Jak radzić sobie z toksycznymi osobami?

Na co dzień spotykamy na swojej drodze wielu rozmaitych ludzi – niektórzy nas inspirują i wspierają, inni zaś wywołują stres, złość lub poczucie winy. Do tej drugiej grupy bez wątpienia należą osoby toksyczne. Ich obecność potrafi poważnie obciążyć nasze zdrowie psychiczne i fizyczne. Warto zatem wiedzieć, kim są toksyczni ludzie, jak się nimi stają oraz jak skutecznie się przed nimi chronić.

Kim są osoby toksyczne?

„Toksyczny człowiek to ktoś, kto pragnie cię zniszczyć. To ktoś, kto ograbia cię z poczucia własnej wartości, pozbawia godności i zatruwa samą esencję twojego istnienia, kto, nadwyrężając twoją odporność, naraża cię na chorobę psychiczną lub fizyczną. Toksyczni ludzie gaszą wszelki entuzjazm, dostrzegając w tobie tylko wady, pełni zazdrości i zawiści cierpią, widząc twe sukcesy. Gotowi są znienawidzić cię za najmniejsze powodzenie. Ich niepewność i obawa często każą im przeszkadzać ci w dążeniu do szczęśliwego, twórczego życia”¹.

Toksyczność może przyjmować różne oblicza: od jawnej agresji po subtelne formy kontroli czy pasywno-agresywne komentarze. Co ważne, toksyczna osoba nie zawsze robi to świadomie. Czasem to mechanizm obronny, który wykształcił się u niej w wyniku trudnych doświadczeń.

W jaki sposób ktoś staje się osobą toksyczną?

Nikt nie rodzi się toksyczny. Toksyczność niejednokrotnie wynika z doświadczeń wyniesionych z dzieciństwa, różnorakich traum czy niezaspokojonych potrzeb. Osoba, która nie otrzymała zdrowej miłości, granic czy wsparcia, może nauczyć się funkcjonować w relacjach poprzez manipulację, kontrolę lub wycofanie emocjonalne. Jest to rezultat pielęgnowanego przez długi czas „uczucia głębokiej niepewności, niskiego poczucia własnej wartości lub chronicznego niezadowolenia z życia”².

Zdarza się również, że toksyczne zachowania są skutkiem zaburzeń osobowości (np. narcyzm, borderline i inne), ale nie zawsze. Najczęściej są to po prostu nieprzepracowane schematy zachowań wyniesione z domu lub środowiska.

Ujemny wpływ toksycznych osób na nasze zdrowie fizyczne i psychiczne

Przebywanie z toksycznymi ludźmi ma realne konsekwencje zdrowotne. Przewlekły stres wywoływany przez takie osoby może prowadzić do zaburzeń snu, obniżonej odporności, bólu głowy i napięć mięśniowych, problemów z układem trawiennym, lęków, depresji, wypalenia emocjonalnego czy też utraty poczucia własnej wartości³.

Toksyczne relacje sprawiają, że zaczynamy kwestionować własne emocje, decyzje, a nawet zdrowy rozsądek. To może prowadzić do zjawiska zwanego gaslightingiem – manipulacji, która podważa naszą pewność siebie i obraz rzeczywistości.

Skuteczne strategie radzenia sobie z toksycznymi ludźmi

Choć nie zawsze możemy całkowicie unikać toksycznych osób (np. w pracy czy rodzinie), istnieją sposoby, by skutecznie ograniczyć ich wpływ na nasze życie:

• Ustal granice

Nie bój się jasno komunikować, co jest dla ciebie nieakceptowalne. Toksyczne osoby często testują nasze granice – jeśli ich nie postawisz, będą je przekraczać coraz bardziej.

• Naucz się mówić „nie”

Nie jesteś zobowiązany do zaspokajania cudzych oczekiwań, zwłaszcza jeśli ranią one ciebie. Odmowa to forma dbania o siebie.

• Zachowaj dystans emocjonalny

Nie angażuj się emocjonalnie w każdą zaczepkę czy prowokację. Toksyczne osoby często karmią się reakcją – im mniej jej dajesz, tym mniej władzy mają nad tobą.

• Zadbaj o swoje wsparcie

Otaczaj się ludźmi, którzy są życzliwi, empatyczni i wspierający. Dobre relacje są najlepszym antidotum na toksyczność.

• W razie potrzeby – odetnij kontakt

Jeśli ktoś konsekwentnie cię krzywdzi, masz prawo zakończyć relację. Nawet jeśli ta osoba jest członkiem rodziny. Twoje zdrowie i spokój są ważniejsze⁴.

• Pracuj nad swoją odpornością psychiczną

Rozwijaj asertywność, ucz się regulować emocje, wzmacniaj poczucie własnej wartości. Wsparcie psychologa czy psychoterapeuty może być tu nieocenione.

Podsumowanie

„Toksyczni ludzie potrafią pojawić się w każdej sferze twojego życia – zarówno w twojej rodzinie, jak i w pracy. Jedni okażą ci wrogość wprost, inni będą działać za twoimi plecami. Niektórzy mogą nawet udawać przyjaźń, mówiąc ci miłe, serdeczne słowa, podczas gdy ich oczy będą patrzeć na ciebie z nienawiścią i zazdrością”⁵.

Kluczem jest rozpoznanie ich zachowań, zrozumienie (na tyle, na ile jest to możliwe) źródeł ich toksyczności i umiejętne stawianie granic. Choć nie zmienisz drugiego człowieka, masz wpływ na to, jak reagujesz i jak chronisz siebie. Zadbaj o swoje zdrowie psychiczne – bo nikt inny tego za ciebie nie zrobi!

Polecamy również poniższe artykuły:

• Czy toksyczny związek da się uratować?
• Kształtowanie zdrowych relacji międzyludzkich
• Jak radować się ludźmi?

Przypisy

1. L. Glass, Toksyczni ludzie, Poznań 2019, s. 58.
2. J. Jarosz, Trujący bluszcz – czyli jak wyrwać się spod wpływu toksycznych osób, w: D. Stępień-Góra (red.), „Moc słów”, Warszawa 2024, s. 107.
3. Por. Jakie choroby powoduje stres?, Diag.pl, 10.07.2023, https://diag.pl/pacjent/artykuly/jakie-choroby-powoduje-stres/ [dostęp: 21.04.2025]; Chroniczny stres – do czego prowadzi i w jaki sposób można z nim walczyć?, Diag.pl, 9.09.2022, https://diag.pl/pacjent/artykuly/chroniczny-stres-do-czego-prowadzi-i-w-jaki-sposob-mozna-z-nim-walczyc/ [dostęp: 21.04.2025].
4. Podobnego zdania jest Pierre Haineault – autor licznych publikacji z zakresu psychologii i socjologii – w swojej książce „Toksyczni ludzie”: „Kiedy już nie da się żyć w jakiejś sytuacji, to się nie da. Kiedy relacja przynosi już tylko cierpienie, można i trzeba odejść” (Zob. P. Haineault, Toksyczni ludzie, Warszawa 2006, s. 13).
5. L. Glass, op. cit., s. 59.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.