Cyraneczka (zwyczajna), czyli po prostu cyraneczka (Anas crecca) to pospolity i szeroko rozpowszechniony gatunek kaczki. Gniazduje w umiarkowanych strefach Eurosyberii, a zimą migruje na południe. W wielu regionach, gdzie jest jedynym przedstawicielem małych kaczek powierzchniowych, określa się ją po prostu cyranką.
Ptak ten jest gatunkiem wybitnie towarzyskim poza sezonem lęgowym. Tworzy wówczas duże stada. Najczęściej można ją spotkać na osłoniętych terenach podmokłych. Żywi się nasionami oraz wodnymi bezkręgowcami. Cyraneczka karolińska (Anas carolinensis) była dawniej uważana za podgatunek A. crecca, ale obecnie traktowana jest jako odrębny gatunek.
Taksonomia
Cyraneczka zwyczajna należy do grupy „prawdziwych” cyranek – małych kaczek powierzchniowych z rodzaju Anas, które są blisko spokrewnione z krzyżówką (A. platyrhynchos) i jej krewniakami. Tworzy nadgatunek z cyraneczką karolińską i żóltodziobą. Podgatunek A. c. nimia z Wysp Aleuckich różni się od niej jedynie nieco większym rozmiarem. Prawdopodobnie nie stanowi odrębnej jednostki taksonomicznej.
Status taksonomiczny cyraneczki zwyczajnej i karolińskiej pozostaje przedmiotem dyskusji. Amerykańska Unia Ornitologiczna wciąż rozważa, czy traktować je jako jeden gatunek, czy dwa odrębne. Z kolei Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) i BirdLife International uznają je za osobne gatunki. Choć samce obu tych kaczek mają niemal identyczne, wysoce apomorficzne upierzenie godowe, co stanowi zagadkę dla naukowców, to liczne dane behawioralne, morfologiczne i molekularne wskazują, że są to wyraźnie odrębne gatunki.
Cyraneczka została po raz pierwszy opisana naukowo przez Karola Linneusza w 1758 roku w dziele Systema naturae. Linneusz opisał ją jako „[kaczkę] z zielonym lusterkiem i białymi liniami nad i pod oczami” ([Anas] macula alarum viridi, linea alba supra infraque oculos). W opisie odwołał się do wcześniejszego dzieła Fauna Svecica, w którym gatunek był już wzmiankowany. Szwedzki przyrodnik zademonstrował wartość swojej nowatorskiej nomenklatury binominalnej, zastępując skomplikowane nazwy biologiczne prostszymi, takimi jak Anas crecca.
Dawni autorzy, tacy jak Conrad Gessner, Ulisse Aldrovandi czy John Ray, również opisywali cyrankę. Gessner nazwał ją anas parva („mała kaczka”) w swoim dziele Historiae animalium, podczas gdy Aldrovandi określał ją jako querquedula minor („mniejsza cyranka”). Linneusz podkreślał, że cyranka zamieszkuje słodkowodne ekosystemy Europy. Pozostało to w zgodzie z jej współczesną klasyfikacją.
Nazwa naukowa gatunku pochodzi od łacińskiego słowa Anas („kaczka”) oraz szwedzkiego kricka – tradycyjnego określenia cyranki. Epitet gatunkowy ma charakter onomatopeiczny. Nawiązuje do charakterystycznego dźwięku wydawanego przez samce. Nazwy takie jak bokmałskie krikkand, duńskie krikand czy niemieckie Krickente odnoszą się do tego samego charakterystycznego głosu.
Opis cyraneczki zwyczajnej
Cyraneczka zwyczajna należy do najmniejszych żyjących kaczek powierzchniowych. Osiąga długość ciała od 34 do 43 cm. Samce ważą średnio 360 g, a samice 340 g. Rozpiętość skrzydeł wynosi 53–59 cm. Długość dzioba mieści się w przedziale 3,2–4 cm. Nogi mierzą 2,8–3,4 cm. Ptak ten jest niewielkim, ale wyrazistym gatunkiem o charakterystycznym upierzeniu, zwłaszcza w okresie godowym.
