Koza domowa (Capra hircus) to gatunek ssaka z rodziny wołowatych. Pochodzi od dzikiej kozy (C. aegagrus) z Azji Południowo-Zachodniej i Europy Wschodniej.
Została udomowiona w Iranie.
Kozy hoduje się dla mleka, mięsa, wełny i skór. Mleko często przerabia się na ser.
W 2022 roku na świecie żyło ponad 1,1 miliarda kóz, z czego 150 milionów w Indiach.
Historia
Kozy były jednymi z pierwszych udomowionych zwierząt. Dowody archeologiczne wskazują, że wywodzą się z dzikich koziorożców z gór Zagros. Rolnicy hodowali je dla mięsa, mleka i skór. Najstarsze ślady udomowionych kóz pochodzą z Iranu.
Biologia kóz domowych
Kozy różnią się wielkością w zależności od rasy. Największe osobniki ważą ponad 140 kg, a najmniejsze około 20 kg. Większość ma dwa rogi, choć zdarzają się osobniki z większą ich liczbą.
Zarówno samce, jak i samice mogą mieć brody i fałdki skórne zwane dzwonkami.
Kozy mają poziome źrenice, co poprawia widzenie w nocy i chroni przed oślepieniem.
Kozy domowe są przeżuwaczami i mają czterokomorowy żołądek.
Samice mają zwykle dwie sutki, a niektóre rasy, jak koza burska, mogą mieć ich więcej.
Kozy a owce
Kozy i owce są blisko spokrewnione, ale różnią się wyglądem i zachowaniem. Kozy mają brody, a owce podzieloną górną wargę. Ogony kóz unoszą się do góry, a owiec zwisają. Kozły w okresie godowym wydzielają silny zapach, czego nie robią barany.
Zachowanie
Kozy są ciekawskie i zwinne. Potrafią wspinać się na drzewa. Często uciekają z ogrodzeń, testując ich wytrzymałość. Są inteligentne i komunikują się z ludźmi, podobnie jak psy.
Rozród
Kozy dojrzewają płciowo między 3. a 15. miesiącem życia. Ciąża kozy domowej trwa około 150 dni. Najczęściej rodzą się bliźnięta, ale zdarzają się też mioty trojaczków lub czworaczków. Samice zazwyczaj jedzą łożysko, by odzyskać składniki odżywcze i ukryć ślady porodu przed drapieżnikami.
Dieta
Kozy nie jedzą wszystkiego, ale próbują różnych rzeczy, by sprawdzić, czy są jadalne. Są roślinożercami, ale bardziej lubią liście i gałęzie niż trawę.
Choroby i długość życia kozy domowej
Kozy mogą chorować na zapalenie płuc i zatrucia pokarmowe, mogą także być żywicielem różnych pasożytów.
Czasem przenoszą choroby na ludzi, np. gruźlicę. Żyją średnio 15–18 lat, ale kozły często krócej.
Hodowla i populacja
Kozy hoduje się na pastwiskach lub w zagrodach. W Afryce często trzyma się je razem z owcami. W Indiach produkuje się najwięcej koziego mleka. Na świecie co roku zabija się około 440 milionów kóz na mięso.
Kozy zdziczałe
Kozy łatwo dziczeją. Występują w Australii, Nowej Zelandii i na Galapagos, gdzie mogą niszczyć roślinność.
Zastosowanie
Kozy dostarczają mleka, mięsa, wełny i skór. Ich mięso smakuje podobnie do jagnięciny. Produkują też kaszmir i moher. Używa się ich do wypasu i oczyszczania terenów.
Kozy w kulturze
Kozy pojawiają się w mitach i wierzeniach. W mitach greckich koza Amaltea wykarmiła Zeusa. W mitologii nordyckiej dwa kozły ciągnęły rydwan Thora. W astrologii znak Koziorożca symbolizuje ambicję i wytrwałość.
W chrześcijaństwie i satanizmie diabeł bywa przedstawiany jako kozioł.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Biruang malajski – niedźwiedź malajski
- Mewa mała
- Wirusy a nasze organizmy – cz. 2
- Wirusy a nasze organizmy – cz. 1
- Myśleć epidemiologicznie
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Goat [dostęp: 06.03.2025].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: fir0002flagstaffotos. Licencja: GFDL 1.2.