Chalcedon to pospolity, szeroko rozpowszechniony minerał o odmianie skrytokrystalicznej krzemionki (SiO2) i włóknistej strukturze, zbudowanej z kwarcu oraz moganitu. Tworzy wiele barwnych odmian o zastosowaniu gemmologicznym. Jego nazwa pochodzi od miasta Chalkedon, położonego nad Bosforem.
Właściwości
Chalcedon przeważnie występuje w formie nerkowatej, groniastej, skorupowej lub naciekowej (stalaktyty). Często tworzy żyły, geody, a niekiedy konkrecje. Jest przeświecający, czasami przezroczysty.
Niewielki wzrost temperatury lub dłużej działające promienie słoneczne mogą spowodować w przypadku niektórych odmian zmianę ich barwy z żółtej lub brązowej na czerwoną lub pomarańczową.
Chalcedon stanowi składnik wielu skał, np. chalcedonitów, jaspisów, lidytów, krzemieni. Niekiedy wykazuje iryzację o charakterze opalescencji. Często zawiera wrostki różnych minerałów, które zmieniają jego barwę, np. miki, chlorytów, hematytu, goethytu, chryzokoli, minerałów ilastych.
Twardość chalcedonu jest niższa niż kwarcu (wynosi 6 w skali Mohsa), nieco mniejsza jest też jego gęstość. Tak jak kwarc nie wykazuje łupliwości, a powierzchnie przełamu są nierówne, połyskujące.
Jest to minerał zbudowany z krzemionki (dwutlenek krzemu), tak jak popularny kwarc, ale w odróżnieniu od niego nie tworzy dużych kryształów. Choć jego kryształy nie są dostrzegalne gołym okiem, to jednak posiada strukturę krystaliczną.
Odmiany chalcedonu
Znanych jest wiele odmian chalcedonu, np. mleczny, żółty lub niebieski, a także noszących własne nazwy, np. agat, agat mszysty, chryzopraz, praz, heliotrop, karneol, onyks, sard, sardonyks, plazma, damsonit.
Występowanie
Występuje w skałach wulkanicznych – melafirach, bazaltach, ryolitach, andezytach, dacytach. Stanowi produkt wietrzenia serpentynitów, niekiedy powstaje w wyniku przekrystalizowania opalu.
Miejsca występowania: Urugwaj, Brazylia – Rio Grande do Sul, Indie – Wyżyna Dekan, Bombaj, Arabia Saudyjska, Jemen, Rosja – Kaukaz, Ural, Zabajkale, Sachalin, Kamczatka, Kazachstan, Mongolia, Kanada – Nowa Szkocja, Ontario, USA – Floryda, Oregon, Arizona, Kolorado, Idaho, RPA, Botswana, Słowacja, Islandia, Niemcy, Rumunia.
W Polsce: okolice Szklar (chryzopraz), Złotoryi i Lwówka (agat), Wałbrzycha (karneol), Inowłodza (chalcedonit spongiolitowy).
Zastosowanie
Na podstawie wykopalisk archeologicznych wiadomo, że już 8000 lat temu wyrabiano z niego narzędzia. W starożytności wykonywano z niego pieczęcie i portrety (kamee). Jest atrakcyjnym i cenionym kamieniem kolekcjonerskim i ozdobnym, wykorzystywanym do produkcji wyrobów jubilerskich. Znajduje także zastosowanie w mechanice precyzyjnej jako kamień okładzinowy oraz surowiec do wyrobu moździerzy i kul do młynów kulowych.
Źródła:
- Chalcedon, Wikipedia – wolna encyklopedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Chalcedon_(minerał) [dostęp: 11.07.2024].
- Chalcedon, Żywa Planeta, https://zywaplaneta.pl/chalcedon/ [dostęp: 11.07.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Robert M. Lavinsky. Licencja: CC BY-SA 3.0.
