Archeopteryks jest prawdopodobnie najsłynniejszą skamieliną, jaką kiedykolwiek odkryto. Ma mieszankę cech podobnych do ptaków i gadów, a po raz pierwszy opisany został zaledwie dwa lata po opublikowaniu przez Charlesa Darwina jego książki „O powstawaniu gatunków”. Od tego czasu odkryto kolejnych jedenaście okazów Archeopteryksa w wapieniach w pobliżu Solnhofen w Niemczech. Najnowszy okaz odkryto w 2010 r. (Ryc. 1), a dokładny opis i porównanie z innymi okazami opublikowano1 w styczniu 2018 r. Jednym wnioskiem z tego badania jest potwierdzenie poprzedniego badania2, w którym stwierdzono że jeden z okazów, znany jako okaz z Haarlem, różni się od innych wystarczająco, aby umieścić go we własnym rodzaju Ostromia. Należy również zauważyć, że różne okazy Archeopteryksa znacznie się różnią, szczególnie pod względem kości kończyn i uzębienia.
Czym dokładnie jest Archeopteryks? Czy to ptak czy gad? Dla niektórych obecność piór oznacza, że jest ptakiem, ponieważ ptaki są jedyną żyjącą grupą posiadającą pióra. Jednak żyjące ptaki mają również dzioby i krótkie ogony, natomiast Archeopteryks ma zębate szczęki (ryc. 2) i długi kościsty ogon podobny do gadów (ryc. 1).
Problem klasyfikacji Archeopteryksa można dostrzec również w literaturze naukowej. Według Encyclopedii Britannica3 Archeopteryks jest „rodzajem upierzonego dinozaura, który kiedyś uważany był za najstarszego znanego kopalnego ptaka”. Inne źródło4 stwierdza: „Dawno przyjęto, że Archeopteryks był formą przejściową pomiędzy ptakami i gadami, i że jest to najwcześniejszy znany ptak.” Dlaczego więc istnieją różne opinie i dlaczego to ma znaczenie?
Istnieją różne opinie na temat klasyfikacji Archeopteryksa, ponieważ nie pasuje on ani do ptaków, ani do gadów, jakie znamy dzisiaj. Jest jak mozaika z mieszaniną cech niespotykanych u żadnego z żyjących gatunków. W ostatnich latach znaleziono kilka innych skamielin o cechach, które są mozaiką cech ptasich i gadzich, dzięki czemu Archeopteryks nie jest już tak wyjątkowy, jak wcześniej sądzono. Jeśli użyjemy definicji „ptaka” i „gada” opartych na żyjących gatunkach, można dojść do wniosku, że Archeopteryks nie jest ani ptakiem, ani gadem, ale należy do własnej kategorii. Ale ta odpowiedź generalnie nie została uznana za zadowalającą.
Klasyfikacja Archeopteryksa ma znaczenie dla ewolucjonistów, ponieważ teoria ewolucji wymaga wspólnego przodka poprzez szereg ewolucyjnych przemian, a Archeopteryks wydaje się być najlepszym dostępnym kandydatem na gadziego przodka ptaków. Odkrycie kilku innych skamielin z mozaiką ptasich i gadzich cech komplikuje sprawę, dzięki czemu Archeopteryksa można uznać za upierzonego dinozaura bez porzucania idei, że dinozaury były przodkami ptaków. Jest to przynajmniej część powodu, dla którego klasyfikacja Archeopteryksa jest ważna dla ewolucjonistów. Ale dlaczego miałoby to być ważne dla kreacjonistów?
Kreacjoniści zainteresowani są tym, jak klasyfikuje się Archeopteryksa, ponieważ interesują się stworzeniem oraz dlatego, że ewolucjoniści przedstawiają tę skamielinę jako przypuszczalny przykład ewolucyjnej formy przejściowej. Jak kreacjonista może interpretować tę zagadkową skamielinę? Niektórzy kreacjoniści doszli do wniosku5, że Archeopteryks jest ptakiem, ale nie jest to jedyna odpowiedź, jakiej może udzielić kreacjonista. Istnieją co najmniej dwie inne odpowiedzi, które kreacjonista może udzielić na pytanie „Czy Archeopteryks jest ptakiem czy gadem?”. Pierwsza możliwa odpowiedź brzmi „Nie”, a druga możliwa odpowiedź brzmi „Tak” – jedno i drugie.
