Czym są spadające gwiazdy i kiedy będzie można je zobaczyć?

Czasem, gdy spojrzymy na nocne niebo, możemy wśród całego roju gwiazd zobaczyć dłuższy świecący ślad – przelatującą tzw. spadającą gwiazdę.

Czym są spadające gwiazdy?

Nocne niebo fascynuje ludzi od zarania dziejów, szczególnie zaś przykuwają uwagę poetycko nazywane spadające gwiazdy. Fascynują, bo bardzo często trzeba spędzić dłuższy czas, by ujrzeć nagły rozbłysk i mniej lub bardziej gwałtowne znikanie długiego ogona. Zazwyczaj w ciągu godziny może się udać zobaczyć pojedynczy rozbłysk.

Na początek należy jednak ustalić terminologię. W przypadku mówienia o spadających gwiazdach (ang. shooting stars) mamy do czynienia z trzema dość do siebie podobnymi, a przez to mylącymi słowami. Są to mianowicie: meteor, meteoroid, meteoryt. Czym one są i jak je rozróżnić? Już tłumaczę.

Meteory, meteoryty, meteoroidy – definicja

To, co widzimy na nocnym niebie w idealnych warunkach, ten nagły rozbłysk przelatującego szybko przed naszymi oczami światła, to meteor. Poeta powiedziałby „spadająca gwiazda”. To smuga światła widoczna na nieboskłonie nocą, która trwa od ułamków sekundy do paru sekund. Przy tej okazji wprowadzimy jeszcze jeden termin, który fani F1 szybko zapamiętają: bolid, czyli szczególnie jasne meteory.

Co jest jednak przyczyną tej lecącej po niebie poświaty? Meteoroid – to on, gdy przelatując w pobliżu Ziemi, wpada do jej atmosfery i nagrzewa się, wydzielając światło. Współcześnie termin ten używany jest nie tylko w odniesieniu do obiektów wchodzących w atmosferę ziemską, ale też do każdego małego obiektu krążącego wokół Słońca. Naukowcy oszacowali, że w kierunku Ziemi codziennie spada około 48,5 tony materiału meteorytowego. Prawie cała ta ilość kończy swoją wędrówkę w atmosferze ziemskiej i wyparowuje, pozostawiając po sobie ten jasny, błyszczący ślad na niebie.

Czym w takim razie jest meteoryt? To pozostałość meteoroidu, który przetrwał podróż przez atmosferę i zderzył się z powierzchnią Ziemi (często przy tym zostawiając krater – obrazem uderzeń meteorytów jest jeden z największych takich obiektów na świecie, czyli Rezerwat Meteorytów Morasko w Polsce; przypuszcza się, że siedem kraterów na jego terenie powstało w wyniku uderzenia o Ziemię odłamków meteorytu).

Deszcz meteorów

Jeszcze jeden termin nasuwa się przy okazji mówienia o spadających gwiazdach: deszcz meteorów. Jednej nocy zazwyczaj można zaobserwować maksymalnie kilka meteorów na godzinę. Gdy liczba ta drastycznie wzrasta, wtedy mówimy o deszczu meteorów. Występują one każdego roku albo w regularnych odstępach czasu, gdy Ziemia przechodzi przez ślad pyłu pozostawionego przez kometę.

Nazwy rojów meteorów zazwyczaj pochodzą od gwiazd lub konstelacji, w pobliżu których się pojawiają. Najbardziej znane to Perseidy, które występują rokrocznie w sierpniu.

Skąd się biorą spadające gwiazdy?

Na przestrzeni roku na Ziemię opadają dziesiątki tysięcy ton materii z przestrzeni kosmicznej (niemal wszystkie spalają się w naszej atmosferze). Skąd się jednak ona bierze?

Naukowcy uważają, że większość masy Układu Słonecznego można umiejscowić w jego większych ciałach, czyli w Słońcu i planetach. Poruszają się one w stabilnych, oddzielonych starannie orbitach. Dzięki dużej masie, a zatem i dużemu polu magnetycznemu, są w stanie utrzymać na swoich powierzchniach prawie wszystkie szczątki, które są wyrzucone z kraterów powstałych w wyniku kolizji.

