Niepłodność i bezpłodność to dwa terminy, które często używane są zamiennie. Co prawda, dotyczą tego samego problemu, ale nie są synonimami. Łączy je jedno – dramat par, które bezowocnie starają się o dziecko. Oba stany mogą bowiem znacząco utrudniać lub uniemożliwiać zajście w ciążę. Niepłodność jest jednak odwracalna, a odpowiednie leczenie może pozwolić parze na posiadanie potomstwa. Bezpłodność z kolei trwale uniemożliwia ciążę.
Niepłodność a bezpłodność – jakie są podstawowe różnice?
Pojęcia niepłodności i bezpłodności znacząco się od siebie różnią. Najlepiej jest to widoczne w definicjach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zgodnie z którymi: „Niepłodność to niemożność zajścia w ciążę pomimo regularnego współżycia seksualnego. Bezpłodność to trwała niezdolność do zostania rodzicem, dotycząca zarówno kobiety, jak i mężczyzny”.
Niepłodność – kiedy nadzieja wciąż się tli
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, że niepłodność jest stanem uniemożliwiającym parze zajście w ciążę po co najmniej roku regularnych stosunków seksualnych bez używania środków antykoncepcyjnych. Jest ona klasyfikowana jako schorzenie społeczne, obok innych przewlekłych i trudnych do wyleczenia chorób, takich jak alkoholizm, reumatyzm, cukrzyca czy miażdżyca. Wyróżnia się niepłodność pierwotną i wtórną. Niepłodność pierwotna oznacza, że kobieta nigdy nie była w ciąży, a problem pojawił się podczas starań o pierwsze dziecko. Niepłodność wtórna z kolei występuje wtedy, gdy kłopoty z zapłodnieniem dotyczą pary, która już posiada potomstwo.
Bezpłodność – granica możliwości medycyny
Bezpłodność to stan nieodwracalny, który trwale uniemożliwia poczęcie dziecka. Może ona wynikać między innymi z przyczyn genetycznych, anatomicznych czy środowiskowych, których medycyna na obecnym etapie nie jest w stanie skutecznie leczyć. Oznacza to, że dla par dotkniętych tym problemem jedyną możliwością posiadania potomstwa jest zapłodnienie pozaustrojowe in vitro lub adopcja.
Możliwości leczenia i wsparcie
Leczenie niepłodności jest procesem złożonym, który powinien być dostosowany indywidualnie do potrzeb danej pary. Najczęściej obejmuje ono farmakoterapię. Czasami jednak, w przypadku wad anatomicznych, konieczna może być interwencja chirurgiczna – u kobiet przy podejrzeniu patologii jajowodów, zmian w jamie macicy (mięśniaki, zrosty, przegroda jamy macicy) lub endometriozy, w przypadku mężczyzn przy żylakach powrózka nasiennego lub niedrożności nasieniowodów i najądrza.
Niepłodność, mimo że frustrująca, daje nadzieję na posiadanie potomstwa dzięki wielu dostępnym metodom leczniczym. Bezpłodność natomiast zmusza pary do poszukiwania alternatywnych ścieżek, by spełnić marzenia o dziecku.
Jakie są objawy niepłodności u mężczyzn?
Wśród najczęstszych objawów niepłodności wymienić należy ból, obrzęk lub guzki w obszarze moszny, a także problemy z utrzymaniem erekcji, które mogą być wynikiem różnych stanów chorobowych mających wpływ na płodność. Nierzadko mężczyźni bagatelizują te sygnały, co prowadzi do opóźnień w diagnozowaniu i wdrażaniu odpowiedniego leczenia.
Niepłodność męska może być wywołana przez szereg czynników, od genetycznych i anatomicznych po środowiskowe a nawet styl życia. Niezwykle ważną rolę odgrywa dieta – nieprawidłowe odżywianie, prowadzące do nadwagi lub otyłości, może wpływać na równowagę hormonalną i zdolność do produkowania zdrowych plemników. Palenie papierosów, nadużywanie alkoholu czy ekspozycja na toksyny, takie jak metale ciężkie, również ma negatywny wpływ na jakość i ilość spermy.
Nieprawidłowa produkcja plemników może być konsekwencją np. hipogonadyzmu, czyli niedostatecznej produkcji hormonów płciowych. Zaburzenia w pracy tarczycy, infekcje takie jak świnkowe zapalenie jąder, a także niektóre nowotwory i ich leczenie (np. radioterapia, chemioterapia) również mają istotny wpływ na płodność mężczyzny.
Zakłócenia w transporcie plemników – niedrożność przewodów wyprowadzających nasienie czy ejakulacja wsteczna, gdzie nasienie zamiast zostać wydalone na zewnątrz, kierowane jest do pęcherza moczowego – to kolejne możliwe przyczyny niepłodności.
Problem niepłodności dotyczy 10-15% par w wieku reprodukcyjnym. W 35% przypadków przyczyna niepłodności leży po stronie kobiety, w kolejnych 35% po stronie mężczyzny, w 10% przypadków odpowiadają za nią oboje partnerzy, a w pozostałych 20% nie da się jednoznacznie określić przyczyny.
