Jak blisko człowiekowi do szympansa?

Teoria o wspólnym przodku człowieka i małpy wzbudza kontrowersje od czasu, gdy po raz pierwszy została sformułowana. Nie tylko dlatego, że kłóci się z informacjami zawartymi w Księdze Rodzaju na temat wyjątkowości człowieka, którego Bóg stworzył na swój obraz. Sprzeciw wobec tej hipotezy wywołuje również fakt, iż została ona w wielu kręgach przyjęta jako obowiązująca, mimo że nie ma solidnego naukowego poparcia.

Za najbliższego „krewnego” człowieka uważa się szympansa, z którym jakoby mieliśmy wspólnego przodka, który wymarł cztery miliony lat temu. Według Richarda Wranghama, ów tajemniczy gatunek miał bardziej przypominać współczesnego szympansa niźli człowieka[1]. Problem polega na tym, że do tej pory nie odnaleziono szczątków naszego domniemanego przodka, który mniej lub bardziej odpowiadałby opisowi sugerowanemu przez badacza. Dopóki więc nie zostanie przedstawiony dowód na istnienie tego brakującego ogniwa, nie będziemy mogli traktować tej hipotezy jako racjonalnego głosu w dyskusji.

Bardziej przekonującym argumentem ewolucjonistów wydaje się przedstawienie analizy DNA człowieka i szympansa, według której nasze genomy byłyby niezwykle ze sobą zbieżne. W kulturze masowej wciąż pokutuje nieprawdziwe przekonanie, że podobieństwo to wynosi 99%. Twierdzenie to zostało po raz pierwszy przedstawione w 1975 roku przez Allena Wilsona i Mary-Claire King przy użyciu technologii zwanej kinetyką reasocjacji[2]. Hipoteza ta, zwana również „Mitem 1%”, byłaby potencjalnym dowodem na istnienie pokrewieństwa między ludźmi a współczesnymi szympansami.

Stopień podobieństwa DNA szympansa i człowieka według (…) niezależnych badań jest (…) znacznie niższy niż 99%, co przeczy teorii posiadania przez nas wspólnego przodka z małpą

Obecnie najczęściej cytowana publikacja, która miałaby dowodzić porażającej wręcz zgodności genotypów człowieka i szympansa pochodzi z 2005 roku i została przedstawiona przez Międzynarodowe Konsorcjum Analizy i Sekwencjonowania Genomu Szympansa. Zdaniem Frosta Smitha przyjęto jednak wówczas mało obiektywną metodologię w celu przedstawienia danych w sposób tendencyjny[3].

Podobnego zdania jest dr Jeffrey P. Tomkins, który w czasie zagłębiania się w literaturę przedmiotu doszedł do wniosku, że naukowcy wybrali do analizy bardzo podobne sekwencje DNA, które potwierdzały teorię ewolucji, jednocześnie odrzucając dane, które nie odpowiadały jej założeniom. W celu zweryfikowania tej teorii w 2012 roku badacz ponownie obliczył podobieństwo DNA człowieka i szympansa, opierając się na tych samych badaniach, ale uwzględniając pominięte dane. Uzyskał on dalece niższy poziom podobieństwa DNA, który wynosił od 66% do 86%. Z jego analizy wynika również, że genom szympansa został złożony tendencyjnie przez badaczy w ten sposób, by przypominał genom ludzki[4].

Podobne badania przeprowadził równolegle biolog Richard Buggs. Według jego analizy odsetek nukleotydów w ludzkim genomie, które miały dokładne dopasowanie jeden do jednego w genomie szympansa, wynosi między 82,34% a 84,38%[5]. Stopień podobieństwa DNA szympansa i człowieka według tych dwóch niezależnych badań jest więc znacznie niższy niż 99%, co przeczy teorii posiadania przez nas wspólnego przodka z małpą.

Kolejne badania genetyczne również podważają tę teorię. Analiza struktury genomu 3-D z 2011 roku wykazała, że określony typ modyfikacji histonów u człowieka i szympansa pokrywa się jedynie w 70%. W 2012 roku przeprowadzono inne badania, które wykazały, że podobieństwo tej samej cechy w genotypie ludzi i myszy również wynosi około 70%. Oznacza to więc, że pod względem konfrontacji tej cechy jesteśmy tak samo podobni do małpy, jak do myszy, co jest kolejną przesłanką do porzucania hipotezy naszego pokrewieństwa z szympansami[6].

Teorię tę podaje w wątpliwość również analiza chromosomu Y człowieka i szympansa z 2010 roku. Jak się okazuje, składowa ta ma większe znaczenie dla badań nad dziedziczeniem niż wydawało nam się wcześniej – korzystając z danych o sekwencji chromosomu Y, można zbudować drzewo genealogiczne chromosomów Y i wykorzystać je do sporządzenia wykresów historycznych wzorców migracji ludzi na całym świecie. Już na podstawie wcześniejszych prac możemy stwierdzić, że wszyscy mężczyźni mają bardzo podobne chromosomy Y, co prowadzi do wniosku, że cała światowa populacja miała tylko jednego wspólnego męskiego przodka. Chromosom ten u szympansów okazuje się bardzo odbiegać od ludzkiego – różnica wynosi 30%. Zdaniem Roberta W. Cartera dane te są wręcz szokujące – taką różnicę spodziewano się zaobserwować między autosomami człowieka i na przykład kury, która nie jest nawet ssakiem[7].

Badania te mogłyby stanowić uzasadnienie do odrzucania hipotezy o wspólnej historii przodków człowieka i przodków małpy oraz stać się powodem do ponownego przeanalizowania zasadności teorii ewolucji. Tak się jednak nie stało. „Mit 1%”, jak każdy inny mit, zakorzenił się w naszym myśleniu i, być może, pozostanie z nami przez kolejne dziesięciolecia.

Przypisy

1. Wrangham R. W., Out of the Pan, Into the Fire w: Frans B. M. De Waal, (red.), Tree of Origin: What Primate Behavior Can Tell Us About Human Social Evolution, s. 124–126, 2019.
2. Bergman J., Tomkins J., Is the human genome nearly identical to chimpanzee?—a reassessment of the literature, https://creation.com/human-chimp-dna-similarity-literature.
3. Smith F., A Fresh Look at Human-Chimp DNA Similarity, 2015, https://answersingenesis.org/genetics/fresh-look-human-chimp-dna-similarity/. The Chimpanzee Sequencing Analysis Consortium, “Initial Sequence of the Chimpanzee Genome and Comparison with the Human Genome,” Nature437, no. 7055 (2005): 69–87, doi: 10.1038/nature04072; https://www.nature.com/articles/nature04072.
4. Tomkins J. 2018. Separate Studies Converge on Human-Chimp DNA Dissimilarity. Acts & Facts. 47 (11); https://www.icr.org/article/separate-studies-converge-human-chimp-dna.
5. Buggs R., How similar are human and chimpanzee genomes?, 2018, http://richardbuggs.com/2018/07/14/how-similar-are-human-and-chimpanzee-genomes/.
6. Tomkins J., 3-D Human Genome Radically Different from Chimp, 2021, https://www.icr.org/article/human-genome-radically-different-from-chimp/.
7. Carter R. W., The chimpanzee Y chromosome is radically different from human, 2010, https://creation.com/chimp-y-chromosome.