Gąbki pospolite (Demospongiae) zwane też gąbkami zwyczajnymi, różnoszkieletowymi albo niewapiennymi stanowią najbardziej zróżnicowaną grupę wśród gąbek (Porifera). Szacuje się, że grupa ta obejmuje ponad 90% wszystkich znanych gatunków gąbek. Ich całkowita liczba wynosi około 8800.
Gąbki niewapienne zasiedlają wszystkie wody słone i słodkie znajdujące się na Ziemi. Preferują głównie płytkie rzeki i zbiorniki wodne. Niektóre gatunki bytują jednak na większych głębokościach. Gąbki różnoszkieletowe w większości przypadków prowadzą kolonijny tryb życia. Ich kolonie mogą osiągać ogromne rozmiary. Ilość osobników żyjących w danej kolonii jest tak duża, że w obrębie danej grupy zanikają indywidualne cechy osobnicze.
Gąbki zwyczajne mają miękkie ciało, którego powierzchnia pokryta jest szkieletem z węglanu wapnia, mającego formę aragonitu lub kalcytu. Szkielet tych zwierząt złożony jest ze spikul, czyli igieł powstałych z krzemionki lub spogniny. Niektórzy przedstawiciele gąbek różnoszkieletowych mają igły zbudowane z obu wspomnianych substancji.
Spikule występujące u gąbek niewapiennych różnią się kształtem od tych, które można zaobserwować u gąbek szklanych. Gąbki pospolite żyjące na Antarktydzie pozyskują krzemionkę do budowy igieł dzięki wchłanianiu i trawieniu okrzemek.
Grupa gąbek różnoszkieletowych obejmuje różnorodne rzędy gąbek. Wśród nich są zarówno mniejsze, jak i większe organizmy. Największe osobniki osiągają ponad metrową szerokość. Gąbki niewapienne mogą mieć ciała o rozmaitym kształcie. Charakterystyczną cechą większości osobników jest żywe, rzucające się w oczy ubarwienie.
Gąbki pospolite rozmnażają się zarówno płciowo, jak i bezpłciowo. Odznaczają się one długowiecznością. Przedstawiciele niektórych gatunków żyją średnio od 500 do nawet 1000 lat. Gąbki zwyczajne potocznie nazywa się gąbkami koralowymi. Masywne szkielety obumarłych zwierząt odkładają się bowiem warstwami w wodzie, tworząc struktury do złudzenia przypominające rafy koralowe.
Klasyfikacja i systematyka
W 2002 roku została opublikowana książka Systema Porifera, będąca wynikiem pracy 45 badaczy z 17 krajów, pod redakcją J.N.A. Hoopera i R.W.M. van Soest. Dzieło to zawiera kompleksowe omówienie systematyki gąbek. Gąbki niewapienne podzielono w nim na 14 rzędów, 88 rodzin i 500 rodzajów.
Na przestrzeni ostatnich 20 lat wprowadzono różne zmiany w zaproponowanej klasyfikacji. Na przykład w 2012 roku wyodrębniono nową klasę gąbek Homoscleromorpha. W 2015 roku badacze Morrow i Cárdenas zaproponowali dalsze modyfikacje w systematyce gąbek, wskazując na konieczność wprowadzenia nowych rzędów w tej klasyfikacji. Zasugerowali też podział na trzy podklasy: Verongimorpha, Keratosa i Heteroscleromorpha.
Sclerospongiae
Gąbki Sklerospongiae od 1970 roku były uznawane za odrębną klasę tych zwierząt. Jednak później wykazano, że przedstawiciele tej grupy występują w różnych klasach typu Porifera. Obecnie przyjmuje się zatem stanowisko, że Sklerospongiae są zwierzętami polifiletycznymi wywodzącymi się od różnych przodków.
Chaetetids
Chaetetids wyróżniają się ciałami złożonymi z połączonych rurek. Niegdyś klasyfikowano je jako korale, mszywioły, algi, stromatoporoidy albo organizmy typu Sclerospongiae. Współcześnie zalicza się je do organizmów polifiletycznych. W obrębie chaetetids wyodrębnia się trzy rzędy gąbek niewapiennych: Hadromerida, Poecilosclerida i Agelasida.
Rozmnażanie
Gąbki niewapienne na ogół są organizmami hermafrodytycznymi. Tworzą one zarówno gamety męskie, jak i żeńskie. Te pierwsze rozwijają się z przekształconych choanocytów, drugie natomiast powstają z archeocytów. Do podziału zygoty dochodzi w mezohylu, czyli bezpostaciowej substancji znajdującej się między choanodermą a komórkami okrywającymi (pinakocytami). W wyniku wspomnianego procesu powstaje larwa parenchymula, która następnie jest wydalana wraz z prądem wody przez kanał wylotowy.
Gąbki rozmnażają się również bezpłciowo, poprzez pączkowanie bądź gemullację. Wyrastające na powierzchni ciała organizmu matczynego pączki najpierw rozwijają się w małe gąbki, a następnie oddzielają się od niego i przedostają do wody.
Występujące u gąbek słodkowodnych gemmule to struktury przetrwalnikowe w postaci pokrytych wartswą ochronną komórek wypełnionych substancjami odżywczymi. Struktury te są zdolne do przetrwania nawet najtrudniejszych warunków środowiskowych.
Mejoza i rekombinacja
Procesy oogenezy i spermatogenezy u gąbek wykazują duże podobieństwo do tych zachodzących u innych zwierząt. U gąbek Geodia hentscheli i Geodia phlegraei zidentyfikowano geny odpowiedzialne za rekombinację DNA.
Znaczenie ekonomiczne
Do najważniejszych pod względem ekonomicznym gąbek różnoszkieletowych zalicza się gąbki szlachetne, potocznie zwane gąbkami kąpielowymi. Są one hodowane na masową skalę, powszechnie organizuje się także ich połowy w miejscach naturalnego występowania przedstawicieli tego gatunku. Poszczególne osobniki najpierw poddaje się wybieleniu, a następnie są one sprzedawane w sklepach i na targach. Użytkownicy gąbek kąpielowych cenią je przede wszystkim za miękką strukturę.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Demosponge [dostęp: 03.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Twilight Zone Expedition Team 2007. Licencja: domena publiczna.