Bezpłodność – jakie są objawy i diagnoza
Bezpłodność może wynikać z różnych przyczyn, zarówno genetycznych, jak i anatomicznych. Diagnostyka tego stanu jest procesem niezwykle złożonym.
Przyczyny i objawy bezpłodności u kobiet
U kobiet bezpłodność może wynikać z utraty funkcji macicy lub jajników, np. z powodu zabiegu chirurgicznego lub urazu. Przyczyną może być również wczesna menopauza, która występuje przed 40. rokiem życia.
Objawy wczesnej menopauzy mogą obejmować:
- zaburzenia cyklu miesiączkowego, w tym obfitsze lub bardziej skąpe niż zwykle krwawienia,
- uderzenia gorąca,
- nadmierną potliwość,
- wahania nastroju,
- problemy ze snem,
- gwałtowny i niespodziewany przyrost masy ciała.
Przyczyny i objawy bezpłodności u mężczyzn
Bezpłodność u mężczyzn może wynikać z różnych czynników, w tym m. in. z historii przebytych chorób, takich jak np. świnka, które mogły trwale uszkodzić jądra i ograniczyć ich funkcję produkcyjną. Inną przyczyną bezpłodności jest uszkodzenie nasieniowodów – może ono wynikać z operacji chirurgicznych, stanów zapalnych czy rozwoju nowotworu w tym obszarze. Kolejnym czynnikiem wpływającym na zdolność do spłodzenia potomstwa jest utrata lub uraz jąder.
Ważnym aspektem mającym wpływ na męską płodność są także żylaki powrózka nasiennego. Jest to stan, w którym powiększone żyły w mosznie prowadzą do zwiększonej temperatury w tej okolicy, co negatywnie wpływa na produkcję i funkcję plemników. Mogą one nie tylko zmniejszać liczbę plemników, ale także ich ruchliwość i morfologię.
Diagnostyka
Diagnoza bezpłodności zwykle rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego oraz badań fizykalnych. Następnie pacjenci kierowani są na bardziej szczegółowe testy, takie jak:
- Analiza chromosomów, która pozwala zidentyfikować ewentualne nieprawidłowości genetyczne, mogące wpływać na płodność. Przykładowo, nieprawidłowa liczba chromosomów lub mutacje genetyczne mogą zakłócać funkcjonowanie komórek odpowiedzialnych za produkcję hormonów rozrodczych, co bezpośrednio wpływa na zdolność do reprodukcji.
- Badania obrazowe, w tym ultrasonografia narządów rozrodczych, które mogą ujawnić nieprawidłowości strukturalne lub inne problemy anatomiczne.
- Hormonalne testy krwi, oceniające poziomy hormonów odpowiedzialnych za reprodukcję.
Zarówno samo podejście do diagnostyki, jak i leczenie bezpłodności muszą być kompleksowe oraz indywidualnie dopasowane do pacjentów.
Czym jest niepłodność idiopatyczna i jakie są jej przyczyny?
Niepłodność idiopatyczna stanowi prawdziwe wyzwanie zarówno dla par, jak i dla lekarzy. Mówimy o niej w sytuacji, gdy pomimo gruntownych badań i testów, nie udaje się zidentyfikować jednoznacznej przyczyny problemów z poczęciem. Dotyczy to od 10 do 20% par, które starają się o dziecko.
Podejście do leczenia niepłodności idiopatycznej jest szczególnie trudne z powodu braku jasnej diagnozy. Terapia często opiera się na metodach ogólnych, takich jak stymulacja owulacji, inseminacja wewnątrzmaciczna (IUI) czy zapłodnienie pozaustrojowe in vitro (IVF).
Niepłodność wtórna – czym jest i dlaczego występuje?
Niepłodność wtórna dotyka par, które po urodzeniu pierwszego dziecka napotykają trudności w poczęciu kolejnego. Zjawisko to co prawda może wydawać się zaskakujące, ale jest stosunkowo często spotykane.
Schorzenia, takie jak np. endometrioza, cukrzyca czy nadciśnienie, mogą pojawić się po pierwszej ciąży i wpłynąć na zdolność do poczęcia kolejnego potomka. Kolejnym kluczowym czynnikiem jest wiek. Z każdym rokiem szanse na naturalne poczęcie spadają, a jakość jajeczek i nasienia się pogarsza, co jest szczególnie widoczne po 35. roku życia.
Ponadto wpływ na płodność mogą mieć zmiany w stylu życia, które nastąpiły po narodzinach pierwszego dziecka – stres, zbyt mała ilość godzin przeznaczanych na sen, niewłaściwe nawyki żywieniowe czy brak regularnej aktywności fizycznej.
Pary borykające się z niepłodnością wtórną powinny jak najszybciej zgłosić się po fachową pomoc medyczną. Lekarze specjalizujący się w leczeniu niepłodności mogą zaproponować przeprowadzenie odpowiednich badań diagnostycznych.
