Góralek skalny (Procavia capensis) to średniej wielkości ssak lądowy, który występuje w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Należy do rzędu góralkowców i jest jedynym gatunkiem w rodzaju Procavia. Waży od 4 do 5 kg i ma krótkie uszy.
Góralek skalny żyje na wysokościach do 4200 m n.p.m. Zamieszkuje skaliste tereny, gdzie może ukryć się przed drapieżnikami. To jedyny lądowy przedstawiciel afroterów na Bliskim Wschodzie. Tworzy grupy liczące od 10 do 80 osobników. Żeruje stadnie i korzysta z wartowników ostrzegających przed zagrożeniem. Jego regulacja temperatury ciała jest niepełna. Najbardziej aktywny jest rano i wieczorem, choć zależy to od klimatu i pory roku.
W większości obszarów występowania nie jest zagrożony. W niektórych miejscach uznawany jest za szkodnika.
Cechy wyglądu
Góralek skalny ma krępą budowę ciała. Dorasta do 50 cm długości i waży około 4 kg. Samce są o 10% cięższe od samic. Jego futro jest grube, o barwie od ciemnobrązowej w wilgotnym środowisku do jasnoszarej na terenach pustynnych. Rozmiar góralków zależy od ilości opadów – większe osobniki występują w bardziej wilgotnych rejonach.
Na grzbiecie ma gruczoł wydzielający zapach, służący do komunikacji i oznaczania terytorium. Najbardziej widoczny jest u samców dominujących. Głowa góralków jest wydłużona, szyja krótka, a uszy zaokrąglone. Na pysku mają długie, czarne wąsy.
Góralek skalny ma długie, ostre siekacze przypominające kły słonia. Jego przednie łapy są podeszwowe, a tylne półpalczaste. Poduszki stóp są miękkie i wilgotne od wydzieliny przypominającej pot.
Góralek ma zmienną temperaturę ciała. Nawet w stałych warunkach otoczenia jego temperatura zmienia się rytmicznie. Może to być związane z gospodarką wodną organizmu.
Występowanie góralka skalengo
Góralek skalny zamieszkuje Afrykę Subsaharyjską, z przerwą w dorzeczu Konga i na Madagaskarze. Występuje także w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie. Można go spotkać w Algierii, Libii, Egipcie, Izraelu, Jordanii, Libanie i na Półwyspie Arabskim. Został wprowadzony do Jebel Hafeet na granicy Omanu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich.
Kolor jego futra różni się w zależności od regionu. Centralne populacje mają grzbietowe plamy o barwie od żółtej do czarnej. Osobniki żyjące na obrzeżach zasięgu mają bardziej jednolitą barwę – czarną (P. c. capensis), kremową (P. c. welwitschii) lub pomarańczową (P. c. ruficeps). Na górze Kenia występuje większa i dłużej owłosiona odmiana.
Podgatunki
Istnieje kilka podgatunków góralków skalnych:
– P. c. capensis – Afryka Południowa i Namibia,
– P. c. habessinicus – Afryka Wschodnia i Arabia,
– P. c. johnstoni – Afryka Środkowa i Wschodnia,
– P. c. ruficeps – południowa Sahara,
– P. c. welwitschii – Namibia.
Ekologia i zachowanie góralka skalnego
Góralek skalny zamieszkuje wszelkie formacje skalne z odpowiednimi szczelinami. Na górze Kenia żyje w koloniach składających się z samca, kilku samic i młodych. Jest aktywny w dzień i podczas jasnych nocy. Dominujący samiec strzeże grupy i oznacza terytorium.
W Afryce głównymi drapieżnikami góralków są lamparty, kobry egipskie, żmije sykliwe, pytonu skalne, karakale, likaony, jastrzębie i sowy. W Izraelu rzadko padają ofiarą drapieżników lądowych. System wartowników i liczne kryjówki skutecznie je chronią.
Żywienie
Góralek skalny żywi się roślinami, takimi jak lobelie i dwuliścienne rośliny. Zjada też owady i larwy. Żeruje do 50 m od kryjówki, zwykle w grupie. Wyznaczeni strażnicy obserwują teren i ostrzegają przed zagrożeniem.
Może przetrwać wiele dni bez wody, pobierając wilgoć z pokarmu. Szybko jednak się odwadnia w pełnym słońcu. Potrafi wspinać się na drzewa i chętnie wchodzi do ogrodów, gdzie obgryza liście cytrusów.
Wydaje głośne, chrapliwe dźwięki, poruszając szczęką jak przy żuciu. Może to być sygnał agresji. W Starym Testamencie błędnie uznano, że góralek przeżuwa pokarm jak przeżuwacze.
Rozmnażanie góralków skalnych
Ciąża trwa 6–7 miesięcy. Samica rodzi od 2 do 4 młodych. Noworodki mają otwarte oczy i pełne futro. Po dwóch tygodniach zaczynają jeść stały pokarm. Są odstawiane od mleka po 10 tygodniach. Dojrzałość płciową osiągają po 16 miesiącach, a dorosły rozmiar po 3 latach. Żyją około 10 lat.
U samców waga narządów rozrodczych zmienia się sezonowo. W RPA od maja do stycznia samce są nieaktywne płciowo. Od lutego ich narządy powiększają się, a zwierzęta są zdolne do rozrodu.
Zachowania społeczne
Góralki skalne tworzą stabilne grupy społeczne. Ich przeżywalność zależy od równowagi w relacjach między członkami grupy. Osobniki o dobrze zbalansowanych więziach żyją dłużej.
Wydają ponad 20 różnych dźwięków. Ich śpiew zawiera informacje o wielkości, wieku, statusie i poziomie hormonów. Samce wyższej rangi śpiewają częściej. Śpiew jest indywidualny i pozostaje niezmienny przez lata.
Odpoczynek i rozprzestrzenianie
Góralek spędza 95% czasu odpoczywając. Często wygrzewa się na słońcu, czasem leżąc jeden na drugim.
Młode samce opuszczają rodzinne grupy w wieku od 16 do 30 miesięcy. Niektóre pozostają dłużej i mogą przejąć terytorium po dominującym samcu.
Zastosowanie i kultura
Góralek produkuje hyraceum – lepką substancję z odchodów i moczu, wykorzystywaną w medycynie ludowej i perfumerii.
W Biblii uznano go za zwierzę nieczyste. W kulturze pojawia się m.in. w książkach Joy Adamson i animacji Khumba.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Siewnica
- Piecuszek
- Prawdziwy wiek diamentów
- Kolor oczu a genetyka – jak nasze DNA kształtuje wygląd
- Fenomen skrzydeł motyla
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Rock_hyrax [dostęp: 30.01.2025].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Arikk. Licencja: CC BY-SA 3.0.