Ibis grzywiasty

Ibis grzywiasty (Geronticus eremita) to gatunek dużego ptaka z rodziny ibisów (Threskiornithidae). Jest to gatunek ptaka migrującego. Zasiedla otwarte przestrzenie, takie jak trawiaste równiny, skaliste góry i półpustynie. Często spotkać go można w pobliżu wód płynących. Ptak ten mierzy od 70 do 80 cm. Wyróżnia się nagą, czerwoną twarzą i głową oraz długim, zakrzywionym dziobem w tym samym kolorze. W przeciwieństwie do wielu innych przedstawicieli rodziny ibisów nie jest ptakiem brodzącym. Gnieździ się kolonijnie na nadmorskich lub górskich klifach. Jaja składa w gniazdach z gałązek. Żywi się jaszczurkami, owadami oraz drobnymi zwierzętami.

W przeszłości ibis grzywiasty występował licznie na Bliskim Wschodzie, a także w północnej Afryce oraz w południowej i centralnej Europie. W 2019 roku na wolności żyło około 700 osobników w południowym Maroku oraz mniej niż 10 w Syrii. Międzynarodowe programy reintrodukcji, które zainicjowano w ostatnich latach, mają przeciwdziałać spadkowi liczebności tych ptaków. Naukowcy zarejestrowali kolonię półdzikich ibisów w Turcji. Liczyła ona blisko 250 osobników – w 2018 roku. Dzięki wspomnianym programom i naturalnemu przyrostowi populacji w Maroku gatunek przesunięto na liście IUCN z kategorii Krytycznie Zagrożony na Zagrożony. Obecnie w niewoli żyje około 2000 ibisów grzywiastych.

Taksonomia

Ibis grzywiasty, należący do podrodziny Threskiornithidae, to towarzyski ptak brodzący o długich nogach i zakrzywionym dziobie. Ściśle spokrewniony on jest z warzęchami. Jego najbliższym krewnym jest ibis łysy (Geronticus calvus) z południowej Afryki – jedyny inny przedstawiciel tego rodzaju. Oba gatunki różnią się od innych ibisów odsłoniętą skórą na głowie oraz tym, że preferują suche środowiska i klify jako miejsca lęgowe.

Szwajcarski przyrodnik, Conrad Gesnerow stworzył pierwszy opis tego gatunku – w 1555 roku. Przedstawił on ibisa grzywiastego w swoim dziele Historiae animalium. Karol Linneusz nadał mu nazwę Upupa eremita w 1758 roku. Niemiecki herpetolog Johann Georg Wagler przeniósł gatunek do obecnego rodzaju w 1832 roku.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Geronticus pochodzi od starogreckiego słowa γέρων (gérōn). Oznacza ono „starego człowieka” i nawiązuje do łysiny na głowie ptaka. Nazwa gatunkowa eremita to z kolei późnołacińskie słowo oznaczające „pustelnika”. Pochodzi ono od starogreckiego ἐρημία (erēmía), czyli „pustynia”, co odnosi się do suchych siedlisk, w których występuje ten gatunek. Alternatywna nazwa zwyczajowa Waldrapp jest niemieckim określeniem na „leśnego kruka”. Wywodzi się od łacińskiego Corvo sylvatico używanego przez Gesnera, a później zaadaptowanego jako Corvus sylvaticus przez Linneusza.

Opis

Ibis grzywiasty to duży, połyskujący na czarno ptak o długości 70–80 cm i rozpiętości skrzydeł 125–135 cm. Średnio waży od 1 do 1,3 kg. Jego upierzenie jest czarne, z metalicznym, brązowo-zielonym i fioletowym połyskiem. Na karku ma charakterystyczną, postrzępioną kryzę. Skóra na głowie i twarzy jest czerwona i pozbawiona piór. Nagi i czerwony jest także długi, zakrzywiony dziób oraz nogi. W locie ibis grzywiasty charakteryzuje się mocnym, płytkim i elastycznym ruchem skrzydeł. Podczas gniazdowania wydaje gardłowe „hrump” oraz szorstkie „hyoh”. Poza kolonią jest raczej milczący.

