Wesz ludzka (Pediculus humanus) to gatunek wszy zaliczanej do rodziny Pediculidae. Owady te pasożytują na człowieku, wywołując chorobę, zwaną wszawicą.
Dawniej w obrębie tego gatunku wyróżniano dwa podgatunki: wesz głowową (Pediculus humanus capitis) i wesz odzieżową (Pediculus humanus corporis). Obecnie z uwagi na brak istotnych różnic genetycznych między przedstawicielami tych dwóch podgatunków uznaje się je za jeden gatunek. Wyraźnie wyodrębnia się od nich natomiast wesz łonową (Pthirus pubis), która jest zupełnie innym gatunkiem wszy.
Morfologia
Wszy głowowe i odzieżowe łączą takie same cechy morfologiczne. Owady te wyglądają niemal identycznie. Różnią się jednak rozmiarami. Insekty pasożytujące na głowie z reguły osiągają długość ok 2 mm. Wszy odzieżowe natomiast na ogół dorastają do 4 mm. Samice z reguły są większe od samców.
Wesz ludzka ma wydłużoną głowę, z której wyrastają dwa pięcioczłonowe czułki. Owad wyposażony jest także w dwoje oczu usytuowanych po bokach głowy. Niewielki tułów składa się z kilku zrośniętych ze sobą segmentów. Mocne odnóża zwykle pełnią funkcję szczypiec. Znajdujący się na stawie skokowym pazur oraz zlokalizowany nieco wyżej ząb zapewniają pasożytowi doskonałą przyczepność do podłoża. Odwłok złożony jest z dziewięciu segmentów, z których dwa pozostają niewidoczne. Samice zazwyczaj nie mają ostatniego segmentu. Larwy wszy na ogół wyglądają jak dorosłe osobniki. Od dojrzałych form różnią się one jednak znacznie mniejszymi rozmiarami ciała.
Cykl rozwojowy
Wszy ludzkie wyróżnia szybkie tempo rozmnażania. Cały ich cykl życiowy trwa zaledwie 18 dni i odbywa się na ciele żywiciela. Poszczególne osobniki żyją średnio od 10 do 40 dni. W tym czasie wielokrotnie kopulują ze sobą. Samica każdego dnia składa kilka jaj. Szacuje się, że każdy osobnik płci żeńskiej w ciągu całego swojego krótkiego życia jest w stanie złożyć około 300 jaj, zwanych gnidami. Przez cały okres inkubacji gnidy pozostają przytwierdzone do włosów żywiciela albo do włókien ubrań stykających się ze skórą człowieka. Jaja wszy przeciętnie mają około 1 mm długości.
Młode osobniki wykluwają się z jaj zazwyczaj po upływie od 6 do 9 dni od momentu pojawienia się gnid na włosach lub odzieży. Początkowo mają one formę nimfy, która jest osobnikiem o dość ograniczonych możliwościach zakaźnych. Owad w ciągu następnych kilkunastu dni linieje trzykrotnie. Następnie przekształca się w dorosłego osobnika (imago). Wesz osiąga dojrzałość płciową około 10 godzin po ostatniej wylince.
Siedlisko i odżywianie
Wesz całe życie spędza na swoim żywicielu. Bytuje ona na skórze głowy lub innych częściach ciała. Człowiek, na którym pasożytuje owad, zapewnia jej stabilne warunki temperaturowe oraz wilgotnościowe. Insekty te z reguły nie opuszczają swojego żywiciela. Nie są bowiem w stanie przemieszczać się na dalsze odległości. Brak możliwości znalezienia nowego żywiciela oznacza szybką śmierć pasożyta.
Wszami głowowymi można zarazić się poprzez bezpośredni kontakt z włosami dotychczasowych żywicieli lub używanymi przez nich przedmiotami (np. grzebieniami, czapkami). Do zainfekowania wszami odzieżowymi przyczynia się natomiast noszenie zanieczyszczonej odzieży.
Zwierzę to żywi się krwią człowieka. Dotyczy to zarówno niedojrzałych form, jak i dorosłych osobników. Każdy osobnik musi spożyć jedną porcję krwi dziennie. W przypadku braku dostępu do pożywienia ginie w ciągu kilkudziesięciu godzin.
Pochodzenie
Powszechnie przyjmuje się, że wszy odzieżowe (Pediculus humanus corporis) pochodzą od wszy głowowej (Pediculus humanus capitis), która prawdopodobnie przeniosła się do odzieży niedługo po tym, gdy człowiek zaczął zakrywać poszczególne partie swojego ciała ubraniem. Szczegółowe badania wszy ludzkich pozwoliły naukowcom na oszacowanie przybliżonej daty pojawienia się pierwszych ubrań.
Genom wszy ludzkiej został zsekwencjonowany w 2010 roku. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono u owada niewielką liczbę genów odpowiedzialnych za reakcje na środowisko. Jako główną przyczynę tego stanu rzeczy wskazuje się stosunkowo prosty tryb życia wszy. Zauważono również, że mają one najmniej enzymów detoksykujących spośród wszystkich zbadanych owadów. Jest to istotne dla dalszych badań nad odpornością tych pasożytów na insektycydy.
Aspekt medyczny
Wesz głowowa wywołuje chorobę, zwaną wszawicą głowy. Wesz odzieżowa odpowiada natomiast za pojawienie się wszawicy odzieżowej.
Wszy odzieżowe są także nosicielami trzech patogennych bakterii: Rickettsia prowazekii wywołującej tyfus plamisty, Borrelia recurrentis odpowiadającej za dur powrotny oraz Bartonella quintana, która prowadzi do pojawienia się gorączki okopowej.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Czym są zmiany klimatyczne na Ziemi? Jaki jest w nich udział człowieka i jak możemy temu zaradzić
- Ruchy tektoniczne – czym są i jak kształtują nasz świat? Co czeka na nas w przyszłości?
- Cykl Krebsa – czym jest i jak przebiega?
Źródło
1. https://fr.wikipedia.org/wiki/Pediculus_humanus [dostęp: 02.10.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Gilles San Martin. Licencja: CC BY-SA 2.0.