Przyczyny niepłodności – co może utrudnić zajście w ciążę
Przyczyny niepłodności są złożone i różnorodne. Warto pamiętać, że wiele zaburzeń nie daje żadnych objawów, a przykładem tego może być np. niedrożność jajowodów.
Zaburzenia hormonalne to jedna z przyczyn niepłodności. Mogą one poważnie wpływać na owulację u kobiet i produkcję spermy u mężczyzn. Nieprawidłowości w poziomie estrogenów, progesteronu czy hormonów tarczycy prowadzą do nieregularnych cykli menstruacyjnych lub ich braku, co utrudnia zajście w ciążę. U mężczyzn niedobory testosteronu lub nadmiar prolaktyny mogą negatywnie wpływać na jakość spermy.
Zespół policystycznych jajników (PCOS) to kolejna przyczyna niepłodności u kobiet. U mężczyzn z kolei jakość spermy może być obniżona nie tylko przez czynniki genetyczne, ale również wskutek narażenia na wysokie temperatury, chemikalia czy promieniowanie, a także z powodu niezdrowego stylu życia, palenia papierosów czy nadużywania alkoholu.
Znaczący wpływ na płodność mają również stres i dieta. Chroniczny stres może zakłócić równowagę hormonalną, co bezpośrednio wpływa na funkcje rozrodcze. Dieta bogata w przetworzone pokarmy i uboga w kluczowe składniki odżywcze także negatywnie wpływa na płodność.
Diagnostyka niepłodności – kluczowe badania i procedury
Proces diagnostyczny jest uzależniony od wielu czynników, takich jak wiek kobiety, czas starań o dziecko, regularność cykli miesiączkowych i medyczna historia rodziny. W przypadku młodych par bez wyraźnych problemów zdrowotnych zaleca się przeprowadzenie badań po roku regularnych starań o poczęcie. Z kolei kobiety po 35. roku życia powinny rozpocząć diagnostykę po sześciu miesiącach regularnego współżycia bez stosowania jakichkolwiek środków antykoncepcyjnych.
Diagnostyka niepłodności zaczyna się od rozmowy z lekarzem, pozwalając zaplanować kolejne kroki. Wywiad medyczny ma m.in za zadanie dostarczyć informacji o stylu życia pary, przebytych chorobach i operacjach. W następnym etapie przeprowadza się badania hormonalne, które pomagają ocenić funkcjonowanie układu rozrodczego. U kobiet analizowane są hormony, takie jak AMH czy FSH, które informują o rezerwie jajnikowej. Poza tym wykonywane jest badanie ultrasonograficzne pozwalające ocenić stan macicy, jajników oraz wykryć ewentualne nieprawidłowości, takie jak polipy czy mięśniaki. U mężczyzn sprawdzany jest natomiast poziom testosteronu. Kluczowym badaniem jest jednak analiza nasienia, która obejmuje ocenę liczby, ruchliwości i morfologii plemników.
W niektórych przypadkach, gdy standardowe badania nie dają odpowiedzi, lekarze mogą zalecić bardziej zaawansowane metody diagnostyczne, takie jak laparoskopia czy histeroskopia. Dodatkowo, w razie potrzeby, mogą zostać zlecone badania genetyczne lub mikrobiologiczne.
Wsparcie psychologiczne – jak radzić sobie z emocjami w trudnym okresie?
Niepłodność często prowadzi do stresu, depresji czy napięć w związku. Wsparcie psychologiczne, zarówno w formie terapii indywidualnej, jak i grupowej, może pomóc parom radzić sobie z emocjonalnymi aspektami tego wyzwania. Niezwykle wartościowe są również grupy wsparcia, gdzie można dzielić się doświadczeniami z innymi osobami znajdującymi się w podobnej sytuacji.
Źródła
- https://gemini.pl/poradnik/artykul/bezplodnosc-a-nieplodnosc-jakie-sa-miedzy-nimi-roznice/?srsltid=AfmBOooO65YS3p9TY6V8e3tKqNMW_IPqw4nn3trYYdgCAcIqCRszSkHl [dostęp: 18.09.2024].
- https://www.who.int/health-topics/infertility#tab=tab_1 [dostęp: 18.09.2024].
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/infertility [dostęp: 18.09.2024].
- https://pulsmedycyny.pl/jakie-nawyki-moga-skutkowac-nieplodnoscia-876452 [dostęp: 18.09.2024].
- https://klinikabocian.pl/wiedza/artykul/nieplodnosc-a-bezplodnosc-jaka-jest-roznica [dostęp: 18.09.2024].
- https://apteline.pl/artykuly/nieplodnosc-a-bezplodnosc-roznice?srsltid=AfmBOopnGDFO6E3TVE0zGWwhrBhAeNOxeBg0plWQ5HprK2mLNgXIbOjl [dostęp: 18.09.2024].
- https://gameta.pl/blog/nieplodnosc-a-bezplodnosc-czy-oznaczaja-to-samo/ [dostęp: 18.09.2024].
- https://diag.pl/pacjent/artykuly/nieplodnosc-a-bezplodnosc-podobienstwa-i-roznice/ [dostęp: 18.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
