Profilaktyka upadków u osób starszych

Upadki to nie tylko fizyczne urazy, ale także poważny cios dla poczucia bezpieczeństwa i niezależności. Jak możemy chronić naszych bliskich przed groźnymi skutkami upadków?

Starzenie się to naturalny proces, a wraz z upływem lat nasze ciała stają się bardziej podatne na urazy. Upadki są jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych wśród osób starszych. Mogą prowadzić do złamań, zwłaszcza kości biodra, co często skutkuje długotrwałą hospitalizacją, ograniczeniem mobilności i pogorszeniem jakości życia. Na szczęście istnieje wiele czynników, które możemy kontrolować, aby zmniejszyć ryzyko upadków i zapewnić naszym bliskim bezpieczne i aktywne starzenie.

Definicja

Upadek to zdarzenie medyczne, które definiuje się jako niezamierzone przemieszczenie ciała z pozycji stojącej lub siedzącej na podłoże, mogące prowadzić do różnorodnych urazów, w tym złamań, stłuczeń i otarć.

Zjawisko upadków jest nieodłącznym elementem ludzkiego życia, jednakże w okresie starości ryzyko ich wystąpienia znacząco wzrasta. Przyczyną tego stanu rzeczy jest złożona interakcja wielu czynników, takich jak: procesy starzenia się organizmu, współwystępowanie wielu chorób, zaburzenia zmysłów oraz działania niepożądane stosowanych leków. Upadki mogą zdarzyć się podczas wykonywania codziennych czynności, takich jak chodzenie, wstawanie czy sięganie.

Czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka upadków u seniorów dzielą się na wewnętrzne i zewnętrzne.

Do czynników wewnętrznych zaliczamy:

• wiek (zwłaszcza po 80. roku życia),
• płeć żeńską,
• zaburzenia równowagi,
• zmianę środka ciężkości ciała,
• spowolnienie przewodnictwa nerwowego i odruchów,
• zmniejszenie masy i siły mięśniowej,
• upośledzenie narządów zmysłów: wzroku, słuchu, czucia, równowagi i propriocepcji,
• spowolnienie i zaburzenia chodu,
• zmniejszenie mobilności ciała (oraz stosowanie pomocy technicznych),
• zawroty głowy,
• ból,
• zaburzenia funkcji poznawczych,
• nietrzymanie moczu,
• choroby okulistyczne,
• choroby układu krążenia,
• choroby neurologiczne,
• choroby narządu ruchu,
• cukrzycę i jej powikłania,
• depresję,
• zaburzenia elektrolitowe.

Do czynników zewnętrznych zaliczamy:

• niedostosowanie środowiska domowego: zbyt ciemne lub zbyt oślepiające oświetlenie, niedostosowana wysokość mebli, śliskie podłogi, brak uchwytów w łazience,
• czynniki środowiskowe poza domem: nierówne chodniki, nieprawidłowe oświetlenie, śliskie powierzchnie (oblodzone, mokre, marmurowe), różne szerokości stopni, wysokie stopnie w środkach transportu,
• leki: wielolekowa terapia (stosowanie powyżej 4 leków)¹.

Profilaktyka upadków

Zapobieganie upadkom wśród osób starszych to złożony problem, wymagający kompleksowego podejścia. Obejmuje on zarówno działania na poziomie indywidualnym, jak i szeroko zakrojone działania społeczne.

Na poziomie indywidualnym kluczowe są regularne ćwiczenia fizyczne, które poprawiają siłę mięśni, równowagę i koordynację ruchową. Szczególnie polecane są ćwiczenia wzmacniające mięśnie nóg i tułowia oraz zajęcia poprawiające równowagę. Równie istotne jest zapewnienie odpowiedniego oświetlenia w mieszkaniu, eliminacja potencjalnych przeszkód (np. dywanów, kabli) oraz dostosowanie łazienki (np. montaż uchwytów, wymiana wanny na prysznic).

Na poziomie społecznym ważne jest tworzenie środowiska sprzyjającego bezpieczeństwu osób starszych. Obejmuje to m.in. poprawę oświetlenia na ulicach, dostosowanie transportu publicznego, organizację specjalnych programów wsparcia dla osób starszych (np. pomoc w codziennych czynnościach, dostarczanie posiłków).

Ważną rolę odgrywa również edukacja. Osoby starsze powinny być informowane o czynnikach ryzyka upadków oraz o dostępnych środkach profilaktycznych. Również personel medyczny powinien być przeszkolony w zakresie identyfikacji osób starszych najbardziej narażonych na upadki oraz wdrażania odpowiednich działań prewencyjnych².

Zakończenie

Zapobieganie upadkom wśród osób starszych wymaga kompleksowego i wielopłaszczyznowego podejścia. Odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa seniorów spoczywa zarówno na jednostkach, jak i na społeczeństwie. Regularne ćwiczenia fizyczne, dostosowanie środowiska, edukacja oraz ścisła współpraca między służbą zdrowia, opiekunami społecznymi i samymi seniorami to kluczowe elementy skutecznej profilaktyki.

Choć upadki są nieodłącznym elementem procesu starzenia się, to dzięki odpowiednim działaniom możemy znacząco zmniejszyć ich liczbę i złagodzić ich konsekwencje. Pamiętajmy, że każdy upadek to nie tylko fizyczny uraz, ale także potencjalny początek ograniczeń w samodzielności i pogorszenia jakości życia. Inwestycja w profilaktykę upadków to inwestycja w zdrowie i szczęście naszych bliskich.

Zapraszamy do przeczytania również poniższych artykułów:

• Szacunek do osób starszych
• Naturalne produkty zapobiegające starzeniu się
• Zdrowe starzenie się – co sprzyja, a co przeszkadza

Przypisy

1. A. Skalska, Upadki i zaburzenia chodu u osób starszych w podeszłym wieku. Cz. 1, Mp.pl, 21.10.2021, https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/276532,upadki-i-zaburzenia-chodu-cz-1 [dostęp: 28.03.2025]; A. Skalska, Upadki i zaburzenia chodu u osób starszych w podeszłym wieku. Cz. 2, Mp.pl, 21.10.2021, https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/276548,upadki-i-zaburzenia-chodu-u-osob-w-podeszlym-wieku-cz-2 [dostęp: 28.03.2025].
2. A. Edbom-Kolarz, J.T. Marcinkowski, Upadki osób starszych – przyczyny, następstwa, profilaktyka, Hygeia Public Health, 46(3), 2011, s. 313-318.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.