Pierwsza odpowiedź „Nie” sugeruje, że Archeopteryks nie jest ani „ptakiem”, ani „gadem”, ale innym rodzajem zwierzęcia. Aby to lepiej zrozumieć, zastanów się, co kreacjonista rozumie pod pojęciem „ptaka”. Czy „ptak” jest pojedynczą, naturalną kategorią zawierającą tylko jeden rodzaj stworzonego zwierzęcia, czy też jest zbiorową, sztuczną kategorią stosowaną w odniesieniu do dużej liczby osobno stworzonych zwierząt, które mają podobne konstrukcje ciała, między innymi pióra, dzioby i krótkie ogony? Używamy terminu „ptak” w odniesieniu do zwierząt tak różnych, jak strusie, kolibry, kaczki, sowy i wróble. Czy wszystkie są jednym stworzonym rodzajem zwierzęcia, czy reprezentują kilka podobnych, ale oddzielnie stworzonych typów? Kreacjoniści z pewnością preferowaliby drugą alternatywę: „ptak” jest sztucznym zbiorowym terminem odnoszącym się do wielu osobno stworzonych rodzajów zwierząt o podobnej konstrukcji. Nie ma potrzeby próbować na siłę zaliczać Archeopteryksa do istniejącej już kategorii – równie dobrze można go uznać za osobny typ zwierzęcia i nadać mu jego własną nazwę kategorii.
Druga możliwa odpowiedź „Tak” na powyższe pytanie sugeruje, że Archeopteryks jest zarówno ptakiem, jak i gadem. Mogłoby to sugerować, że Archeopteryks może być przykładem „zepsucia” wszystkich zwierząt wymienionych w Księdze Rodzaju 6, 1-13. W tekście tym Bóg oświadcza, że zepsucie przyrody było jedną z przyczyn zniszczenia świata przez potop. Być może „zepsucie” przyrody obejmowało łączenie cech z różnych części stworzenia w nienaturalne gatunki, których przykładem mógłby być Archeopteryks.
Archeopteryks i jego interpretacja rodzą interesujące filozoficzne pytania dla kreacjonistów. Czy konieczne jest, aby wszystkie skamieliny pasowały do istniejących kategorii opartych na żyjących gatunkach? Czy kategorie oparte na żyjących gatunkach są naturalnymi kategoriami, czy też są sztucznymi kategoriami dla grupy osobno stworzonych gatunków? Czy wszystkie gatunki są mniej więcej takie, jak zostały stworzone, czy też stworzenie uległo znacznym zmianom i zepsuciu? Niezależnie od tego, która alternatywa jest preferowana, teoria stworzenia zapewnia solidne ramy dla wyjaśnienia ogólnego braku skamielin, które można by było uznać za ewolucyjne formy przejściowe, a także dostarcza potencjalne wyjaśnienia dla kilku takich skamielin, które zostały znalezione, włącznie z Archeopteryksem.
Przypisy
- Rauhut et al. (2018) The oldest Archaeopteryx (Theropoda: Avialiae); a new specimen from the Kimmeridgian/Tithonian boundary of Schamhaupten, Bavaria. PeerJ 6:e4191; https://doi.org/10.7717/peerj.4191
- Foth, C and OWM Rauhut, Re-evaluation of the Haarlem Archaeopteryx and the radiation of maniraptoran theropod dinosaurs. BMC Evolutionary Biology (2017)17:336; https://doi.org/10.1186/s12862-017-1076-y
- https://www.britannica.com/animal/Archaeopteryx data dostępu: 20 lutego 2018.
- https://ucmp.berkeley.edu/diapsids/birds/archaeopteryx.html data dostępu: 20 lutego 2018.
- https://answersingenesis.org/dinosaurs/feathers/missing-link-dinosaur-just-bird/ data dostępu: 20 lutego 2018.