Samce i samice wyglądają podobnie, choć samce są z reguły większe i mają dłuższe dzioby. Zwiększa to ich szanse na zdobycie partnerki. Młode ptaki są jednolicie jasnobrązowe. Dorosłe osobniki zyskują ciemniejszą głowę, jasnoszare nogi i blady dziób. Czerwony kolor nieopierzonej skóry na głowie i szyi rozwija się wraz z wiekiem. Marokańskie populacje mają zdecydowanie dłuższy dziób niż ich tureckie odpowiedniki.

Siedlisko

Ibis grzywiasty różni się od wielu innych ibisów – nie zakłada gniazd na drzewach ani nie żeruje na terenach podmokłych. Do gniazdowania wybiera spokojne skalne półki, a pożywienia poszukuje na suchych, półpustynnych stepach i nieużytkach. Bliskość żerowisk do klifów gniazdowych stanowi kluczowy wymóg siedliskowy.

Gatunek ten niegdyś licznie występował w krajach Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej oraz w południowej i środkowej Europie. W Europie ptaki te gniazdowały nad Dunajem i Rodanem, a także w górach Hiszpanii, Włoch, Niemiec, Austrii i Szwajcarii. Niestety, ibis grzywiasty zniknął z kontynentu europejskiego. Obecnie niemal cała dzika populacja lęgowa, licząca nieco ponad 500 osobników, przetrwała w Maroku, głównie w Parku Narodowym Souss-Massa. Inna kolonia zamieszkuje ujścia rzeki Oued Tamri na północ od Agadiru.

Tradycje religijne przyczyniły się do ochrony jednej kolonii ibisów w Turcji – ptaki te uważano za przewodników pielgrzymów do Mekki. Przez lata ibisy grzywiaste w Birecik były chronione, a ich powrót na wiosnę świętowano dorocznym festiwalem. W latach 30. XX wieku kolonia liczyła tam około 3 tysiąca osobników. W latach 70. doszło jednak do gwałtownego spadku liczebności populacji. W 1977 roku zainicjowano program hodowli w niewoli. Ostatnie dzikie ptaki w Turcji wyginęły w 1992 roku. Kolonia w Birecik jest obecnie utrzymywana w niewoli.

Pokarm

Ibis grzywiasty to gatunek towarzyski, który przemierza dystanse w kluczach w kształcie litery V. Przemieszcza się z klifowych miejsc lęgowych lub zimowych noclegowisk do terenów żerowania. Zimą w stadach może znajdować się nawet do 100 ptaków. W okresie lęgowym ibisy regularnie poszukują pożywienia w promieniu do 15 kilometrów od kolonii. Choć preferują tereny stepowe niezajęte pod uprawę, nie stronią również od ugorów, a czasem nawet pól w trakcie aktywnej uprawy.

Dieta tego gatunku jest bardzo różnorodna i obejmuje głównie pokarm zwierzęcy. Analizy odchodów populacji lęgowej w Maroku wykazały, że dominują w niej jaszczurki i chrząszcze czarnuchowate. Ptaki te polują jednak również na drobne ssaki, ptaki gniazdujące na ziemi oraz bezkręgowce, takie jak ślimaki, skorpiony, pająki i gąsienice. Samce czasem „kradną” pożywienie samicom. Przemieszczając się po ziemi, ibis używa swojego długiego dzioba, aby wyczuwać pożywienie w luźnej, piaszczystej glebie. Z racji tego, że poluje głównie metodą sondowania, powierzchnia musi być miękka, a roślinność rzadka i nie wyższa niż 15–20 cm.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami: 

• Gacek szary
• Krabojad foczy – krabojad – foka krabojad
• Ptasia mądrość – przypadkowa czy celowa?
• Antymateria – zagadka dla teorii Wielkiego Wybuchu
• Hybryda, która nigdy nie miała powstać

Źródło

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Northern_bald_ibis [dostęp: 28.10.2024].

© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Len Worthington. Licencja: CC BY-SA 2.0.