Samce w szacie godowej z daleka wydają się szare, ale z bliska ukazują niezwykle barwne detale. Głowa i górna część szyi mają kasztanowy odcień z połyskującą, zieloną plamą w kształcie półksiężyca, która biegnie od okolic oka aż do tylnej części szyi. Plama ta jest obwiedziona cienkimi, żółtawobiałymi liniami. Jedna z nich ciągnie się aż do podstawy dzioba. Pierś jest jasnobrązowa, pokryta drobnymi, okrągłymi plamkami. Brzuch jest biały. Reszta ciała pokryta jest gęstymi, czarnymi prążkami. Skrzydła są zdobione iryzującymi czarno-zielonymi piórami, które tworzą charakterystyczny lusterkowy wzór. Ogon jest czarny z jasnobrązowym, trójkątnym akcentem na bokach.
W okresie spoczynku tzw. szacie spoczynkowej samce przypominają samice, z bardziej jednolitym, brązowawym upierzeniem i słabo widocznymi wzorami na twarzy. Samice mają żółtobrązowe pióra, ciemniejsze na skrzydłach i grzbiecie. Górna część głowy i kark są szarobrązowe. Charakterystyczny wzór na piórach nadaje im wygląd podobny do małej samicy krzyżówki. Młode ptaki są podobne do samic, lecz ich wzory są bardziej wyraziste.
Dziób samców jest ciemnoszary, często z lekkim zielonkawym lub brązowawym odcieniem u osobników w szacie spoczynkowej. U samic i młodych ma jaśniejszą, różowawą lub żółtawą podstawę, która z wiekiem ciemnieje. Nogi samców są ciemnoszare, a u samic i młodych przybierają oliwkowoszary lub szarobrązowy odcień.
Cyranki pierzą się latem. W tym czasie samce tracą lotki. W powietrze nie mogą wznosić się przez okres do czterech tygodni. W szacie spoczynkowej samce zachowują ciemniejsze grzbiety i szare dzioby, odróżniając się tym samym subtelnie od samic.
Cyranka zwyczajna to gatunek dość hałaśliwy. Samce wydają charakterystyczne gwizdy „cryc” lub „creelycc”, które choć ciche, są wyraźne i daleko słyszalne. Samice mają bardziej stłumiony głos, przypominający „keh” lub „neeh.”
Samce w szacie godowej odróżniają się od cyraneczki karolińskiej poziomymi białymi pasami na bokach, brakiem pionowej białej linii na piersi oraz wyraźniejszymi jasnymi obwódkami plamy na twarzy.
Cyraneczka zwyczajna – zachowanie
Cyranka zwyczajna to gatunek wybitnie towarzyski poza okresem lęgowym. Kaczki tworzą duże, zwinne stada, które w locie przypominają ptaki siewkowate. W okresie lęgowym preferują osłonięte słodkowodne tereny podmokłe z wysoką roślinnością, takie jak torfowiska tajgi, małe jeziora czy stawy otoczone trzcinowiskami. Zimą przenoszą się na wody słonawe, zatoki oraz laguny przybrzeżne.
W okresie lęgowym dieta cyraneczki opiera się na wodnych bezkręgowcach, takich jak skorupiaki, owady i ich larwy, mięczaki oraz pierścienice. Zimą ptaki spożywają nasiona roślin wodnych i traw, a także ziarna. W sezonie lęgowym są aktywne w ciągu dnia. Zimą często żerują o zmierzchu lub nocą.
Gniazda znajdują się na ziemi, w pobliżu wody. Usytuowane są w gęstej roślinności i wyłożony suchymi liśćmi i puchem. Pary, które tworzą się zimą, razem przylatują na tereny lęgowe. Sezon rozpoczyna się w maju. Samce opuszczają samice, gdy te zaczynają składać jaja. Gromadzą się w stadach na określonych jeziorach, gdzie pierzą się w szatę spoczynkową.
Samice składają od 5 do 16 jaj, zwykle 8–11, które wysiadują przez 21–23 dni. Pisklęta opuszczają gniazda wkrótce po wykluciu. Pod opieką matek pozostają przez około 25–30 dni. Po okresie lęgowym samce i samice z młodymi oddzielnie przemieszczają się na zimowiska. Cyranka może dożyć nawet 27 lat.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Humbak – długopłetwiec oceaniczny
- Gawron – gapa
- Wirus RSV – wszystko co powinniśmy o nim wiedzieć
- Grzyby, które potrafią przejąć kontrolę nad życiem całego organizmu
- O tym, jak technologia z pomocą nauki wpływa na nasz świat
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Eurasian_teal [dostęp: 10.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: User:Shantanu Kuveskar. Licencja: CC BY-SA 4.0.