Fruczak gołąbek – dłużniec gwiaździk

Fruczak gołąbek (Macroglossum stellatarum) znany też jako dłużniec gwiaździk, jest gatunkiem motyla reprezentującego rodzinę zawisakowatych (Sphingidae). Owad występuje powszechnie na tych terenach Europy i Azji, gdzie panuje klimat umiarkowany. Motyl żywi się nektarem kwiatów o rurkowatych koronach. Podczas zbierania pokarmu zawisa w powietrzu przy roślinie, a do gromadzenia nektaru używa długiej ssawki. Jego sposób żerowania przypomina zachowanie kolibrów.

Pierwszy naukowy opis fruczaka gołąbka powstał w 1758 roku. Przygotował go Karol Linneusz i umieścił w dziesiątej edycji dzieła Systema Naturae. Żyjący współcześnie naukowcy podjęli się zadania zsekwencjonowania całego genomu i mitogenomu owada. Ostatecznie udało im się to w 2018 roku.

Występowanie

Dłuźniec gwiaździk zasiedla niemal całą Europę i Azję. Zasięg jego naturalnego występowania rozciąga się od Portugalii aż po Japonię, wiele osobników można również spotkać na Wyspach Brytyjskich. Jednak z uwagi na fakt, że do przejścia całego cyklu życiowego potrzebuje cieplejszych temperatur, rozmnaża się głównie na terenie południowej Europy oraz na kontynencie afrykańskim, gdzie migruje przed nastaniem okresu zimowego na północy Starego Kontynentu. Liczebność populacji motyli wzrasta z roku na rok. Przypuszcza się też, że z uwagi na ocieplenie klimatu i związane z nim powtarzające się łagodne zimy fruczaki gołąbki w ciągu następnych kilku lub kilkunastu lat zrezygnują ze swojego nomadycznego stylu życia i staną się gatunkiem osiadłym.

Cykl życia

Dłuźniec gwiaździk może rozmnażać się kilkukrotnie w ciągu roku. W tym czasie z reguły powstają dwa lub trzy pokolenia motyli, a w cieplejszych rejonach Europy owady te przechodzą pełen cykl życiowy w przeciągu 12 miesięcy. Dorosłe fruczaki gołąbki w chłodniejsze dni szukają zazwyczaj schronienia w szczelinach skalnych. Mogą też kryć się wśród drzew albo między kamieniami. Motyle są aktywne za dnia. Dymorfizm płciowy u przedstawicieli gatunku jest słabo zaznaczony. Samce i samice mają podobne ubarwienie, a ich czułki są niemal tej samej długości.

Jaja

Jaja, które składa dłuźniec gwiaździk, wyglądają jak pąki kwiatowe roślin żywicielskich owada. Mają one jasnozielony kolor i gładką powierzchnię. Ich średnica wynosi około 1 mm. Samica zazwyczaj umieszcza je na łodygach kwiatów, których nektarem się żywi. Każdy osobnik płci żeńskiej jednorazowo może złożyć około 200 jaj. Okres ich inkubacji trwa zazwyczaj około 1 tygodnia.

Larwy

Wylęgające się z jaj larwy początkowo są ubarwione na żółto. Później jednak stają się zielone, a na  bokach ich ciała pojawiają się dwa szare pasy z kremowym obramowaniem. Z tylnej części odwłoka wyrasta charakterystyczny rożek zakończony pomarańczowym czubkiem. Rożek ten najpierw jest intensywnie czerwony, ale z biegiem czasu nabiera niebieskiego odcienia.

Larwy przebywają wśród splątanych łodyg roślin żywicielskich. Górne części tych roślin stanowią ich przysmak. Młode osobniki pozostają w stanie larwalnym przez kilka tygodni. W sprzyjających warunkach (tzn. przy odpowiedniej temperaturze i nasłonecznieniu) ten etap życia owadów kończy się po upływie około 20 dni od momentu wyklucia z jaj.

Poczwarki

Poczwarki fruczaków gołąbków są jasnobrązowe. Do ich charakterystycznych cech zalicza się  doskonale widoczną ssawkę wyrastającą z otworu gębowego oraz dwa ostre kolce znajdujące się na końcu ciała. Poczwarki chronią się w luźnych jedwabnych kokonach, które najczęściej można zaobserwować wśród opadłych liści na ziemi.

Dorosłe osobniki

Przednie skrzydła dorosłych fruczaków gołąbków są ciemnobrązowe, a ich powierzchnię pokrywają  czarne, faliste linie. Tylne skrzydła wyróżnia natomiast pomarańczowe ubarwienie wraz z czarną krawędzią na brzegu. Odwłok owada pokryty jest krótkimi włoskami. Rozpiętość skrzydeł waha się od 40 do 45 mm.

Dłuźniec gwiaździk dobrze znosi upalne temperatury. Wielu przedstawicieli tego gatunku żyjących na południu Europy i w Afryce wykazuje się wzmożoną aktywnością w najgorętszych porach dnia.

Zachowanie

Wyposażony w długą ssawkę motyl w trakcie żerowania na kwiatach przypomina kolibra. Fruczaki gołąbki niekiedy niesłusznie utożsamia się z ćmami z rodzaju Hemaris, żyjącymi w Ameryce Północnej. Trzeba mieć jednak świadomość, że są to dwa osobne gatunki.

Owady wyruszają na żer niedługo po nastaniu świtu i wracają do swoich siedzisk tuż przed zapadnięciem zmroku. Latają nawet w trakcie deszczu. Takie zachowanie stanowi ewenement wśród innych motyli dziennych.

Wzrok

Wzrok fruczaka gołąbka jest świetnie rozwinięty. Owad doskonale radzi sobie z rozróżnianiem kolorów. Bezbłędnie reaguje także na długość fal w zakresie od 349 do 521 nm. Przeprowadzone przez naukowców badania wykazały, że motyl potrafi rozpoznać różnice w długości fal światła na poziomie 1-2 nm. W tym aspekcie wyprzedza m.in. pszczołę miodną.

Siedlisko i rośliny żywicielskie

Dłużniec gwiaździk zasiedla głównie tereny ogrodów, parków i łąk. Często latają przy skraju lasów, gdzie stosunkowo łatwo mogą zdobyć pożywienie. Rosną tam bowiem ich rośliny żywicielskie, do których zalicza się m.in. wiciokrzew oraz niecierpek walerianę. Ich larwy zazwyczaj żerują na chmielu i marzance. Można je także zauważyć na innych przedstawicielach rodziny marzanowatych, takich jak Rubia, Centranthus, Stellaria czy Epilobium.

Dorosłe osobniki zbierają nektar z kwiatów o długiej, wąskiej koronie. Możliwość skorzystania ze ssawki pozwala im uniknąć konkurowania z innymi owadami o pokarm.

W kulturze

Furczaka gołąbka powszechnie uznaje się za znak szczęścia. W literaturze odnotowano, że rój tych motyli przelatywał nad kanałem La Manche akurat w momencie lądowania aliantów na plaży w Normandii, co miało miejsce 6 czerwca 1944 roku i przeszło do historii pod nazwą D-Day. Obecność owadów w tym miejscu uznano za dobrą wróżbę.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami: 

• Halichoeres leucoxanthus
• Epinephelus striatus
• Życie na Wenus NIE odnalezione
• Słońce – wyjątkowa gwiazda
• Pozabiblijne świadectwa potopu

Źródło

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Hummingbird_hawk-moth [dostęp: 06.11.2024]

© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.