Kapucynka czubata (Sapajus apella) znana też jako płaksa, jest gatunkiem ssaka naczelnego zaliczanym do rodziny płaksowatych (Cebidae). Zwierzę reprezentuje podrodzinę kapucynek (Cebinae). Zasięg jego naturalnego występowania rozciąga się głównie na tereny Ameryki Południowej. Ssak zasiedla również Wyspy Karaibskie, takie jak Trynidad i Margarita.
Kapucynki czubate niegdyś tworzyły liczniejsze populacje zamieszkujące różnorodne rejony kontynentu południowoamerykańskiego. Obecnie ich liczebność uległa zmniejszeniu. Do tego stanu rzeczy przyczyniło się m.in. wyodrębnienie spośród kapucynek oddzielnego gatunku, do którego zaliczono osobniki o złotawym umaszczeniu na brzuchu.
Płaksy są doskonale przystosowane do życia w różnych warunkach środowiskowych. Można je spotkać zarówno w dziewiczych lasach tropikalnych, jak i na terenach całkowicie zdegradowanych przez działalność człowieka. Małpy są wszystkożerne. Żywią się głównie owocami. Polują także na małe kręgowce i bezkręgowce.
Taksonomia i filogeneza
Niegdyś do wszystkich kapucynek czubatych stosowano łacińską terminologię Cebus apella, Mianem tym określano małpy żyjące w szerokim pasie od Kolumbii po północną Argentynę. Nową klasyfikację płaks bazującą na różnicach w budowie ciała poszczególnych zwierząt opracowano w latach 80. XX wieku. Na jej podstawie podzielono kapucynki na dwa rodzaje: Sapajus i Cebus. Do tego pierwszego zaliczono duże i masywne osobniki, do drugiej natomiast mniejsze i smuklejsze okazy. Do 2005 roku w obrębie gatunku wyróżniano sześć podgatunków. Obecnie jednak płaksy uważa się za monotypowy gatunek. Nie ma natomiast wśród naukowców zgodności co do tego, w jaki sposób należy klasyfikować pochodzący z wyspy Margarita podgatunek Sapajus apella margaritae.
Wygląd fizyczny
Kapucynki czubate na ogół wyróżniają się krępą budową ciała. Tułów zwierzęcia pokrywa szorstkie, szaro-brązowe futro, które w okolicach brzucha przybiera nieco jaśniejszy odcień. Głowę zwierzęcia zdobią długie włosy tworzące charakterystyczną „czapkę” przypominającą perukę. Kończyny górne i dolne zwierzęcia odznaczają się ciemnym ubarwieniem. Dysponujący zdolnością chwytania ogon pełni funkcję dodatkowej ręki.
Płaksy zazwyczaj dorastają do około 46 cm długości. Ogon przeciętnego osobnika mierzy natomiast średnio od 38 do 49 cm długości. Samce na ogół są cięższe od samic. Waga osobników płci męskiej waha się od 2,3 do 4,8 kg. W przypadku samic oscyluje ona natomiast na poziomie od 1,3 do 3,4 kg.
Zachowanie i ekologia
Kapucynka czubata wykazuje się wzmożoną aktywnością od wschodu do zachodu słońca. Lubi przebywać na drzewach. Często jednak schodzi na ziemię w poszukiwaniu pożywienia. Przedstawiciele tego gatunku żyją w stadach złożonych z kilku lub kilkunastu osobników różnej płci. Przywódcą każdej takiej grupy zwykle jest dominujący samiec. O jego priorytetowej pozycji w stadzie świadczy przede wszystkim pierwszeństwo w dostępie do pokarmu. Przywódca grupy jest też zazwyczaj ojcem wszystkich młodych urodzonych w stadzie.
Ciąża u samic płaks zwykle trwa około pół roku. Matki z reguły wydają na świat jednego potomka, którego karmią swoim mlekiem przez 9 miesięcy. Młode osobniki stają się zdolne do rozrodu dopiero po ukończeniu 7 roku życia. Samice na ogół wcześniej osiągają dojrzałość płciową niż samce. Kapucynki na wolności żyją przeciętnie od 15 do 20 lat. Małpy trzymane w niewoli mogą natomiast dożyć nawet 45 lat.
