Białorzytka zwyczajna (Oenanthe oenanthe) jest niewielkim ptakiem należącym do rodziny muchołowkowatych (Muscicapidae). Według dawniej obowiązującej klasyfikacji ptak ten był reprezentantem rodziny drozdów (Turdidae). Przedstawiciele omawianego gatunku występują powszechnie tak na terenie Europy, jak i w północnych i centralnych rejonach Azji.
Białorzytki zalicza się do owadożernych ptaków wędrownych. Budują one gniazda głównie na Starym Kontynencie. Czasem ich obecność stwierdza się również w Ameryce Północnej. Dotyczy to zwłaszcza północno-wschodniej i północno-zachodniej Kanady, a także Alaski. Na swoje siedliska wybierają głównie opuszczone królicze nory oraz szczeliny skalne. Białorzytki zwyczajne przed nastaniem zimy migrują do Afryki.
Taksonomia i systematyka
Białorzytki zwyczajne niegdyś nosiły łacińską nazwę Motacilla oenanthe. Pierwszy naukowy opis tego ptaka powstał w 1758 roku. Charakterystyka ta została umieszczone przez Karola Linneusza w dziesiątej edycji dzieła Systema Naturae. Białorzytki obecnie reprezentują rodzaj Oenanthe. Pojawił się on w ogólnie obowiązującej taksonomii za sprawą francuskiego przyrodnika o nazwisku Louis Pierre Vieillot. Miało to miejsce w 1816 roku.
Podgatunki
Białorzytki zwyczajne z reguły dzieli się na trzy podgatunki. Są to kolejno:
- Oenanthe oenanthe leucorhoa – zasiedla terytorium północno-wschodniej Kanady, spotyka się go także na Grenlandii i w Islandii;
- Oenanthe oenanthe oenanthe – zamieszkuje północną i centralną Europę oraz Azję Północną w pasie rozciągającym się aż do wschodnich rejonów Syberii; jego obecność stwierdza się też w północno-zachodnich rejonach Ameryki Północnej;
- Oenanthe oenanthe libanotica – miejsca lęgowe tego ptaka znajdują się w południowej Europie i południowo-zachodnich częściach Azji.
Niegdyś za podgatunek białorzytki zwyczajnej uznawano również Oenanthe oenanthe seebohmi. Sytuacja ta uległa jednak znaczącej zmianie w 2024 roku. Wtedy to bowiem Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny wskazał, że wspomniany podgatunek jest osobnym gatunkiem ptaka. Zmiany w klasyfikacji zostały dokonane w oparciu o zauważone różnice w morfologii oraz wydawanych przez wspomniane ptaki odgłosach.
Opis
Długość ciała przeciętnej białorzytki zwyczajnej oscyluje na poziomie od 14,5 do 16 cm. Przedstawiciele tego gatunku zwykle ważą od 17 do 30 g. Ich rozpiętość skrzydeł wynosi natomiast od 26 do 32 cm.
U białorzytek zwyczajnych występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samice przez cały rok wyróżniają się jasnobrązowym grzbietem oraz białym brzuchem. Skrzydła osobników płci żeńskiej są ciemnobrązowe. Samce poza okresem lęgowym mają podobne upierzenie do samic. W sezonie rozrodczym jednak ich górne partie ciała stają się szare, a skrzydła czarne. W okolicach dziobu i oczu pojawia się natomiast charakterystyczna ciemna maska. Na klatce piersiowej widnieje natomiast różowa plama. Dla przedstawicieli obu płci charakterystyczny jest biały zadek oraz czarny wzór w kształcie litery T pokrywający tylną część ogona. Odgłosy wydają głównie samce. Czynią to zarówno w locie, jak i w stanie spoczynku. Dźwięki te przypominają trzaski.
Zachowanie i ekologia
Trasy migracyjne białorzytek zwyczajnych są bardzo długie. Ptaki te przed nastaniem zimy opuszczają swoje siedliska znajdujące się w północnej i centralnej Azji i Europie, a także w Kanadzie. Celem wędrówek większości osobników jest Afryka Subsaharyjska. W okresie wiosennym wyruszają w podróż powrotną, przemierzając rozległe tereny Europy oraz Azji. Niektóre osobniki wybierają krótsze trasy. Standardowo jednak reprezentanci tego gatunku są w stanie jednorazowo pokonać dystans od 2500 do 3500 km w jedną stronę. Ptaki gniazdujące na Alasce przemierzają kilkukrotnie dłuższą odległość, lecąc z miejsc lęgowych do Afryki. Na dotarcie do celu zwykle potrzebują od jednego do trzech miesięcy.
Lęg
Białorzytki zwyczajne osiągają dojrzałość płciową w wieku około 1 roku. Ich gniazda zwykle znajdują się w norach króliczych albo szczelinach skalnych. Niekiedy umieszczone są w pobliżu siedzib ludzkich (np. we wgłębieniach w ścianach budynków). Budową gniazda zajmuje się samica. Do tego celu używa różnego rodzaju mchów, traw, liści oraz porostów. Samce w okresie lęgowym wykonują loty godowe, w trakcie których wydają charakterystyczne dźwięki.
Samica składa jasnoniebieskie jaja upstrzone charakterystycznymi, czerwono-brązowymi plamkami znajdującymi się na większym końcu. Z reguły w jednym gnieździe można naliczyć około 6-7 jaj złożonych w jednodniowych odstępach. Zadanie ich wysiadywania przypada w udziale głównie samicy. Partner pomaga jej natomiast w karmieniu piskląt, które wykluwają się z jaj po upływie około 2 tygodni od złożenia. Młode osobniki stają się zupełnie niezależne od rodziców w wieku około 1 miesiąca.
Białorzytki zwyczajne w ciągu roku wychowują jeden lęg. Jeśli dojdzie do jego utraty, wówczas składają kolejny.
Status i ochrona
Białorzytki zajmują rozległe terytorium. Wielkość jego powierzchni szacuje się na około 2,3 miliona km² i dużą populację. Przypuszcza się, że na całym świecie żyje około 3 mln ptaków zaliczanych do tego gatunku. Ich liczebność od lat utrzymuje się na stabilnym, wysokim poziomie. Dlatego Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje białorzytki jako gatunek najmniejszej troski.
Relacje z ludźmi
Na przełomie XVII i XVIII wieku białorzytki cieszyły się dużą popularnością zwłaszcza wśród angielskich smakoszy. Dlatego polowano na nie głównie w celach konsumpcyjnych. Do łapania tych ptaków używano specjalnych pułapek.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Bass wielkogębowy
- Tapir amerykański – tapir anta – tapir grzywiasty
- Więcej niż jeden kod genetyczny?
- Kurczące się ryjówki kontra ewolucja
- Potop Noego – globalny czy lokalny?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Northern_wheatear [dostęp: 27.12.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Andreas Trepte. Licencja: CC BY-SA 2.5.
