U przedstawicieli tego gatunku występuje dymorfizm płciowy. Przejawia się on głównie w różnicach w upierzeniu pomiędzy samcami a samicami. Osobniki płci męskiej mają popielatą głowę oraz rdzawobrązowy grzbiet. Spód ich ciała jest cynamonowobrązowy. Pierś natomiast mieni się zielonkawoszarym odcieniem. Umaszczenie samic jest znacznie bledsze i bardziej jednolite. W okolicach klatki piersiowej widać charakterystyczne prążki.
Ortolany zmieniają swoje upierzenie dwa razy w roku. Całkowitemu przeobrażeniu ulega ono w lipcu. Natomiast na wiosnę dochodzi do wymiany wyłącznie piór okrywowych.
Występowanie i środowisko
Zasięg naturalnego występowania ortolana jest bardzo szeroki. Ptaki te zasiedlają niemal całą Europę. Ich obecność można zaobserwować m.in. w Skandynawii, a także na terenach położonych poza Kołem Podbiegunowym. Zamieszkują także zachodnie rejony Azji. Przedstawicieli tego gatunku najczęściej można spotkać na polach kukurydzy lub w ich pobliżu. Zimę spędzają w Afryce, a także w Indiach oraz Arabii Saudyjskiej.
Zachowanie
Trznadel ortolan buduje gniazda w pobliżu ziemi lub bezpośrednio na niej. Sezon lęgowy zwierzęcia rozpoczyna się w maju, niedługo po powrocie ptaków z zimowisk. W trakcie jednego okresu rozrodczego ortolany są w stanie wydać na świat i odchować dwa lęgi. Samice jednorazowo składają około 5 jaj. Młode wykluwają się z nich po dwóch tygodniach. Kolejnych 14 dni potrzebują na uzyskanie pełnej samodzielności. Ptak żywi się głównie nasionami roślin. W jadłospisie piskląt znajdują się też owady, głównie chrząszcze.
Zastosowanie kulinarne
Spożywanie ortolana francuscy smakosze przez wieki traktowali jak swoisty rytuał przejścia. Zazwyczaj polowano na okazy udające się na zimowiska do Afryki. Po ich schwytaniu trzymano je w klatkach umieszczonych w ciemnych miejscach. Przez jakiś czas karmiono je na siłę prosem, a następnie topiono w armaniaku, czyli naturalnej wódce z winogron. Następnie zabite ptaki gotowano w tłuszczu oraz marynowano. Jedzący spożywali je z zakrytymi serwetkami głowami. Dzięki temu w trakcie konsumpcji potrawy mogli cieszyć się jej wyjątkowym aromatem. Wierzono też, że w ten sposób unikną gniewu Bożego za uśmiercenie ptaka w okrutny sposób.
Status prawny
Zakaz polowania na ortolany we Francji obowiązuje formalnie od 1999 roku. Jednak z uwagi na nieskuteczność egzekwowania prawa przez kilka lat co roku uśmiercano ponad 50 000 osobników. Obecnie na terenie całej Unii Europejskiej – także we Francji – podejmuje się szereg inicjatyw mających na celu ochronę tego ptaka. Zabicie trznadla ortolana zagrożone jest karą pieniężną w wysokości 6000 euro.
Mimo notowanego ciągłego spadku liczebności populacji ptaka Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje go za gatunek najmniejszej troski. Szacuje się, że na całym świecie żyje od 8 do 18 milionów ortolanów.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Marszczelec pierścieniowy
- Jaskółka rdzawoszyja
- Zaskakujące cząsteczki dinozaurów
- Kurczące się ryjówki kontra ewolucja
- Grzyby, które potrafią przejąć kontrolę nad życiem całego organizmu
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Ortolan_bunting [dostęp: 19.12.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Pierre Dalous. Licencja: CC BY-SA 3.0.