Dieta
Kapucynkę czubatą zalicza się do zwierząt wszystkożernych. W skład jej diety wchodzi zarówno pokarm roślinny (np. owoce, orzechy, nasiona, liście, pędy), jak i owady i ich larwy, a także mięso małych kręgowców (np. nietoperzy, ptaków i gadów). Zwierzę do rozbijania twardych orzechów używa dwóch kamieni, z których jeden pełni funkcję kowadła, a drugi młotka. Zdolność do wykorzystywania kamyków we wspomnianym celu charakteryzuje kapucynki żyjące na różnych obszarach geograficznych. Zauważenie tej prawidłowości pozwoliło naukowcom na wysnucie teorii, że omówiona umiejętność rozwinęła się niezależnie w kilku populacjach.
Używanie i wytwarzanie narzędzi
Kapucynki czubate potrafią nie tylko rozbijać orzechy za pomocą kamieni. Do wyciągania pokarmu z trudno dostępnych miejsc służą im patyki. Zebraną z wodopoju wodę przechowują natomiast w pojemnikach. Do wchłaniania płynów niekiedy wykorzystują także gąbki. Małpy trzymane w niewoli często świetnie posługują się sztućcami. Mogą nimi z powodzeniem karmić zarówno same siebie, jak i inne zwierzęta, a także ludzi. Z łatwością można je także nauczyć malowania. Dzięki chwytnemu kciukowi mogą sprawnie przytrzymywać różne przedmioty w palcach.
Płaksy odznaczają się wysokim poziomem inteligencji. Dzięki życiu w złożonych społecznościach szybko nabywają nowych zdolności. Małpy przyswajają sobie różne umiejętności, uważnie obserwując inne osobniki w akcji.
Co istotne, nie wszystkie populacje kapucynek korzystają z narzędzi. Tendencje do takich zachowań wykazują głównie małpy żyjące na terenach obfitych w pożywienie. Doskonale rozwinięte umiejętności manualne cechują także osobniki spędzające relatywnie dużą ilość czasu na ziemi.
Rozwiązywanie problemów
Płaksy umieją efektywnie rozwiązywać rozmaite problemy, co świadczy o ich zaawansowanych umiejętnościach poznawczych. Są one zdolne do samodzielnego opracowywania rozmaitych metod korzystania z tych samych narzędzi, choć przypuszcza się, że nie rozumieją reguł przyczynowo-skutkowych rządzących konkretnymi działaniami. Zazwyczaj przyswajają sobie nowe umiejętności, powtarzając czynności, które w danym momencie przyniosły pożądany skutek. Znacznie rzadziej uczą się natomiast na własnych błędach.
Występowanie i siedlisko
Zasięg naturalnego występowania kapucynek czubatych rozciąga się głównie na tereny lasów amazońskich porastających obszary Gujany, Wenezueli i Brazylii. Liczne populacje tych małp notuje się także we wschodniej Kolumbii, Ekwadorze, Boliwii i Peru. Płaksy zasiedlają również wyspę Trynidad oraz Margarita. Populacja pochodząca z tej ostatniej wyspy w ostatnich latach uległa drastycznemu zmniejszeniu. Dlatego obecnie grozi jej wyginięcie.
Płaksy najczęściej można spotkać w tropikalnych lasach do wysokości 2700 m n.p.m. Zasięg występowania przedstawicieli tego gatunku w pewnej części pokrywa się z terytoriami innych gatunków kapucynek, takich jak kapucynka białoczelna (Cebus albifrons).
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Kierunki świata – jak je określić bez posiadania kompasu?
- Polscy nobliści – kim są polscy laureaci Nagrody Nobla
- Jak wygląda zaćmienie Księżyca i jak często możemy je obserwować?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Tufted_capuchin [dostęp: 15.10.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: José Reynaldo da Fonseca. Licencja: CC BY 2.5.