Golec piaskowy (Heterocephalus glaber) to gryzoń ryjący. Występuje na Półwyspie Somalijskim i w części Kenii, szczególnie w regionach Somalii. Jest blisko spokrewniony z kretoszczurami i stanowi jedyny gatunek w rodzaju golców.
Ten ssak posiada niezwykłe cechy fizjologiczne i behawioralne, które pozwalają mu przetrwać w surowych warunkach podziemnych. Jest jedynym ssakiem termoregulującym się, co oznacza, że jego temperatura ciała dostosowuje się do otoczenia. Ma także złożoną strukturę społeczną, podzieloną na kasty rozrodcze i bezpłodne. Golec piaskowy nie odczuwa bólu, ma bardzo niskie tempo metabolizmu i oddychania. Jest długowieczny, odporny na nowotwory i niedobór tlenu.
Początkowo zaliczano go do rodziny kretoszczurowatych, jednak nowsze badania klasyfikują go w odrębnej rodzinie golcowatych.
Opis
Golce piaskowe mają 8–10 cm długości i ważą 30–35 g. Samice-królowe są większe, mogą osiągać nawet 80 g. Mają małe oczy i słaby wzrok. Ich nogi są krótkie, ale doskonale radzą sobie w tunelach. Duże zęby wystają na zewnątrz i są używane do kopania, a wargi zamykają się za zębami, chroniąc przed wpadaniem ziemi do otworu gębowego. Ich skóra jest pomarszczona, różowa lub żółtawa, i prawie pozbawiona włosów.
Metabolizm i oddychanie
Golec piaskowy jest przystosowany do życia w środowisku o ograniczonej ilości tlenu. Ma niewielkie płuca, a hemoglobina w jego krwi efektywnie wychwytuje tlen. Jego metabolizm i tempo oddychania są znacznie niższe niż u innych zwierząt o podobnej wielkości. W sytuacji głodu metabolizm może spadać o 25%.
Może przeżyć 5 godzin w powietrzu z 5% natężeniem tlenu. W atmosferze bez tlenu wytrzymuje 18 minut bez trwałych uszkodzeń. Podczas braku tlenu używa fruktozy w procesie fermentacji, co chroni go przed kwasicą.
Termoregulacja
Nie reguluje temperatury ciała jak inne ssaki. Jego temperatura zmienia się w zależności od otoczenia. W chłodniejszych warunkach szuka ciepła, np. płytkich tuneli nagrzanych przez słońce. Gdy jest zbyt gorąco, przenosi się do głębszych, chłodniejszych części tuneli.
Brak wrażliwości na ból
Jego skóra nie odczuwa bólu od kwasów czy kapsaicyny. Jest to przystosowanie do wysokiego stężenia dwutlenku węgla w tunelach, które mogłoby powodować zakwaszenie tkanek. Brak substancji P w organizmie sprawia, że nie drapie się, co jest powszechne u innych gryzoni.
Odporność na nowotwory
Golce piaskowe rzadko chorują na nowotwory. Mają gen p16, który blokuje podział komórek przy ich dużym zagęszczeniu. Odkryto także obecność unikalnej, wysokocząsteczkowej hialuronianu, która hamuje rozwój guzów. Mają również wyjątkowo precyzyjne rybosomy, które produkują białka z mniejszą liczbą błędów.
Długowieczność
Golce piaskowe żyją ponad 37 lat, co czyni je najdłużej żyjącymi gryzoniami. Ich śmiertelność nie wzrasta wraz z wiekiem, co jest nietypowe dla ssaków.
Utrzymują zdrowe funkcje naczyniowe przez większość życia.
Redukcja metabolizmu pozwala im uniknąć uszkodzeń związanych z wiekiem.
Rozmieszczenie i środowisko
Zamieszkują suche regiony wschodniej Afryki, głównie Etiopię, Kenię i Somalię. Żyją w koloniach liczących 20–300 osobników, średnio około 75. Budują tunele o długości do 3–5 km.
Struktura społeczna
Są eusocjalne, jak mrówki czy pszczoły. Oznacza to, że w kolonii rozmnaża się tylko jedna samica (królowa) i 1–3 samce. Reszta osobników to bezpłodni robotnicy. Mniejsze osobniki zbierają jedzenie i utrzymują gniazdo, a większe bronią kolonii. Gdy królowa umrze, inna samica przejmuje jej rolę po walce.
Dieta
Żywią się dużymi bulwami, które wyjadają od środka, pozwalając im się regenerować. Czasem jedzą także własne odchody, co pomaga dzielić się hormonami królowej.
Wrogowie
Najczęściej są atakowane przez węże, np. Rhamphiophis oxyrhynchus i Eryx colubrinus.
Status ochrony
Golec piaskowy nie jest zagrożony wyginięciem. Występuje licznie w suchych regionach wschodniej Afryki.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Kazuar mniejszy
- Ara żółtoskrzydła – ara czerwona
- Czwarty wymiar – cz. 2: Między nauką a wiarą
- Czwarty wymiar – cz. 1: Kształt Wszechświata
- CRISPR – czeka nas ulepszanie ludzkiego DNA?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Naked_mole-rat [dostęp: 17.12.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Roman Klementschitz. Licencja: CC BY-SA 3.0.
