Bawół afrykański (Syncerus caffer) to duży ssak roślinożerny należący do rodziny wołowatych (Bovidae) zamieszkujący tereny subsaharyjskiej Afryki. Obecnie wyróżnia się pięć podgatunków tego zwierzęcia. Syncerus caffer caffer, zwany bawołem południowym, jest największym i najbardziej rozpowszechnionym podgatunkiem, występującym w południowej oraz wschodniej części kontynentu. S. c. nanus, czyli bawół leśny, jest z kolei najmniejszym przedstawicielem gatunku, zamieszkującym obszary leśne Afryki Środkowej i Zachodniej. Kolejne podgatunki to S. c. brachyceros (bawół zachodni), występujący w Afryce Zachodniej, S. c. aequinoctialis (bawół sawannowy) zamieszkujący sawanny Afryki Wschodniej oraz S. c. mathewsi (bawół górski). Charakterystyczną cechą dorosłego bawoła afrykańskiego są jego rogi – u podstawy zrośnięte i bardzo masywne. Tworzą tzw. tarczę, stanowiącą ciągłą strukturę kostną na czubku głowy.
Bawół afrykański jest bliżej spokrewniony z innymi gatunkami bawołów niż z przedstawicielami rodziny wołowatych, takimi jak amerykański bizon czy bydło domowe. Jego najbliższym żyjącym krewnym jest bawół wodny. Niekontrolowany i nieprzewidywalny temperament bawoła afrykańskiego może być jednym z powodów, dla których nigdy nie został udomowiony — wyjaśnia to również brak udomowionych potomków tego gatunku; w przeciwieństwie do jaka zwyczajnego czy bawołu wodnego, które jak się przyjmuje, są przodkami udomowionych form tych zwierząt. Dorosły bawół afrykański pada ofiarą takich drapieżników jak lwy, dzikie psy afrykańskie, hieny cętkowane oraz krokodyle nilowe.
Opis
Bawół afrykański to niezwykle wytrzymały gatunek. Jego wysokość w kłębie waha się od 1,0 do 1,7 m, a długość ciała (wraz z głową) może wynosić od 1,7 do 3,4 m. Ogon osiąga długość od 70 do 110 cm. W porównaniu z innymi dużymi przedstawicielami rodziny wołowatych ma on stosunkowo długie, lecz masywne ciało, które może być dłuższe niż ciało bawoła wodnego, mimo że ten ostatni jest cięższy i wyższy. Bawół południowy waży od 425 do 870 kg, przy czym samce są średnio o 100 kg cięższe od samic. Dla porównania bawół leśny osiąga wagę od 250 do 450 kg, co stanowi zaledwie połowę masy jego większych kuzynów. Głowa bawoła afrykańskiego jest noszona nisko, a jej szczyt znajduje się poniżej linii grzbietu. Przednie racice są szersze od tylnych, co związane jest z koniecznością podtrzymywania cięższej przedniej części ciała. Z wiekiem sierść bawołów ciemnieje, stając się ciemnobrązowa, niemalże czarna. Charakterystyczną cechą tych zwierząt są imponujące rogi. Osadzone na masywnej głowie, są szczególnie rozbudowane u nasady. Występują u przedstawicieli obu płci, ale tylko samice mają specyficzną wypustkę rogową. Bawoły afrykańskie charakteryzują się także mocnymi kończynami, na końcu których znajdują się dwa palce, obrośnięte racicami. Ich ogon, zakończony obfitym chwostem, sięga aż do pęcin.
Ekologia
Bawół afrykański to jeden z najbardziej skutecznych roślinożerców na afrykańskich równinach. Zamieszkuje sawanny, bagna, równiny zalewowe, a także trawiaste tereny, gdzie rosną drzewa mopane oraz lasy otaczające główne masywy górskie Afryki. Preferuje środowisko z gęstą roślinnością, jak trzciny czy zarośla, ale można go spotkać także w otwartych lasach. Choć nie jest szczególnie wymagający w kwestii siedlisk, potrzebuje codziennego dostępu do wody. Podobnie jak zebra stepowa, potrafi żywić się wysokimi, grubymi trawami. Stada bawołów „koszą” roślinność, otwierając drogę bardziej wybrednym roślinożercom. Podczas żerowania wykorzystują język i szeroki rząd siekaczy, co pozwala im szybciej zjadać trawę — w porównaniu do innych roślinożerców. Bawoły afrykańskie nie pozostają długo na wydeptanych lub wyjałowionych terenach. Poza ludźmi mają niewielu naturalnych drapieżników, a ich siła pozwala na skuteczną obronę przed atakami, a nawet na zabijanie lwów.
Choroby
Bawół afrykański jest podatny na wiele chorób — w tym te, które występują u bydła domowego — takich jak gruźlica bydła, gorączka wschodniego wybrzeża oraz pryszczyca. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku wielu innych schorzeń, pozostają one uśpione w populacji, dopóki zwierzęta są w dobrej kondycji. Ograniczają jednak legalne przemieszczanie się bawołów – budowane są ogrodzenia, których celem jest oddzielenia obszarów zakażonych od niezakażonych. Niektórzy strażnicy i zarządcy terenów łowieckich zdołali ochronić oraz rozmnożyć zdrowe stada, które zyskują na wartości, ponieważ mogą być bezpiecznie transportowane. Przykładem takiej działalności jest Lindsay Hunt, który pozyskał wolne od chorób osobniki z Parku Narodowego Krugera w RPA. W Południowej Afryce bawoły wolne od chorób sprzedawane są hodowcom nawet za około 130 tysięcy dolarów amerykańskich.
Status
Status bawoła afrykańskiego w dużej mierze zależy od jego wartości dla łowców trofeów i turystów, co paradoksalnie sprzyja jego ochronie. Dochody generowane z turystyki i polowań wspierają działania takie jak patrole przeciwko kłusownikom, wypłaty odszkodowań rolnikom za zniszczone uprawy oraz programy wsparcia finansowego dla lokalnych społeczności. Bawół afrykański jest klasyfikowany przez IUCN jako gatunek bliski zagrożeniu (Near Threatened), z malejącą populacją wynoszącą około 400 tysięcy osobników. Chociaż liczebność niektórych podgatunków spada, inne mogą utrzymać stabilną populację w dłuższej perspektywie, o ile duże i zdrowe stada będą nadal utrzymywać się w znacznej liczbie parków narodowych, rezerwatów oraz stref łowieckich w południowej i wschodniej Afryce.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/African_buffalo [dostęp: 23.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Profberger. Licencja: CC BY 2.5.