Jednak jest mała część masy Układu Słonecznego, która rozmieszczona jest w obiektach o małych rozmiarach lub w orbitach o wydłużonych torach, a ich przetrwanie było zagrożone od początku istnienia Układu. Obecnie uznaje się, że większość tych ciał znaleźć można w jednym z dwóch miejsc. Pierwsze z nich to pas asteroid, znajdujący się pomiędzy orbitami dwóch planet: Marsa i Jowisza. Drugie miejsce to pas Kuipera i obłok Oorta, które znajdują się w pobliżu orbity Neptuna i rozciągają się na odległości sięgające ponad tysiąc razy dalej.

Większość tych małych ciał, początkowo rozproszonych po całym Układzie Słonecznym, zostało pochłoniętych przez większe obiekty. Od tego momentu zderzenia z większymi fragmentami stały się już stosunkowo rzadkie, choć nadal do nich dochodzi (np. zderzenie Komety Shoemaker-Levy 9 z Jowiszem). Możemy jednak być spokojni, ponieważ aby obiekt uderzył w naszą planetę, musi znajdować się na orbicie przecinającej orbitę Ziemi.

Jak wyglądają spadające gwiazdy?

Meteory i towarzyszące im zjawiska świetlne można oglądać w każdą pogodną noc, najlepiej poza miastem, gdzie światła miejskie nie będą przeszkadzały w obserwacji. Te okruchy materii wpadają do naszej atmosfery na wysokościach 100-130 km, gasną na wysokościach 70-90 km nad powierzchnią Ziemi. Ich szybkość przelotu to od 12 do 72 km/s.

Wiemy, jak wyglądają na niebie spadające gwiazdy. Jak jednak wygląda taki spadający meteoryt?

Już nasi przodkowie powiązali smugi światła z nieba z niezwykłymi znaleziskami, które nie pasują do ziemskich skał. Meteoryt przyciąga magnes, jest też cięższy niż odpowiednik skały ziemskiej.

Noc spadających gwiazd – kiedy będzie można podziwiać spektakl na niebie?

W pewnych porach roku obserwuje się tzw. roje meteorów. Największą aktywność wykazują Perseidy. Ich aktywność rozpoczęła się 17 lipca i potrwa do 24 sierpnia. Jednak maksimum roju Perseidów przypada w nocy z 12 na 13 sierpnia. Przewidywany moment maksimum rojów meteorów przypadł, według Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego, 12 sierpnia około godziny 16 naszego czasu. Perseidy, rój meteorów znany od starożytności, ma związek z kometą 109P/Swift-Tuttle. Ta kometa okresowa przelatuje w pobliżu Ziemi co 133 lata.

Ogłoszenia o szczegółach imprez szykowanych z okazji wielu spadających gwiazd na letnim niebie można znaleźć w mediach lokalnych i w Internecie, warto więc śledzić ogłoszenia w tym zakresie.

Gdzie oglądać spadające gwiazdy?

Noc Perseidów można obserwować z każdego miejsca na północnej półkuli Ziemi. W noc spadających gwiazd organizowane są pikniki astronomiczne, w trakcie których można usłyszeć komentarze astronomów i wiele ciekawostek na temat tych atrakcji letniego nieba.

Obserwacje rojów meteorów planują m.in. Centrum Nauki Kopernik czy Obserwatorium Astronomiczne Planetarium Śląskiego.

Do oglądania spadających gwiazd nie potrzeba lornetek ani teleskopów.

Źródła

1. M.M. Tytko, Prywatny dowód na istnienie Boga, „Student. Dwutygodnik Społeczno-Kulturalny”, r. 5 (20): 1988, nr 5 (75), 14 II – 27 II 1988, s. 11.
2. Meteors and Meteorites, NASA, https://science.nasa.gov/solar-system/meteors-meteorites/.
3. C.M.O’D. Alexander, G.W. Wetherill, Meteors and Meteoroid, Encyclopaedia Britannica, https://www.britannica.com/science/meteor.
4. W poniedziałek maksimum roju Perseidów, naukawpolsce.pl.
5. Z. Gołąb-Meyer, Spadające gwiazdy: wysłańcy z Kosmosu, „Neutrino”, 2009, nr 6, s. 8-11.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.